W dotychczasowych badaniach nie podejmowano, jako osobnego zagadnienia, obecnego w literaturze dawnej problemu wolności i niewoli narodowej z perspektywy winy i kary. Tymczasem w refleksji moralistów doby staropolskiej był to istotny wątek myślowy. W piśmiennictwie ujmowano zjawisko niewoli w ramach Boskiego wymiaru sprawiedliwości. Wskazywano na zależność między grzechem a karą, wymierzaną przez Boga całym społecznościom. Niewola i wolność były rozumiane jako wyraz działania Boga w historii. Moraliści stawiali sobie dwa cele: przestrzec polskie społeczeństwo przed możliwą utratą niepodległości na skutek grzesznego zachowania, a przy tym zachęcić do moralnej poprawy i tym samym – zapobiec katastrofie.