RODZEŃSTWO OSÓB Z ZABURZENIAMI ZE SPEKTRUM AUTYZMU – SZANSE I ZAGROŻENIA DLA ROZWOJU PSYCHOSPOŁECZNEGO

Aneta Wojciechowska

doi:10.21697/fp.2023.1.06

Opublikowane: 2023-09-01

Tom 13 Nr 1 (2023)

RODZEŃSTWO OSÓB Z ZABURZENIAMI ZE SPEKTRUM AUTYZMU – SZANSE I ZAGROŻENIA DLA ROZWOJU PSYCHOSPOŁECZNEGO

Aneta Wojciechowska

Forum Pedagogiczne

Dział: Dział tematyczny

https://doi.org/10.21697/fp.2023.1.06

Abstrakt

W artykule dokonano przeglądu literatury dotyczącej sytuacji rodzeństwa osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (ASD). Wskazano na trudności i problemy, jakie pojawiają się w życiu rodzeństwa osób z ASD w dzieciństwie, okresie dojrzewania, jak i w wieku dorosłym. Wyniki badań wskazują na pozytywne jak i negatywne doświadczenia pełnosprawnego rodzeństwa w kontakcie z autystycznym rodzeństwem. W artykule przedstawiono także wyniki badań wskazujące na trudności rodzeństwa osób z ASD w zakresie zdrowia psychicznego oraz poczucia koherencji. Ostatnia część dotyczy wspierania rodzeństwa w byciu bratem/siostrą osoby z ASD oraz funkcjonowania rodzeństwa w rodzinie.

Słowa kluczowe:

Rodzeństwo, zaburzenie ze spektrum autyzmu, zdrowie psychiczne, wspieranie

Pobierz pliki

pdf

Zasady cytowania

Wojciechowska, A. (2023). RODZEŃSTWO OSÓB Z ZABURZENIAMI ZE SPEKTRUM AUTYZMU – SZANSE I ZAGROŻENIA DLA ROZWOJU PSYCHOSPOŁECZNEGO. Forum Pedagogiczne, 13(1), 75–91. https://doi.org/10.21697/fp.2023.1.06

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Antonovsky A. (2005), Rozwikłanie tajemnicy zdrowia. Jak radzić sobie ze stresem i nie zachorować. Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii.
Ben-Yizhak N., Yirmiya N., Seidman I., Alon R., Lord C., Sigman M., (2011), Pragmatic language and school related linguistic abilities in siblings of children with autism. Journal of Autism and Developmental Disorders, nr 41, s.750–760.
Bolton P., Macdonald H., Pickles A., Rios P., Goode S., Crowson M., Bailey A. Rutter, M.(1994),  A case-control family history study of autism. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 35,s. 877–900.
Boruszak J., Gryglicka H. (2014), Sytuacja zdrowego rodzeństwa w rodzinie z dzieckiem przewlekle chorym, Nowa Pediatra, nr 3, s. 103-110.
Cierpka A. (2003),Systemowe rozumienie funkcjonowania rodziny. W: Jurkowski (red.), Z zagadnień współczesnej psychologii wychowawczej, 107-129.
Dalton K.M., Nacewicz B.M., Alexander A.L., Davidson, R.J.(2007), Gaze-fixation, brain activation, and amygdala volume in unaffected siblings of individuals with autism, Biological Psychiatry, 61,s. 512–520.
Gamliel I., Yirmiya N., Jaffe D.H., Manor O., Sigman M. (2009), Developmental trajectories in siblings of children with autism: cognition and language from 4 months to 7 years, Journal of Autism and Developmental Disorders, vol. 39, no. 8, s. 1131–1144.
Green L. (2013),The Well-Being of Siblings of Individuals with Autism, ISRN Neurology, 2013: 417194.
Heszen I, Sęk H. (2007), Psychologia zdrowia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Jurkiewicz P. (2017), Rodzeństwo osób z niepełnosprawnością intelektualną. W drodze od osamotnienia do zaradności, zrozumiałości i sensowności, Warszawa: Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej.
Kaleta K. (2011), Rodzinne uwarunkowania społecznego funkcjonowania jednostek w świetle teorii Minuchina i Bowena, Roczniki psychologiczne, tom XIV, nr 2, s. 141-158.
Kaminsky L., Dewey D. (2002), Psychosocial adjustment in sib- lings of children with autism, Journal of Child Psychology and Psychiatry and Allied Disciplines, vol. 43, no. 2, s. 225–23.
Kiejna A., Piotrowski P., Adamowski T. Moskalewicz J., Wciórka J., Stokwiszewski J., Rabczenko D., Kessler R.C. (2015),Rozpowszechnienie wybranych zaburzeń psychicznych w populacji dorosłych Polaków z odniesieniem do płci i struktury wieku – badanie EZOP Polska, Psychiatria Polska, 49 (1), s. 15-27.
Leane M., Kingston A., Edwards C. (2016),Adult Siblings of Individuals with Intellectual Disability/Autistic Spectrum Disorder: Relationships, Roles & Support Needs, UK: School of Applied Social Studies, UCC.
Lecavalier L., Leone S., Wiltz J.(2006),The impact of behaviour problems on caregiver stress in young people with autism spectrum disorders, Journal of Intellectual Disability Research, nr 50, s. 172-183.
Lewandowska-Walter A., Połomski P., Peplińska A. (2014), Mediacyjna rola rodzicielskich stylów wychowawczych w związku liczby rodzeństwa z rozwojem osobowości i kompetencji społecznych w okresie wczesnej dorosłości. Polskie Forum Psychologiczne, tom 19, nr 1, s. 50-70.
McHale S.M., Updegraff K. A., Feinberg M.E. (2016), Siblings of Youth with Autism Spectrum Disorders: Theoretical Perspectives on Sibling Relationships and Individual Adjustment, Journal of Autism and Developmental Disorders, 46(2), s. 589-602.
Meadan H. , Stoner J.B., Angell M.E. (2010), Review of literature related to the social, emotional, and behavioral adjustment of siblings of individuals with autism spectrum disorder, Journal of Developmental and Physical Disabilities, nr 22, s. 83-100.
Moyson T., Roeyers H. (2011), The quality of life of siblings of children with autism spectrum disorder, Exceptional Children, vol. 78, s. 41–55.
Mungo D., Ruta L., D’Arrigo V.G., Mazzona L. (2007),mpairment of quality of life in parents of children and adolescents with pervasive developmental disorder, Health and Quality of Life Outcomes, nr 5, s. 22-29.
Namysłowska I., Siewierska A. (2009), Znaczenie i rola rodzeństwa w terapii rodzin. Psychoterapia, 2 (149), s. 45-56.
Orsmond G.I., Seltzer M.M. (2009), Adolescent siblings of indi- viduals with an autism spectrum disorder: testing a diathesis- stress model of sibling well-being, Journal of Autism and Developmental Disorders, vol. 39, no. 7, s.1053–1065.
Ostaszewski K. (2014), Zachowania ryzykowne młodzieży w perspektywie mechanizmów resilience, Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii.
Petalas M.A. , Hastings R.P., Nash S., Dowey A., Reilly D. (2009), „I like that he always shows who he is”: the perceptions and experiences of siblings with a brother with autism spectrum disorder, International Journal of Disability, Development and Education, vol. 56, nr. 4, s. 381–399.
Pisula E. (2007), Rodzice i rodzeństwo dzieci z zaburzeniami rozwoju, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Pisula E. (2016), Rodzice dzieci z autyzmem. Warszawa: PWN.
Pisula E., Ziegart-Sadowska K. (2015),Broader Autism Phenotype in Siblings of Children with ASD—A Review.International Journal of Molecular Sciences, nr 16, s. 13217-13258.
Prata J., Wenn Lawson W., Coelho R., (2019), Stress factors in parents of children on the autism spectrum: an integrative model approach, International Journal of Clinical Neurosciences and Mental Health nr 6:2.
Quintero N., McIntyre L.L. (2010), Sibling adjustment and maternal well-being: an examination of families with and without a child with an autism spectrum disorder, Focus on Autism and Other Developmental Disabilities, vol. 25, no. 1, s. 37–46.
Rankin J.A., Momenty T.S. (2019),Screening of Broader Autism Phenotype Symptoms in Siblings: Support for a Distinct Model of Symptomatology ,Journal of autism and developmental disorders, Vol. 49 (11), pp. 4686-4690.
Schieve L.A., Blumberg S.J., Rice C., Visser S.N., Boyle C. (2008),The relationship between autism and parenting stress, Pediatrics, 119, s. 1114-1121.
Sęk H., Pasikowski, T. (2001). Stres życiowy studentów – poczucie koherencji i mechanizmy radzenia sobie. Badania porównawcze i podłużne. W: H. Sęk, T. Pasikowski (red.), Zdrowie – stres – zasoby. O znaczeniu poczucia koherencji dla zdrowia. Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora, s. 101-125.
Shaked M., Gamliel I., Yirmiya N.,(2006), Theory of mind abilities in young siblings of children with autism. Autism, 10, s.173–187.
Sharpe D., Rossiter L. (2002),Siblings of Children With a Chronic Illness: A Meta-Analysis; Journal of Pediatric Psychology, Vol. 27, Issue 8, s. 699–710.
Sidor B. (2005), Psychologiczno-społeczne funkcjonowanie młodzieży mającej rodzeństwo z niepełnosprawnością ̨ umysłową, Rocznik Nauk Społecznych, Tom XXXIII, zeszyt 2, s. 69-84.
Smith L.O. Elder J.H., Storch E. A., Rowe M.A. (2015), Predictors of sense of coherence in typically developing adolescent siblings of individuals with autism spectrum disorder, Journal of Intellectual Disability Research, vol. 59, part 1, s. 26–38.
Smith L.O. (2012),The relationship between resources and sense of coherence in adolescent siblings of individuals with autism spectrum disorder. University of Florida, ProQuest Dissertations Publishing.
Szarecka W. (2013), Rodzeństwo osoby niepełnosprawnej intelektualnie. Studium przypadku, Interdyscyplinarne Konteksty Pedagogiki Specjalnej, nr 2, s. 75-92.
Szatmari P., Jones M.B., Tuff L., Bartolucci G., Fisman S., Mahoney W. (1993), Lack of cognitive impairment in first-degree relatives of children with pervasive developmental disorders. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 3, 32, s. 1264–1273.
Szymańska P. (2019), Uwarunkowania relacji z rodzeństwem we wczesnej dorosłości. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Tsang T., Gillespie-Lynch K., Hutman T. (2016),Theory of Mind Indexes the Broader Autism Phenotype in Siblings of Children with Autism at School Age,Autism research and treatment, https://www.hindawi.com/journals/aurt/2016/6309189/, dostęp: 30.03.2020.
Walęcka-Matyja K., Przybylak A. (2013), Sytuacja życiowa rodzeństwa osób z niepełnosprawnością intelektualną, W: D. Müller, A. Sobczak, Rozwój i jego wspieranie w perspektywie rehabilitacji i resocjalizacji. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 69-88.
Wyczesany J., Ucinyk A. (2001). Wybrane aspekty funkcjonowania rodzeństwa dzieci autystycznych. [w:] Gakowski T., Kossewska J. (red.). Autyzm wyzwaniem naszych czasów, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, s. 174-197.
Żmijewska A. (2010), Zespół Aspergera w ujęciu rodzinnym- przegląd badań, Psychiatria Polska, tom XLIV, numer 5 strony 713–722.
Żyta A. (2013), Rodzeństwo osób z niepełnosprawnością. Wspólne dorastanie. Dylematy. Wsparcie, W: J. Koral (red.), Rodzeństwo osób z niepełnosprawnością, Warszawa: „Bardziej Kochani”.
Żyta A.(2004), Rodzeństwo osób z głębszą niepełnosprawnością intelektualną, Kraków: Impuls.
Żyta A., Rodzeństwo osób z zespołem Downa, [w:] B.B. Kaczmarek (red.), Wspomaganie rozwoju dziecka z zespołem Downa, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2008, s. 359-368.

Strony internetowe:

The Department of Health Sciences:Adult Siblings of People with Autism plus Learning Disability– their experiences, perspectives and future support needs. Summary of research project findings, University of York, https://network.autism.org.uk/sites/default/files/ckfinder/files/11164_A4_report_4.pdf, dostęp: 10.01.2023.
Wheeler M.Sibling Perspectives: guidelines for parents, https://www.autism-society.org/wp-content/uploads/2014/04/LWA_Siblings.pdf dostęp: 10.01.2023.
A Sibling’s Guide to Autism. An Autism Speaks Family Support Tool Kit, http://www.autismspeaks.org/sites/default/files/2018-08/Siblings%20Guide%20to%20Autism.pdf, dostęp: 10.01.2023. Google Scholar