Formalny akt wystąpienia z Kościoła jako negatywny przejaw wolności religijnej.

Daniel Krzysztof Tomczak

doi:10.21697/lr.12431

Published: 2025-09-26

Vol. 2 (2023)

Formal act of leaving the Churchas a negative manifestation of religious freedom

Daniel Krzysztof Tomczak

LIBERTAS RELIGIOSA Studium interdyscyplinarne wolności religijnej

Section: Artykuły

https://doi.org/10.21697/lr.12431

Abstract

In can. 209 § 1 CIC/83, it is stated that there is a duty to always faithfully maintain communion with the Church. On the other hand, every human person has the right to religious freedom. This means that no one can be forced to profess and practice the faith. A negative example of human religious freedom, i.e., the possibility of choosing or rejecting religion, is defined in can. 751 CIC/83 as the crimes of apostasy, heresy, and schism, which can be effected by a formal act. The purpose of this paper is to present the formal act of leaving the Church as a negative manifestation of religious freedom and the effects it entails.

Download files

PDF (Język Polski)

Citation rules

Tomczak, D. K. (2025). Formal act of leaving the Churchas a negative manifestation of religious freedom. LIBERTAS RELIGIOSA Studium Interdyscyplinarne wolności Religijnej, 2, 67–90. https://doi.org/10.21697/lr.12431

Cited by / Share

References

Bibliografia
Google Scholar

Źródła
Google Scholar

- Codex Iuris Canonici Pii X Ponificis Maximi iussu digestus, Benedicti Papae XV auctoritate promulgatus (27 V 1917), praefatione, fontium annotatione et indice analythico-alpfabetico ab Emmo Pietro Card. Gasparri auctus, Romae 1917.
Google Scholar

- Paulus VI una cum Sacrosancti Concilii Patribus, Declaratio de libertate religiosa “”Dignitatis humanae”, 9 XII 1965, AAS, 58(1966), s. 929–946, http://www.vatican.va/archive/aas/documents/ AAS-58-1966-ocr.pdf [10.11.2022].
Google Scholar

- Konferencja Episkopatu Polski, Instrukcja duszpasterska Episkopatu o udzielaniu sakramentu chrztu świętego dzieciom (1975), w: Dokumenty duszpastersko-liturgiczne Episkopatu Polski (1966-1998), red. Cz. Krakowiak, L. Adamowicz, Lublin 1999, s. 19-26.
Google Scholar

- Codex Iuris Canonici auctoritate Ioannis Pauli PP. II promulgatus (25 I 1983). Kodeks Prawa Kanonicznego. Przekład polski zatwierdzony przez Konferencję Episkopatu, Poznań 2022.
Google Scholar

- Pontifiucium Concilium de Legum Textibus, Litterae circulares missae omnibus Conferentiis episcopalibus (variis linguis exaratae), quoad verba «actus formalis defectionis ab Ecclesia catholica» (Cann. 1086, § 1, 1117 e 1124 CIC) et quaedam epistulae respicientes ipsarum litterarum, 13 III 2006, Communicationes, 38(2006), s. 170; tekst polski: List Okólny Papieskiej Rady ds. Tekstów Prawnych, 13.03.2006 r., Miesięcznik Pasterski Płocki, 91(2006), s. 242-244.
Google Scholar

- Benedictus XVI, 2010, Litterae apostolicae motu proprio datae “Omnium in mentem” quaedam in codice iuris canonici immutantur, 26 X 2009, AAS 102(2010), 9-10; tekst polski: List apostolski motu proprio „Omnium in mentem” na temat zmian w Kodeksie Prawa Kanonicznego, L’Osservatore Romano. Wydanie Polskie, 31(2010), nr 5, 13-14.
Google Scholar

- Deutsche Bischofskonferenz, Erklärung der Deutschen Bischofskonferenz zum Austritt aus der katholischen Kirche, Amtsblatt des Erzbistums Köln 146 (2006), s. 109-110.
Google Scholar

Literatura przedmiotu
Google Scholar

- Aymans W., 2001, Die Defektionsklauseln im kanonischen Eherecht. Plädoyer für die Tilgung des Befreiungstatbestandes eines „actus formalis defectionis ab Ecclesia catholica“ in den cc. 1086 § 1, 1117 und 1124 CIC, „Archiv für katholisches Kirchenrecht“ 170 (2001), 402-440. DOI: https://doi.org/10.30965/2589045X-170-02-90000005
Google Scholar

- Banach B., 2007, Wystąpienie z Kościoła i jego konsekwencje kościelno- prawne
Google Scholar

w Niemczech, „Currenda. Pismo Urzędowe Diecezji Tarnowskiej”, 157(2007),
Google Scholar

nr 3, 399-409.
Google Scholar

- Bier G., 2008 Der Kirchenaustritt- ein Akt des Schismas?, „Theologisch - Praktische Quartalschrift“. 156(2008), 38-48.
Google Scholar

- Bier G., 2006, Was ist ein Kirchenaustritt? Neue Entwicklungen in einer altbekannten Frage, „Herder Korrespondenz“, 60 7(2006), 348-352.
Google Scholar

- Bier G., 2012, Wer nicht zahlen will, muss büßen? Zur Problematik des „Kirchenaustritts“, „Herder Korespondenz“, 66 11(2012), 551-555.
Google Scholar

- Bucher R., 2008, Es geht um etwas Neues. Die pastoraltheologische Herausforderung der Kirchenaustritte, „Theologisch - Praktische Quartalschrift“, 156(2008), 4-12.
Google Scholar

- Castell E. F., 2012, Die eherechtlichen Implikationen des Motu Proprio „Omnium in mentem“, „Archiv für katholisches Kirchenrecht“, 181(2012), 25-37. DOI: https://doi.org/10.30965/2589045X-18101004
Google Scholar

- Demel S., 1996, Kirchenaustritt wegen der Kirchensteuer – nur ein kleiner Fehltritt?, „Anzeiger für die Seelsorge, Freiburg im Breisgau“, 105(1996), 471-476.
Google Scholar

- Dietlein G., Hannermann J., 2012, Katholisch ohne Kirchensteuer?, „Archiv für katholisches Kirchenrecht“, 181(2012), 467-485. DOI: https://doi.org/10.1163/2589045X-181-02-90000005
Google Scholar

- Dzierżon G., 2008, Ewolucja doktryny oraz dyscypliny dotyczących przeszkody różności religii w kanonicznym porządku prawnym, Warszawa: UKSW.
Google Scholar

- Glinkowski B., 2006, Uczestnictwo apostaty przy udzielaniu sakramentów wtajemniczenia chrześcijańskiego, „Prawo i Kościół”, t. 1, 59-77.
Google Scholar

- Góralski W., 2008, Formalny akt odstąpienia od Kościoła katolickiego w świetle Listu Okólnego Papieskiej Rady ds. Tekstów Prawnych z dnia 13 marca 2006 r., „Prawo Kanoniczne” 51(2008), nr 3-4, 14-28. DOI: https://doi.org/10.21697/pk.2008.51.3-4.01
Google Scholar

- Góralski W., 1987, Kościelne prawo małżeńskie, Płock: Płockie Wydawnictwo Diecezjalne.
Google Scholar

- Góralski W., 2015, Problem wystąpienia z Kościoła katolickiego w Republice Federalnej Niemiec, „Prawo Kanoniczne” 58(2015), nr 1, 3-21. DOI: https://doi.org/10.21697/pk.2015.58.1.01
Google Scholar

- Góralski W., 2008, Zawarcie małżeństwa przez osobę, która formalnym aktem odstąpiła od Kościoła katolickiego, „Annales Canonici”, 4(2008), 21-37.
Google Scholar

- Gręźlikowski J., 2010 Apostazja- konsekwencje prawno- duszpasterskie, „Homo Dei”,
Google Scholar

(2010), nr 1(294), 68-80.
Google Scholar

- Gręźlikowski J., 2009, Wpływ formalnego aktu wystąpienia z Kościoła katolickiego na zawarcie małżeństwa kościelnego, „Studia Włocławskie” 12(2009), 131-143.
Google Scholar

- Gruber G., 2009, Actu formali ab Ecclesia catholica deficere. Zur Problematik des vor staatlicher Stelle vollzogenen Kirchenaustritts vor dem Hintergrund der Zirkularschreibens des Päpstlichen Rates für die Gesetzestexte vom 13. März 2006 und der Erklärung der Österreichischen Bischofskonferenz zum Kirchenaustritt vom März 2007, Wien: Nova & Vetera.
Google Scholar

- Haering St., 2012, Funktionsweise und Mobilitäten des Finanzierungssystem der Kirchensteuer bei den als Körperschaften des öffentlichen Recht anerkannten Religionsgemeinschaften in Deutschland, „Colloquia theologica“, 16(2012),
Google Scholar

-52.
Google Scholar

- Hagen A.,1938, Die kirchliche Mitgliedschaft, Rottenburg: Rottenburg a.N.
Google Scholar

- Hallermann H., 1998, Der nach staatlichem Recht geregelte Kirchenaustritt –Apostasie, Häresie oder Schisma? Fragwürdige Schlußfolgerungen aus dem Kirchenaustritt von Katholiken, „Una Sancta“ 53(1998), 226-240.
Google Scholar

- Hammer F., 2006 Kein Widerspruch zu Rom, „Die Tagespost“, nr. 75,
Google Scholar

- Heinemann H., 2006, Glaubensabfall, w: Band V., Hermenegild F. (red.), Lexikon für Theologie und Kirche, t. 4, Freiburg Wien: Herder, 695.
Google Scholar

- Hemperek P., W. Góralski, F. Przytuła, J. Bakalarz (red.), 1986, Komentarz do Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 r., t. 3, Lublin: Wydawnictwo Kulturowe.
Google Scholar

- Hierold A., 2012, Rechtliche Grundlagen des Kirchensteuersystems in Deutschland, „Colloquia theologica“, 16(2012), 33-39.
Google Scholar

- Jakubiak T., 2006, Istotne elementy konstytutywne formalnego aktu wystąpienia
Google Scholar

z Kościoła oraz czynności związane z jego przyjęciem, „Atenum kapłańskie”,
Google Scholar

(2006), t. 154, 321-330.
Google Scholar

- Jakubiak T., 2014, Prawno-liturgiczne aspekty zawierania małżeństw z osobami, które formalnym aktem wystąpiły z Kościoła, w: U. Nowicka (red.), Kanoniczno-liturgiczne aspekty zawierania małżeństw mieszanych i im podobnych, Warszawa: Gaudentinum 41-67.
Google Scholar

- Janczewski Z., 2007, Małżeństwo osób, które formalnym aktem odstąpiły od Kościoła katolickiego w świetle Prawa Kościelnego, w: Typańska H. (red.), Sędzia i pasterz. Księga pamiątkowa w 50-lecie pracy ks. Remigiusza Sobańskiego w Sądzie Metropolitarnym w Katowicach 1957-2007, Katowice: Księgarnia św. Jacka, 111-123.
Google Scholar

- Jone H., 1950, Gesetzbuch der lateinischen Kirche. Erklärung der Kanones, t. I-III, Paderborn: Verlag Ferdinand Schoningh.
Google Scholar

- Krämer P., 2007, Kirchenaustritt – Beweggrűnde und Rechtsfolgen, „Stimmen der Zeit“, 1(2007), 44-54.
Google Scholar

- Krieg J., 1930-1938, Kirchenaustritt. Rechtlich, w: Buchberger M., (red.) Lexikon für Theologie und Kirche, tom V, Freiburg im Breisgau: Herder s. 985-986.
Google Scholar

- Lenherr T., 1938, Der Abfall von der katholischen Kirche durch einen formalen Akt. Versuch einer Interpretation, „Archiv für katholisches Kirchenrecht“ 152(1983), DOI: https://doi.org/10.30965/2589045X-15201007
Google Scholar

-125.
Google Scholar

- Liebmann M., 2008, Kirchenbeitrag/Kirchensteuer – Kultussteuer/Kultursteuer, „Theologisch - Praktische Quartalschrift“, 156(2008), 19-33.
Google Scholar

- Listl J., 1999, Die Erklärung des Kirchenaustritts, w: Handbuch des katholischen Kirchenrechts, Regensburg: Friedrich Pustet, 209-219.
Google Scholar

- Löffler R., Ungestraft aus der Kirche austreten? Der staatliche Kirchenaustritt in kanonistischer Sicht, „Forschungen zur Kirchenrechtswissenschaft“ 38(2007), 370-411.
Google Scholar

- Majer P. (red), 2011, Kodeks Prawa Kanonicznego. Komentarz, Kraków: Wolters Kluwer.
Google Scholar

- Marré H., 1999, Niemiecki system finansowania Kościoła, w: J. Krukowski (red.) Systemy finansowania instytucji kościelnych w Europie, Lublin: TN KUL, 31-40.
Google Scholar

- Mezglewski A., Misztal H., Stanisz P. (red.), 2011, Prawo wyznaniowe, Warszawa: C. H. Beck.
Google Scholar

- Mörsdorf K., 1979, Lehrbuch des Kirchenrechts auf Grund des Codex Iuris Canonici, t. 3, München: Schoningh.
Google Scholar

- Műller L., 2006, Die Defektionsklauseln im kanonischem Eherecht. Zum Schreiben des Päpstlichen Rates für Gesetzestexte an die Vorsitzenden der Bischofskonferenzen vom 13. März 2006, „Archiv für katholisches Kirchenrecht“, 175(2006), 374-395. DOI: https://doi.org/10.30965/2589045X-17502002
Google Scholar

- Myrcha M., 1960, Prawo karne. Komentarz do V księgi Kodeksu Prawa Kanonicznego, t. II, Kara, cz. 1, Przepisy ogólne, Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej.
Google Scholar

- Nelles M., 2006, Der Kirchenaustritt – kein „actus formalis defectionis“, „Archiv für katholisches Kirchenrecht“, 175(2006), 353-373. DOI: https://doi.org/10.30965/2589045X-17502001
Google Scholar

- Neumann St., 2012, Kirchensteuer: Wer zahlt, der glaubt?, „Christ in der Gegenwart“ 40(2012), 435-436.
Google Scholar

- Nowicka U., 2011, Obowiązywalność kanonicznej formy zawarcia małżeństwa po motu proprio „Omnium in mentem” papieża Benedykta XVI, „Prawo i Kościół”,
Google Scholar

t. 3, 2011, 63-76. DOI: https://doi.org/10.2118/0511-0076-JPT
Google Scholar

- Pawluk T., 1990, Prawo Kanoniczne według Kodeksu Jana Pawła II. Doczesne dobra Kościoła. Sankcje w Kościele. Procesy, t. IV, Olsztyn: Wydawnictwo Diecezjalne.
Google Scholar

- Pawluk T., 1984, Prawo Kanoniczne według Kodeksu Jana Pawła II. Prawo małżeńskie, t. III, Olsztyn: Wydawnictwo Diecezjalne.
Google Scholar

- Prader J., Reinhardt H. (red.), 2001, Das kirchliche Eherecht in der seelsorgerischen Praxis. Orientierungshilfen für die Ehevorbereitung und Krisenberatung. Hinweise auf die Rechtsordnungen der Ostkirchen und auf das islamische Eherecht, Essen: Ludgerus Verlag.
Google Scholar

- Prader J., 1994, Zur Problematik der Folgen des Kirchenaustritts im lateinischen Eheschließungsrecht, w: Coppola R. (red.) Atti del congresso internazionale Incontro fra canoni d’oriente e d’occidente, t. 2, Bari: Cacucci Editore.
Google Scholar

- Primetshofer B., 2008, Der Kirchenaustritt und seine rechtlichen Folgen, „Theologisch - Praktische Quartalschrift“, 156(2008), 34-38.
Google Scholar

- Ruf N., 1938, Das Recht der katholischen Kirche nach dem neuen Codex Iuris Canonici, Freiburg: Herder.
Google Scholar

- Rybak R., 2006, Ekskomunika „latae sententiae” za popełnienie przestępstwa apostazji, herezji i schizmy, „Prawo i Kościół”, t. 1, 37-57.
Google Scholar

- Schmitz H., 2005, Kirchenaustritt als „actus formalis“, „Archiv für katholisches Kirchenrecht“ 174(2005), 502-509. DOI: https://doi.org/10.30965/2589045X-17402006
Google Scholar

- Schűller T., 2012, Rechtliche und pastorale Vor- und Nachteile des Kirchensteuersystems in Deutschland, „Colloquia theologica“, 16(2012), 55-64.
Google Scholar

- Sebott R., 2005, Das neue kirchliche Eherecht, Freiburg/Main: Knecht.
Google Scholar

- Steczkowski P., 2006, Wystąpienie z Kościoła katolickiego aktem formalnym w świetle dokumentu Papieskiej Rady ds. Tekstów Prawnych z 13 marca 2006 r., „Annales Canonici”, 2(2006), 179-193.
Google Scholar

- Syryjczyk J., 1985, Wymiar kar „latae sententiae” w świetle przepisów Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 r., „Prawo Kanoniczne” 28(1985), nr 3-4, 41-64. DOI: https://doi.org/10.21697/pk.1985.28.3-4.04
Google Scholar

- Szewior K., 2012, Kirchenaustritt w Republice Federalnej Niemiec. Trwały proces, czy nagła zmiana społecznych zachowań?, w: Stadniczeńko S. L., Rabiej S. (red.), Urzeczywistnianie wolności przekonań religijnych i praw z niej wynikających, „Ekumenizm i integracja”, nr 25, 247-266.
Google Scholar

- Sztafrowski E., 1986, Podręcznik Prawa Kanonicznego, t. 4, Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej.
Google Scholar

- Wenz W., 2010 Apostazja i formalny akt wystąpienia z Kościoła. Zasady postępowania
Google Scholar

w świetle norm kościelnych, „Prawo i Kościół”, t. 2, 21-43.
Google Scholar

- Zapp H., 1988, Kanonisches Eherecht, Freiburg: Rombach.
Google Scholar

- Zapp H., 2007, Körperschaftaustritt wegen Kirchensteuer – „kein“ Kirchenaustritt, „Kirche und Recht“ 2007, 66-90.
Google Scholar

- Żurowski M., 1987, Kanoniczne prawo małżeńskie Kościoła katolickiego, Katowice: Księgarnia św. Jacka.
Google Scholar

Daniel Krzysztof Tomczak

dl.tomczak@gmail.com
https://orcid.org/0000-0001-7383-782X

Affiliation:

UPJPII Poland

Bio Statement (e.g., department and rank)

Daniel Krzysztof Tomczak, UPJPII, priest, theologian, canon lawyer, licensed master of canon law, doctoral student at the Doctoral School at the Pontifical University of John Paul II in Krakow, notary public at the Metropolitan Court in Krakow, winner of the 1st place in the 11th National Competition of Canon Law UKSW in Warsaw in the individual and team category.