Kicz w przestrzeni sakralnej w opiniach internautów – na przykładzie sanktuarium w Licheniu

Krzysztof Stępniak

doi:10.21697/kmt.2025.63.06

Published: 2025-09-30

Vol. 63 No. 3 (2025)

Kitsch in sacred space in the opinions of Internet users – on the example of the sanctuary in Licheń

Krzysztof Stępniak

Kultura Media Teologia

Section: Artykuły i rozprawy

https://doi.org/10.21697/kmt.2025.63.06

Abstract

The purpose of the study undertaken was to analyze Internet users' statements about the basilica in Licheń, which arouses much controversy and discussion. Some consider it the most exemplary example of religious kitsch, while others consider it a true work of art. How do Internet users expressing their opinions in online forums see it? This is the fundamental research problem and research question addressed in the text, which shows only a small part of the author's research on religious kitsch. Research method: the article overcomes a review of the literature on the subject (with a particular focus on the opinions of the basilica's designer and the architects and art historians evaluating the project), and conducts netnographic research, which has been increasingly used in media studies in recent decades. Results and conclusions: as the netnographic analysis proved, the opinions of Internet users about this particular place on the map of religious or cultural tourism are divided. Cognitive value: the results of the study prove that what for some is a manifestation of religious kitsch for others may have a special religious and spiritual value, which seems to confirm the opinion of one kitsch researcher that it is only in the eye of the beholder.

Keywords:

cultural tourism, religious kitsch, religious tourism, sacred architecture, sanctuary in Lichen

Download files

pdf (Język Polski)

Citation rules

Stępniak, Krzysztof. “Kitsch in Sacred Space in the Opinions of Internet Users – on the Example of the Sanctuary in Licheń”. Kultura Media Teologia, vol. 63, no. 3, Sept. 2025, pp. 111–131, doi:10.21697/kmt.2025.63.06.

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.

References

The Basilica of Our Lady of Peace. (n. d.), from https://www.tripadvisor.com/Attraction_Review-g-
Google Scholar

294193-d2025852-Reviews-The_Basilica_of_Our_Lady_of_Peace-Yamoussoukro_Lacs_Region.html
Google Scholar

Belting, H. (2010). Obraz i kult. Historia obrazu przed epoką sztuki. (Tłum. T. Zatorski). Wydawnictwo słowo/obraz terytoria.
Google Scholar

Bielecka, B. (2000, 18 sierpnia). Wotum jubileuszowe. Rozm. przepr. M. Kołodziejczyk. https://opoka. org.pl/biblioteka/Z/ZK/lichen_bazylika.html
Google Scholar

Bielecka, B. (2007, 9 kwietnia). Gusto polacco. Rozm. przepr. P. Głuchowski, M. Kowalski. https://wyborcza.pl/duzyformat/7,127290,4043349.html
Google Scholar

Bieske-Matejak, A.M. (2021). Parki tematyczne jako element rozwoju obszarów wiejskich. Agronomy Science, 76(4), 29–45. https://doi.org/10.24326/as.2021.4.3 DOI: https://doi.org/10.24326/as.2021.4.3
Google Scholar

Chmielewska-Szlajfer, H. (2017). “Authentic experience” and Manufactured Entertainment: Holy Land Experience Religious Theme Park. Polish Sociological Review, 200(4), 545–558.
Google Scholar

Chmielewska-Szlajfer, H. (2019). Licheń Sanctuary: Practicing Aspirations of the Polish Church Community. In Eadem, Reshaping Poland’s Community after Communism. Ordinary Celebrations (pp. 17–74). Palgrave Macmillan. https://doi.org/10.1007/978-3-319-78735-0_2 DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-319-78735-0_2
Google Scholar

Cohen, E. (1998). Tourism and religion: A comparative perspective. Pacific Tourism Review, 2(1), 1–10.
Google Scholar

Dąbrowska, J. (2023, 29 stycznia). Czy Kościół w końcu zejdzie się ze sztuką współczesną? https://klubjagiellonski.pl/2023/01/29/czy-kosciol-w-koncu-zejdzie-sie-ze-sztuka-wspolczesna/
Google Scholar

Draguła, A. (2019). Religijne szanse sztuki współczesnej. Studia Nauk Teologicznych, 14, 43–60. DOI: https://doi.org/10.31743/snt.2019.14.03
Google Scholar

Durydiwka, M. (2014). Funkcja turystyczna Lichenia Starego, czyli od miejsca kultu o znaczeniu lokalnym do nowej przestrzeni turystyczno-sakralnej. Peregrinus Cracoviensis, 25(2), 43–61. https://doi. org/10.4467/20833105PC.14.003.3733
Google Scholar

[Dwa] 2 mln pielgrzymów w Licheniu w 2005 r. (2006, 2 stycznia). https://www.ekai.pl/mln-pielgrzymow-w-licheniu-w-r/.
Google Scholar

Dzienisiewicz, I. (2002). Wizerunek Lichenia w mediach i w oczach pielgrzymów. Konteksty: Polska Sztuka Ludowa, 1/2, 149–158.
Google Scholar

Głowacki, A. (2017). Czy tylko Jasna Góra? Doświadczenia pielgrzymkowe Polaków. Komunikat z Badań CBOS, 114, 1–6.
Google Scholar

Haładewicz-Grzelak, M., & Lubos-Kozieł, J. (2014). Story-ing memory in the Licheń Pilgrimage Centre (Poland). European Journal of Cultural Studies, 17(6), 647–664. DOI: https://doi.org/10.1177/1367549414544119
Google Scholar

Hodalska, M. (2010). Śmierć Papieża, narodziny mitu. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar

Hołda, K. (2009). Performance a la Gusto Polacco. Kultura Enter, 7. https://kulturaenter.pl/article/performance-a-la-gusto-polacco/
Google Scholar

Jackowski, A., & Sołjan, I. (2008). Major Research Issues in Religious Tourism. Turyzm/Tourism, 18(1), 39–50. https://doi.org/10.18778/0867-5856.18.1.04 DOI: https://doi.org/10.18778/0867-5856.18.1.04
Google Scholar

Jackowski, S. (1998). Pielgrzymki = turystyka pielgrzymkowa = turystyka religijna? Rozważania terminologiczne. Turyzm, 8(1), 5–20. https://doi.org/10.18778/0867-5856.8.1.01 DOI: https://doi.org/10.18778/0867-5856.8.1.01
Google Scholar

Janocha, M. (2017). A piękno świeci w ciemności. Z biskupem… rozmawia E. Kiedio. Towarzystwo „Więź”.
Google Scholar

Jessa, J. (2008). Zbawienny wpływ kiczu, czyli jeszcze raz o związkach kiczu i religijności ludowej na przykładzie Sanktuarium Licheńskiego. W W.J. Burszta, & E.A. Sekuła (Red.), Kiczosfery współczesności (s. 129–147). Academica Wydawnictwo SWPS.
Google Scholar

Jędrysiak, T., & Wyszowska, I. (2022). Turystyka religijna na świecie. Wybrane aspekty. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.
Google Scholar

Kaczyński, Ł. (2024, 27 sierpnia). Pielgrzymki 2024. „Widać, że Kościół żyje” [RAPORT]. https://stacja7. pl/pielgrzymki/pielgrzymki-2024-widac-ze-kosciol-zyje-raport/
Google Scholar

Kaźmierczak, K.M. (2004, 5 listopada). Licheń spółka z o.o. https://wielkopolskie.naszemiasto.pl/lichen-spolka-z-o-o/ar/c1-151641
Google Scholar

Kisiel, P. (2015). The Sanctuary of a sacred nation: national discourse in the style and décor of the Licheń DOI: https://doi.org/10.1080/00905992.2015.1087990
Google Scholar

Sanctuary. Nationalities Papers, 44(2), 319–339. https://doi.org/10.1080/00905992.2015.1087990 Klekot, E. (2002). Święte obrazki, Licheń i sąd smaku. Konteksty: Polska Sztuka Ludowa, 1/2, 116–119.
Google Scholar

Knapiński, R. (2004). Kicz w kościele. W B. Major & J. Matyja (red.), Sacrum i sztuka. Życie i sztuka (s. 109–118). Miejska Galeria Sztuki.
Google Scholar

Kraskowski, L. (1997). Świątynia w zaroślach. Budowa bazyliki trzeciego tysiąclecia. Architektura, 12.
Google Scholar

Kroplewski, Z., & Panasiuk, A. (2010). Turystyka religijna. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
Google Scholar

Kruczek, Z. (2012). Parki tematyczne jako flagowe atrakcje turystyczne. Rozwój i globalizacja. Turystyka Kulturowa, 3, s. 29–40.
Google Scholar

Kubicki, R. (2011). Analiza ruchu turystycznego w Licheniu Starym w latach 2000–2009. Zeszyty
Google Scholar

Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 648. Ekonomiczne Problemy Usług, 66: Turystyka religijna: atrakcje turystyki religijnej, 39–46.
Google Scholar

Lee, Y.-S., Prebebsen, N.K., & Chen, J. (2015). Christian Spirituality and Tourist Motivations. Tourism Analysis, 20(6), 631–643. DOI: https://doi.org/10.3727/108354215X14464845877959
Google Scholar

Li, F.S. (2023). Souvenir in tourism research: a literature review and future agenda. Tourism Critiques: Practice and Theory, 4(1/2), 15–27. https://doi.org/10.1108/trc-09-2022-0022 DOI: https://doi.org/10.1108/TRC-09-2022-0022
Google Scholar

Liro, J., & Sołjan, I. (2016). Rozwój sanktuarium i ruch pielgrzymkowy w kontekście budowania tożsamości na przykładzie Sanktuarium Maryjnego w Licheniu Starym. W M.C. Hastetter, M. Ostrowski (Red.). (2016). Pielgrzymi, drogi, święte miejsca. Duszpasterstwo w kontekście podróży (s. 421–426). Wydawnictwo Unum.
Google Scholar

Maciąg, P. (2016). Kicz w języku plastycznym sztuki religijnej – kryzys czy świadome działanie? DOI: https://doi.org/10.18778/8088-032-0.25
Google Scholar

W B. Kudra, & E. Szkudlarek-Śmiechowicz (Red.), Kicz w języku i komunikacji (s. 239–247). Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar

McIntyre, E. (2014). Rescuing God from bad taste: Religious kitsch in theory and practice. Literature & Aesthetics, 24(2), 83–108.
Google Scholar

Malinowska-Petelenz, B., & Petelenz, A. (2007). Kicz i kamp, jako ponowoczesne kategorie przetworzonego piękna, czyli refleksje o Licheniu. Architektura. Czasopismo Techniczne, 104(13), 6A, 327–331.
Google Scholar

Marciniak, K. (2000). The Dilemma of religious Folk Art. The Virgin Mary Sanctuary at Licheń, Poland. Revista de História da Arte e Arqueologia, 3, 61–68, 6 nlb. https://unicamp.br/chaa/rhaa/english/ revista03.htm
Google Scholar

Marciniak, K. (2014). Patriotyczno-polityczne aspekty funkcjonowania miejsca świętego i jego percepcja. Sensus Historiae, 2, 159–175.
Google Scholar

Markowski, M. (2023, 24 maja). Bazylika w Licheniu: magiczne miejsce czy szczyt kiczu? https://www. whitemad.pl/bazylika-w-licheniu-magiczne-miejsce-czy-szczyt-kiczu/
Google Scholar

Marion, J.-L. (1990). Ślepy w Siloe, czyli odniesienie obrazu do oryginału. Communio, 2, 12–29.
Google Scholar

Mikos von Rohrscheidt, A. (2011). Faktyczna dostępność turystyczna obiektów sakralnych jako problem turystyki religijnej w Polsce. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 647. Ekonomiczne Problemy Usług, 65, 35–57.
Google Scholar

Mikos v. Rohrscheidt, A. (2013). Religia jako przedmiot poznawczych zainteresowań turysty. Analiza fenomenu i oferty kulturowej turystyki religijnej. Turystyka Kulturowa, 5, 86–102.
Google Scholar

Morgan, D. (2014). Art, Material Culture and Lived Religion. In F.B. Brown (Ed.), The Oxford Handbook of Religion and the Arts (pp. 480–497). Oxford University Press. DOI: https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780195176674.013.035
Google Scholar

Nadolska, A. (2013). Alternatywne formy reprezentacji historii Polski – przykład licheński. Rocznik Antropologii Historii, 1(4), 203–216.
Google Scholar

Niedźwiedź, A. (2016). Narodowe czy transnarodowe? Przestrzeń symboliczna współczesnych sanktuariów katolickich w Polsce. W: J. Lencznarowicz, J. Pezda & A.A. Zięba (wybór), Polacy i świat, kultura i zmiana. Studia historyczne i antropologiczne ofiarowane profesor Halinie Florkowskiej-Frančić (s. 613–628). Księgarnia Akademicka.
Google Scholar

Nowakowski, M. (2015, February 10). The Age of Glowing Artifice: Against Catholic Kitsch. https://onepeterfive.com/age-glowing-artifice-catholic-kitsch/
Google Scholar

Olsen, D.H., & Timothy, D. (2006). Tourism and religious journeys. In Eidem, Tourism, Religion and Spiritual Journeys (pp. 1–21). Routledge. https://doi.org/10.4324/9780203001073 DOI: https://doi.org/10.4324/9780203001073
Google Scholar

Omilanowska, M. (2008). Sanktuarium Maryjne w Licheniu: jego architektura i sztuka jako instrument identyfikacji historycznej, religijnej i narodowej w postkomunistycznej Polsce. Konteksty. Polska Sztuka Ludowa, 2, 129–139.
Google Scholar

Osęka, A. (2005, 8 maja). Prawo kiczu. https://www.wprost.pl/tygodnik/76124/Prawo-kiczu.html
Google Scholar

Paraskevaidis, P., & Andriotis, K. (2015). Values of souvenirs as commodities. International Journal of Tourism Management, 48(2), 1–10. https://doi.org/10.1016/j.tourman.2014.10.014 DOI: https://doi.org/10.1016/j.tourman.2014.10.014
Google Scholar

Poland Travel Forum. 38,487 topics from our community. (n. d.). https://www.tripadvisor.com/ShowForum-g274723-i959-Poland.html
Google Scholar

Poprzęcka, M. (2020). Kto nie był w Licheniu, to nie wie, w jakim kraju żyje. Rozm. przepr. J. Bodziony. Kultura Liberalna, 613(42). https://kulturaliberalna.pl/2020/10/06/poprzecka-bazylika-w-licheniu-jerzy-kalina-papiez/
Google Scholar

Reader, I. (2013). Pilgrimage in the Marketplace. Routledge. DOI: https://doi.org/10.4324/9781315885704
Google Scholar

Rędzioch, W. (2012). Kościół a sztuka współczesna. https://www.niedziela.pl/artykul/98787/nd/Kosciol-a-sztuka-wspolczesna
Google Scholar

Ron, A.S., & Timothy, D.J. (2019). Contemporary Christian Travel Pilgrimage, Practice and Place. Channel View Publications. https://doi.org/10.21832/RON6645 DOI: https://doi.org/10.21832/9781845416652
Google Scholar

Różycki, P. (2016). Turystyka a pielgrzymowanie. Wydawnictwo WAM.
Google Scholar

Sanktuarium w Licheniu. Fenomen przestrzeni sakralnej (2008). Architektura, 7, 29–61. https://niaiu. pl/zasob/architektura-murator-7-166-lipiec-2008/
Google Scholar

Sekerdej, K., Pasieka, A., & Warat, M. (2007). Popular religion and postsocialist nostalgia: Licheń as a polysemic pilgrimage centre in Poland. Polish Sociological Review, 4, 431–444.
Google Scholar

Shtudiner, Z., Klein, G., Zwilling, M., & Kantor, J. (2019). The value of souvenirs: Endowment effect and religion, Annals of Tourism Research, 74(C), 17–32. https://doi.org/10.1016/j.annals.2018.10.003 Skrodzki, W. (1984). Sztuka i nawrócenie. Znak, 44, 473–476. DOI: https://doi.org/10.1016/j.annals.2018.10.003
Google Scholar

Słowo Rady d.s. Kultury i Ochrony Dziedzictwa Kulturowego na Konferencji Episkopatu Polski Warszawa, 12–14 marca 2019. Jednostka chorobowa – kicz religijny. Historia choroby. Diagnoza. Profilaktyka i sposoby leczenia (2019). Wiadomości Archidiecezjalne. Organ Urzędowy Archidiecezji Katowickiej, 3, 191–196.
Google Scholar

Sołjan, I. (2007). Turystyka religijna jako przedmiot badań geografii religii i geografii turyzmu – wybrane zagadnienia. W W. Kurek & M. Mika (red.), Studia nad turystyką. Tradycje, stan obecny i perspektywy badawcze (s. 289–296). Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar

Stępniak, K. (2024). O kiczu religijnym jako fenomenie w perspektywie komunikologicznej i medioznawczej. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.
Google Scholar

Swanson, K.K., & Timothy, D.J. (2012). Souvenirs: Icons of meaning, commercialization and commoditization. Tourism Managment, 33(3), 489–499. https://doi.org/10.1016/j.tourman.2011.10.007 DOI: https://doi.org/10.1016/j.tourman.2011.10.007
Google Scholar

Terzidou, M., Scarles, C., & Saunders, M.N.K. (2017). Religiousness as tourist performances: A case study of Greek Orthodox pilgrimage. Annals of Tourism Research, 66, 116–129. https://doi.org/10.1016/j. annals.2017.06.009 DOI: https://doi.org/10.1016/j.annals.2017.06.009
Google Scholar

Terzidou, M., Scarles, C., & Saunders, M. (2018). The complexities of religious tourism motivations:
Google Scholar

sacred places, vows and visions. Annals of Tourism Research, 70, 54–65. https://doi.org/10.1016/j. annals.2018.02.011 DOI: https://doi.org/10.1016/j.annals.2018.02.011
Google Scholar

Tripadvisor Review Transparency Report 2023 (n.d.). https://www.tripadvisor.com/TransparencyReport2023
Google Scholar

Wąs, C. (2007). Teoria światów równoległych. O wielorakości tendencji współczesnej architektury sakralnej. Quart, 3(5), 3–20. DOI: https://doi.org/10.19195/quart.2007.3.64476
Google Scholar

Wąs, C. (2008). Antynomie współczesnej architektury sakralnej. Muzeum Architektury we Wrocławiu.
Google Scholar

Wierzbicka, M., & Wiśniewska, A. (2009). Współczesna Biblia Pauperum: z badań nad katechizującą funkcją kiczu religijnego. Kultura Popularna, 1, 108–116.
Google Scholar

Krzysztof Stępniak

k.stepniak@uksw.edu.pl
https://orcid.org/0000-0001-9716-8835

Affiliation:

Cardinal Stefan Wyszyński University in Warsaw Poland

Bio Statement (e.g., department and rank)

Dr hab., medioznawca, profesor UKSW. Dyrektor Instytutu Edukacji Medialnej i Dziennikarstwa. Zainteresowania badawcze: reklama religijna, komunikacja wizualna, komunikacja religijna, biografistyka dziennikarska. Kierownik Sekcji Komunikowanie religijne Polskiego Towarzystwa Komunikacji Społecznej. W 2024 r. opublikował dwie monografie: Od hiszpanki do COVID-19. Materiały wizualne w pandemiach. Studia, szkice i refleksje (Wydawnictwo «scriptum») i O kiczu religijnym jako fenomenie w perspektywie komunikologicznej i medioznawczej (Wydawnictwo Naukowe UKSW).