Mediatyzacja a propaganda oraz teksty kultury. Kilka uwag dyskusyjnych

Jakub Z. Lichański

doi:10.21697/kmt.2024.58.10

Opublikowane: 2024-09-02

Tom 58 (2024)

Mediatyzacja a propaganda oraz teksty kultury. Kilka uwag dyskusyjnych

Jakub Z. Lichański

Kultura-Media-Teologia

Dział: Artykuły i rozprawy

https://doi.org/10.21697/kmt.2024.58.10

Abstrakt

Problem, który wskazałem w tytule, nasuwa bardzo wiele wątpliwości już na etapie wstępnym, czyli gdy zastanawiamy się, jak zatytułować rozważania. Należy bowiem, co postaram się pokazać, określić takie kwestie jak: 1.propaganda i jej rozumienie; 2. czy media są, a jeśli tak, to czym ograniczone w swej swobodzie tworzenia i przekazywania informacji, wreszcie – 3.jak, zgodnie z teorią, winny być tworzone informacje. Wiązać to można i trzeba z zasadami jeszcze określonymi w latach siedemdziesiątych XX wieku. James Carey (1974, 227-249) wskazuje na następujące zasady:1. krytyka standardów odpowiedzialności publicznej lub społecznej; 2.krytyka naukowa; 3. krytyka kulturowa. Jak zauważa Carey (1974: 244): „Przez kulturę krytyki mam na myśli ciągły proces debaty między prasą / mediami a publicznością, a w szczególności z tą jej częścią, która – ze względu na motywy i umiejętności – najbardziej kwalifikuje się do wejścia na krytyczną arenę [możliwego sporu / oceny]”. Tu zatem pojawia się problem, z którym mamy do czynienia w dotychczasowym sposobie prowadzenia debaty medialnej na temat, który nas interesuje. Jest jednakże jeszcze jeden problem, a mianowicie sposób kształtowania samej informacji medialnej. W tym zakresie oprę się na rozważaniach Josepha Ratzingera (Ratzinger 1984, 82-84), który przedstawił podstawowe problemy związane z tą kwestią. Hipoteza, która będę starał się udowodnić, brzmi prosto: oto przekaz medialny, niezależnie od tego, kto go przedstawia, jest sposobem kształtowania obrazu rzeczywistości. Jednym ze zbiorów przykładów dowodzących tej hipotezy będzie, poza przykładami wziętymi z przekazów medialnych, będą teksty kultury, resp. wybrane teksty kultury popularnej.

Słowa kluczowe:

media, mediatyzacja, propaganda, krytyka mediów, Immanuel Kant, Edward Bernays, Marshall McLuhan, Joseph Ratzinger, James Carey, Noam Chomsky, Lev Manovich, Hanna Batorowska, Rafał Klepka, Olga Wasiuta, Krzysztof Grzegorzewski, Marek Ostrowski, Barbara Bogołębska, Grażyna Hebrajska

Pobierz pliki

pdf

Cited by / Share

Bibliografia

Dyskurs i jego odmiany, red. Bożena Witosz, Katarzyna Sujkowska-Sobisz, Ewa Ficek, Wyd. Uniw. Śląskiego, Katowice 2016.
Google Scholar

Etyka w komunikacji, red. Grażyna Habrajska, Łódź: Wyd. Primum Verbum [seria: Teorie i praktyki komunikacji], Łódź 2018.
Google Scholar

Komunikatywizm – przyszłość nauki XXI wieku, red. Grażyna Habrajska, Wyd. Primum Verbum, Łódź 2016.
Google Scholar

Retoryka i Manipulacja, red. E. Lewandowska-Tarasiuk, J.Z. Lichański, B. Sobczak, t. 1-IV, Wydawnictwo DiG (seria: „Forum Artis Rhetoricae” 59-62 (1-4)), Warszawa 2020.
Google Scholar

Teorie i praktyki komunikacji, red. Grażyna Habrajska, Wyd. Uniw. Łódzkiego, Łódź 2020.
Google Scholar

ARIST. = Arystoteles
Google Scholar

Arystoteles, Metafizyka, tł. , wstęp, opr. K. Leśniak, PWN: Warszawa 1983.
Google Scholar

Batorowska, H. Klepka, R., Wasiuta, O. Media jako instrument wpływu informacyjnego i manipulacji społeczeństwem, Wyd. Libron, Kraków 2019.
Google Scholar

Bernays E. Propaganda, New York 1928 [frgm w j. pol. w: Warszawa, 2020, s. 27-76 [seria: “Forum Artis Rhetoricae” 61(2)].
Google Scholar

Boddy, W. New Media and Popular Imagination: Launching radio, Television, and Digital Media in the United States, Oxford Univ. Press, New York 2004 [także J. Bennett, rec. w: “Screen” 2006, t. 47 (1), s. 119-124].
Google Scholar

Bogołębska B. Od tradycji do nowatorstwa, od transgresji do adaptacji na wybranych przykładach literackich i publicystycznych, Wyd. Primum Verbum, Łódź 2022.
Google Scholar

Cantril, H. Koch, H. Gaudet, H. Herzog, H. H.G. Wells, The Invasion from Mars: A Study in the Psychology of Panic [1940], Princeton University Press, Princeton, New Jersey 1982 (reprint).
Google Scholar

Carey (1974) = Carey, James. Journalism and Criticism: The Case of an Undeveloped Profession. “The Review of Politics” 1974, 36(2): 227-249.
Google Scholar

Dijk, T. A. van. Ideology: A Multidiscip0linary Approach, Thousand Oaks, CA: Sage 1998.
Google Scholar

Douven I., Abduction, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy [online], CSLI, Stanford University, 28 kwietnia 2017 (2023-05-23).
Google Scholar

Forsyth F. Weteran, tł. Witold Nowakowski, Piotr Amsterdamski, Jacek Monicki, Wyd. Albatros, Warszawa 2001 (wyd. II, 2005).
Google Scholar

Foss, S. K. Rhetorical Criticism. Exploration & Practice, Ed. 3, Waveland Press, Inc.: Long Grove, Il., 2004.
Google Scholar

Frankfurt, H. O wciskaniu kitu, tł. G. Pustuła, Wyd. Czuły Barbarzyńca, Warszawa 2006.
Google Scholar

Giordano N., https://medium.com/@pasreport/the-collapse-of-the-american-education-system-a0d2fcb22799 (2023-05-18).
Google Scholar

Grzegorzewski K, Retoryka nazistowskiej władzy w propagandzie „Nowego Kuriera Warszawskiego” (perspektywa medioznawcza i retoryczna), „Forum Artis Rhetoricae” 2022, 67 (1), s. 11-26.
Google Scholar

H., I., = Homer, Ilias [wyd. dowolne]
Google Scholar

H., O. = Homer, Odysea [wyd. dowolne]
Google Scholar

Herman, Edward S. Chomsky, Noam. Manufacturing Consent: The Political Economy of the Mass Media, Pantheon Books, New York 1988 [tł. pol. http://www.lekturyreportera.pl/ludzie/chomskyego-krytyka-mediow-czesc-1-czy-mozliwa-jest-debata-o-mediach/ (2014-10-03)].
Google Scholar

Heyer, P. America under Attack I: A Reassessment of Orson Welles’ 1938 War of the Worlds Broadcast, “Canadian Journal of Communication” 2003, vol. 28, nr 2, s. 149-165.
Google Scholar

Kant, I. Krytyka czystego rozumu, tł., wstęp, przypisy Roman Ingarden, t. 1-2, PWN, Warszawa 1957.
Google Scholar

Kant, Immanuel. Kritik der reinen Vernunft, hrsg. Raymund Schmidt, Sachregister Theodor Valentiner, Reclam Vlg., Leipzig 1971(wyd. 4 wg. wydania z 1930 roku).
Google Scholar

Larson, E. J. The Myth of Artificial Intelligence. Why Computers Can’t Think the Way We do, Belknap Press (Harvard Univ. Press): Cambridge, MA., 2021.
Google Scholar

Lewandowska A., Patologia informacji i jej związek z informacyjną. Prezentacja założeń teoretycznych, „ Ante Portas – Studia nad Bezpieczeństwem” 2016, nr 2(7), s. 403-416.
Google Scholar

Lewandowski K. T. Szatan i spółka. Dalsze przygody szatana z siódmej klasy, NK, Warszawa 2017.
Google Scholar

Lichański J. Z. Nowe media, literatura popularna: pożądanie, wolny związek czy małżeństwo z rozsądku? w: Związki i rozwiązki. Relacje kultury i literatury popularnej ze starymi i nowymi mediami, red. A. Gemra, H. Kubicka, Pracownia Literatury i Kultury Popularnej oraz Nowych Mediów, Wrocław 2012, s. 19-32.
Google Scholar

Lichański, J. Z. Retorzy antyczni oraz techniki manipulacji: uwagi na marginesie traktatów Q. Cornifciusa i Eliusza Arystydesa. w: RETORYKA i MANIPULACJA. TECHNIKA MANIPULACJI. RHETORIC and MANIPULATION. TECHNIQUE OF MANIPULATION, red. E. Lewandowska –Tarasiuk, J.Z. Lichański, Tom III, Wyd. DiG, Warszawa 2020a, s. 71-88 [seria: Forum Artis Rhetoricae, t. 3 (62)].
Google Scholar

Lichański, J. Z. O hipotetycznym źródle fake news’ów: rozumowania apagogiczne w interpretacji Quintusa Cornificiusa, „Kształcenie Językowe” 2020b, 18(28), 11-19.
Google Scholar

Mayen, J. Radio a literatura, PIW, Warszawa 1965, passim.
Google Scholar

KcKerrow, R. Critical Rhetoric: Theory and Praxis, “Communication Monographs”, 1989 (June), 56(2):91-111.
Google Scholar

McLuhan, M. Zrozumieć media; przedłużenie człowieka, tł. M. Szczucka, Wyd. N-T, Warszawa 2004.
Google Scholar

Nyhan B., Reifler J. When Corrections Fail: The persistence of political misperceptions [Kiedy korekty zawodzą: Trwałość politycznych nieporozumień], “Political Behavior”, 2010, 32(2), 303–330. https://doi.org/10.1007/s11109-010-9112-2.
Google Scholar

Ogonowska A. Ekranolatki między mediami. W stronę nowej psychologii mediów, „Zeszyt Naukowy Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w Krakowie” 2016, nr 40, s. 1-17.
Google Scholar

Ostrowski M. Zagadnienia propagandy w ujęciu raportów polskich placówek dyplomatycznych z pogranicza polsko-niemieckiego w latach 1933–36, „Forum Artis Rhetoricae” 2022, 67 (1), s. 27-42.
Google Scholar

Pinker, S. Zagrożona racjonalność, https://wszystkoconajwazniejsze.pl/steven-pinker-zagrozona-racjonalnosc/?utm_medium=referral&utm_source=upday (2022-07-19).
Google Scholar

Pratchett, T., Prawda, tł. Piotr W. Cholewa, Próczyński i S-ka, Warszawa 2012.
Google Scholar

Prusek, Tomasz. K.I.S.S. Zasady chodzą na wysokich obcasach, Wyd. AGORA S.A.: Warszawa 2014.
Google Scholar

Ratzinger J., Służyć prawdzie. Myśli na każdy dzień, tł. A. Warkotsch, Poznań et al., 1984.
Google Scholar

Schiessau, Dietz. Ohler, Josef. Nachrichten… Springer Vlg., Berlin, 2016.
Google Scholar

Thumim, J. Inventing Television Culture: Men, Women and the Box, Oxford Univ. Press, Oxford 2004 [także J. Bennett, rec. w: “Screen” 2006, t. 47 (1), s. 119-124].
Google Scholar

Trollope, Anthony. Rodzina Palliserów, skrót M. Hardwick, tł. M. Metelska, E. Oengo-Knoche, Wyd. Książnica: Katowice 1992.
Google Scholar

Wardrip-Fruin, N. Montfort, N. wyd., The New Media Reader, The MIT Press, Cambridge, London 2003.
Google Scholar

Wirkus, Bernd. Manipulation. w: Historisches Wörterbuch der Rhetorik, Wyd. W. Jens, G. Ueding, red. G. Kalivoda, H.-F. Robling et al., Max Niemyer Vlg., Tubingen, 2001, Bd. V, S. 930–945.
Google Scholar

Witkowski, Tomasz. Psychomanipulacje: jak je rozpoznać i jak sobie z nimi radzić, wyd. II, Wyd. Biblioteka Moderatora, Tarnów 2006.
Google Scholar

Wolny-Zmorzyński, K. Kaliszewski, A. Furman, W. Gatunki dziennikarskie. Teoria. Praktyka. Język, Wyd. Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2006, passim.
Google Scholar

Strony www
Google Scholar

https://www.filmweb.pl/film/Gry+wojenne-1983-5960 (2023-05-25).
Google Scholar

https://www.money.pl/gielda/fake-news-o-pozarze-obok-pentagonu-zachwial-amerykanska-gielda-ktos-mogl-tu-duzo-zarobic-6900838194207648a.html (2023-05-24).
Google Scholar