Prawo do sądu kościelnego wyrazem wolności religijnej

Maciej Andrzejewski

doi:10.21697/lr.16393

Opublikowane: 2025-12-22

Tom 4 (2025)

Prawo do sądu kościelnego wyrazem wolności religijnej

Maciej Andrzejewski

LIBERTAS RELIGIOSA Studium interdyscyplinarne wolności religijnej

Dział: Artykuły

https://doi.org/10.21697/lr.16393

Abstrakt

Niniejsze opracowanie analizuje problematykę prawa wiernych Kościoła katolickiego do sądu kościelnego jako elementu wolności religijnej, wskazując jego podstawy normatywne. W opracowaniu podkreśla się, iż jurysdykcja sądu kościelnego jest wyrazem władzy pasterskiej, której źródłem jest misja powierzona przez Chrystusa, a jej wykonywanie wpisuje się w wewnętrzne prawo Kościoła. Prawo polskie gwarantuje wolność religijną i autonomię Kościoła, jednak nie przyznaje explicite prawa do sądu kościelnego jako prawa podmiotowego, natomiast prawo wiernego do sądu kościelnego wynika z endogennego prawa Kościoła i nie można go wyprowadzać bezpośrednio z prawa egzogennego. Ponadto wskazuje się w opracowaniu, iż istnieją w Kościele katolickim podstawy prawne świadczące o występowaniu w prawie kanonicznym instytucji samodzielności jurysdykcyjnej sądu kościelnego, która nie została skodyfikowana w formie zasady procesowej, lecz może zostać zrekonstruowana na podstawie obowiązujących norm prawnych.

Słowa kluczowe:

prawo kanoniczne, system relacji Kościół-państwo, prawo do sądu, wolność religijna

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Andrzejewski, M. (2025). Prawo do sądu kościelnego wyrazem wolności religijnej. LIBERTAS RELIGIOSA Studium Interdyscyplinarne wolności Religijnej, 4, 123–146. https://doi.org/10.21697/lr.16393

Cited by / Share

Bibliografia

Sacrosanctum Concilium Oecumenicum Vaticanum II, Constitutio dogmatica de Ecclesia Lumen gentium, 21 XI 1964, „Acta Apostolicae Sedis”, 57(1965), s. 5–67; tekst polski: Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen gentium, w: Sobór Watykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje, Poznań 2002, s. 104–166.
Google Scholar

Sacrosanctum Concilium Oecumenicum Vaticanum II, Declaratio de libertata religiosa Dignitatis Humanae, 7 XII 1965, „Acta Apostolicae Sedis”, 58(1966), s. 929–946; tekst polski: Sobór Watykański II, Deklaracja o wolności religijnej Dignitatis humanae, w: Sobór Watykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje, Poznań 2002, s. 410–421.
Google Scholar

Franciscus PP., Litterae apostolicae motu proprio datae Mitis Iudex Dominus Iesus quibus canones Codicis Iuris Canonici de causis ad matrimonii nullitatem declarandam reformantur, 15 VIII 2015, „Acta Apostolicae Sedis”, 107(2015),
Google Scholar

s. 958–70; tekst polski: Franciszek, List apostolski motu proprio Mitis Iudex Dominus Iesus reformujący kanony Kodeksu prawa kanonicznego dotyczące spraw o orzeczenie nieważności małżeństwa (tekst łacińsko-polski), Tarnów 2015.
Google Scholar

Dicastero per la Dottrina della Fede, Dichiarazione Dignitas infinita circa la dignità umana, 2IV 2024, „Bollettino della Sala Stampa della Santa Sede”, 588, 8 IV 2024; tekst polski: https://press.vatican.va/content/salastampa/it/ bollettino/pubblico/2024/04/08/0284/00588.html#polacco [1.06.2025].
Google Scholar

Codex Iuris Canonici Pii X Pontificis Maximi iussu digestus, Benedicti PP. XV auctoritate promulgates, 27 V 1917, „Acta Apostolicae Sedis”, 9(1917), pars II, s. 3–521.
Google Scholar

Codex Iuris Canonici auctoritate Ioannis Pauli PP. II promulgatus, 25 I 1983, „Acta Apostolicae Sedis”, 75(1983), pars II, s. 1–317, tekst polski: Kodeks prawa kanonicznego promulgowany przez papieża Jana Pawła II w dniu 25 stycznia 1983 roku, stan prawny na dzień 18 maja 2022 r. zaktualizowany przekład na język polski, zatwierdzony przez Konferencję Episkopatu Polski, Poznań 2022.
Google Scholar

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997, nr 78, poz. 483 ze zm.).
Google Scholar

Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską, podpisany w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r. (Dz.U. 1998, nr 51, poz. 318).
Google Scholar

Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz.U. 2024, poz. 334 ze zm.).
Google Scholar

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 8 lutego 2024 r. w sprawie Kowalik vs. Polska, skarga nr 37910/21, Lex nr 3668710.
Google Scholar

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 października 2007 r., sygn. akt. SK 7/06, Lex nr 322157.
Google Scholar

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 2 grudnia 2009 r., sygn. akt U 10/07, Lex nr 562823.
Google Scholar

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 2016 r., sygn. akt IV CSK 529/15, Lex nr 2080076.
Google Scholar

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 27 maja 2013 r., sygn. akt IV SA/Wa 2049/12, Lex nr 1609353.
Google Scholar

Andrzejewska M., Andrzejewski M.I., Czy sąd kościelny jest innym sądem lub organem w rozumieniu art. 44 ustawy prawo o ustroju sądów powszechnych?, „Roczniki Wydziału Nauk Prawnych i Ekonomicznych KUL”, 10–11(2014– 2015), z. 1, s. 5–17.
Google Scholar

Andrzejewski M.I., Realizacja zasady kontradyktoryjności w kanonach Kodeksu Prawa Kanonicznego po reformie procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa papieża Franciszka (dyspozycyjność i niezawisłość), „Biuletyn Stowarzyszenia Kanonistów Polskich”, 31(2021), nr 34, s. 9–32.
Google Scholar

Andrzejewski M.I., Samodzielność jurysdykcyjna sądu w procedurach sądowych, „Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów Uniwersytetu Jagiellońskiego”, 2016, nr 15, s. 33–51.
Google Scholar

Arobba Conde M., Diritto processuale canonico, Roma 2001.
Google Scholar

Błaszczak Ł., O tzw. ograniczonej samodzielności jurysdykcyjnej sądu cywilnego w procesie cywilnym, w: Ewolucja polskiego postępowania cywilnego wobec przemian politycznych, społecznych i gospodarczych. Materiały konferencyjne Ogólnopolskiego Zjazdu Katedr Postępowania Cywilnego, Szczecin-Niechorze, 28–30 IX 2007 r., red. H. Dolecki, K. Flaga-Gieruszyńska, Warszawa 2009, s. 127–146.
Google Scholar

Borecki P., Funkcja stabilizacyjna konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską z 1993 r., „Przegląd Prawa Publicznego”, 2019, nr 5, s. 29–46.
Google Scholar

Cenalmor D., Miras J., Prawo kanoniczne, Warszawa 2022.
Google Scholar

Cieślak M., Zasady procesu karnego i ich system, w: M. Cieślak, Dzieła wybrane,
Google Scholar

t. 4, red. S. Waltoś, Kraków 2011.
Google Scholar

De Diego-Lora C., Postępowanie sądowe w ogólności, w: Codex Iuris Canonici. Kodeks prawa kanonicznego. Komentarz. Powszechne i partykularne ustawodawstwo Kościoła katolickiego. Podstawowe akty polskiego prawa wyznaniowego. Edycja polska na podstawie wydania hiszpańskiego, red. P. Majer, Kraków 2011, s. 1047–1050.
Google Scholar

Dzięga A., Władza sędziego kościelnego, w: Urzędy sądowe – władza i służba. Materiały z ogólnopolskiego spotkania pracowników sądownictwa kościelnego
Google Scholar

w Gródku nad Dunajcem w dniach 11–12 października 2004 roku, red. T. Rozkrut, Tarnów 2005, s. 15–33.
Google Scholar

Dzięga A., Zasada poszukiwania prawdy obiektywnej w procesie kanonicznym, w: Kościelne prawo procesowe – prawo rodzinne. Materiały i studia, t. 4, red. A. Dzięga, M. Greszata, P. Telusiewicz, Lublin 2007, s. 169–188.
Google Scholar

Fastyn A., Jurysdykcja sądu konsystorskiego w świetle przepisów prawa małżeńskiego z 1836 r., „Czasopismo Prawno-Historyczne”, 62(2010), z. 1, s. 111–134.
Google Scholar

Florczak-Wątor M., art. 53, w: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. P. Tuleja, Warszawa 2023.
Google Scholar

Florczak-Wątor M., Prawo do sądu jako prawo jednostki i jako gwarancja horyzontalnego działania praw i wolności, „Przegląd Prawa Konstytucyjnego”, 2016, nr 3(31), s. 47–66.
Google Scholar

Greszata M., Iudicium cum principiis – kodeksowa weryfikacja wybranych zasad procesowych w kanonicznych sprawach o nieważność małżeństwa, Lublin 2008.
Google Scholar

Greszata-Telusiewicz M., Klasyfikacja kanonicznych zasad procesowych, „Człowiek – Rodzina – Prawo”, 2013, nr 8(17), s. 22–26.
Google Scholar

Greszata-Telusiewicz M., System kanonicznego prawa procesowego, „Człowiek – Rodzina – Prawo”, 2012, nr 1, s. 10–11.
Google Scholar

Grocholewski Z., Zmiany w kanonicznym prawie procesowym, „Kościół i Prawo”, 1990, nr 7, s. 91–117.
Google Scholar

Hofmański P., Samodzielność jurysdykcyjna sądu karnego, Katowice 1988.
Google Scholar

Jabłońska P., Wolność religijna w prawodawstwie polskim, „Libertas Religiosa”, 2022, nr 1, s. 40–66.
Google Scholar

Kantor R., Zasada sprawiedliwości w posłudze sędziego kościelnego, „Studia Socialia Cracoviensia”, 4(2012), nr 2(7), s. 63–72.
Google Scholar

Karsten K., Orzeczenie nieważności małżeństwa. Aplikacja kan. 1095 nr 3 w wyrokach coram Sobański, Kraków 2017.
Google Scholar

Komentarz do Kodeksu prawa kanonicznego, t. 1: Księga I: Normy ogólne, red. J. Krukowski, Poznań 2003.
Google Scholar

Komentarz do Kodeksu prawa kanonicznego, t. 5: Księga VII: Procesy, red. J. Krukowski, Poznań 2007.
Google Scholar

Krukowski J., Sądy w ogólności, w: Komentarz do Kodeksu prawa kanonicznego,
Google Scholar

t. 5: Księga VII: Procesy, red. J. Krukowski, Poznań 2007, s. 12–122.
Google Scholar

Krukowski J., Wierni chrześcijanie, w: Komentarz do Kodeksu prawa kanonicznego, t. 2/1: Księga II: Lud Boży, red. J. Krukowski, Poznań 2005, s. 15–42.
Google Scholar

Krukowski J., Kaleta P., Komentarz do Kodeksu prawa kanonicznego: t. 4/2: Księga VI: Sankcje karne w Kościele zreformowane przez papieża Franciszka, Poznań 2022.
Google Scholar

Lempa F., Kompetencje, uprawnienia i obowiązki w Kościele katolickim, Białystok 2013.
Google Scholar

Misztal-Konecka J., Dokonywanie czynności procesowych przed sądem kościelnym jako okoliczność wyłączająca odpowiedzialność za naruszenie dóbr osobistych. Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 12 stycznia 2017 r., I ACA 676/16, „Studia z Prawa Wyznaniowego”, 23(2020), s. 421–440.
Google Scholar

O’Collins G., Farrugia E., Leksykon pojęć teologicznych i kościelnych, http://www.
Google Scholar

opoka.org.pl/slownik/ltk/jurysdykcja.html [3.05.2025].
Google Scholar

Pikus S., Niezawisłość sędziego kościelnego, Lublin – Sandomierz 2009.
Google Scholar

Rozkrut T., Jan Paweł II do Roty Rzymskiej (1979–2003), Tarnów 2003.
Google Scholar

Rozkrut T., Zagadnienia procesowe w przemówieniach rotalnych papieża Jana Pawła II, w: Urzędy sądowe – władza i służba. Materiały z ogólnopolskiego spotkania pracowników sądownictwa kościelnego w Gródku nad Dunajcem w dniach 11–12 października 2004 roku, red. T. Rozkrut, Tarnów 2005, s. 101–123.
Google Scholar

Sarnecki P., art. 53, w: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. L. Garlicki, M. Zubik, Warszawa 2016.
Google Scholar

Sheehy G., The Canon Law: Letter & Spirit: A Practical Guide to the Code of Canon Law, London 1995.
Google Scholar

Sondel J., Słownik łacińsko-polski dla prawników i historyków, Kraków 2009.
Google Scholar

Sztychmiler R., Sądownictwo kościelne w służbie praw człowieka, Olsztyn 2000.
Google Scholar

Waltoś S., Naczelne zasady procesu karnego, Warszawa 1999.
Google Scholar

Wąsek-Wiaderek M., Zasada samodzielności jurysdykcyjnej sądu, w: System prawa karnego procesowego. Zasady procesu karnego, t. 3, cz. 2, red. tomu: P. Wiliński, red. naczelny systemu: P. Hofmański, Warszawa 2014.
Google Scholar

Wenz W., Proces o nieważność małżeństwa według motu proprio Mitis Iudex Dominus Iesus papieża Franciszka w tradycji kanonicznej, Wrocław 2016.
Google Scholar

Winczorek P., Prawo konstytucyjne Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2003.
Google Scholar

Wrenn L., Trial in General, w: New Commentary on the Code of Canon Law, red. J. Beal, J. Coriden, T. Green, New York – Mahwah 2000.
Google Scholar

Wronkowska S., Zieliński M., Ziembiński Z., Zasady prawa – zagadnienia podstawowe, Warszawa 1974.
Google Scholar

Wróbel A., Glosa do trzech wyroków Trybunału Konstytucyjnego, „Przegląd Sejmowy”, 2000, nr 1.
Google Scholar

https://laboratoriumwolnosci.pl/slownik/sad-koscielny/ [5.06.2025].
Google Scholar