Abstrakt

Niemiecka Konstytucja pozwala na ograniczenie praw zwierzchnich i powierzenie wykonywania władzy UE pod warunkiem przestrzegania zasad niemieckiego prawa konstytucyjnego oraz zasady subsydiarności. Poprzez stworzenie możliwości przekazania praw suwerennych, otworzono niemiecki system prawny na obowiązywanie prawa europejskiego, ale zakres tego otwarcia stał się zarazem przedmiotem doprecyzowań Federalnego Trybunału Konstytucyjnego. Rzeczywiście, FTK co do tzw. spraw europejskich wykazuje dużą aktywność, a rozstrzygnięcia, które podejmuje, z baczną uwagą analizowane są również na gruncie innych państw
członkowskich UE.

FTK wypracował trzy wzorce kontroli zgodności aktów unijnych z niemiecką Ustawą Zasadniczą: kontrolę zgodności z prawami podstawowymi (Grundrechtskontrolle), kontrolę ultra vires (Ultra-vires Kontrolle) i kontrolę poszanowania tożsamości konstytucyjnej (Identitätskontrolle). Prawo unijne oczywiście ma pierwszeństwo przed ustawami krajowymi, gdyż ustrojodawca przewidział taką
możliwość, a organy Republiki Federalnej skorzystały z tej opcji. Ustrojodawca przewidział jednak zarazem prymat ustawy zasadniczej i żaden organ państwowy (a tym bardziej UE, która jest podmiotem pochodnym powołanym przez państwa członkowskie) nie dysponuje uprawnieniem ani materialnoprawnym, ani formalnoprawnym do zniesienia tego prymatu. Nawet gdyby stosować regułę tzw. przyjaznej interpretacji, to w sytuacjach kolizyjnych zawsze prymat należy przyznać przepisom rangi konstytucyjnej, chyba że suweren dokona zmiany ładu konstytucyjnego.

Nie zagłębiając się szczegółowiej w specyfikę tradycji prawnych poszczególnych państw członkowskich, acz przy zwróceniu uwagi przynajmniej na zróżnicowane podejście co do hierarchii źródeł prawa, można postawić tezę, że poszczególne europejskie konstytucje, podobnie jak niemiecka, podzielają zasadniczą ideę, iż państwa wciąż są suwerenne, posiadają prawo ostatniego słowa w sprawach najważniejszych i tylko wykonywanie niektórych praw może zostać przeniesione z poziomu prawa krajowego na poziom unijny. Poszukiwanie teoretycznej podstawy umożliwiającej pogodzenie różnych stanowisk, uregulowanie współpracy i określenie
reguł konwergencji między trybunałem luksemburskim a krajowymi sądami konstytucyjnymi zaowocowało powstaniem koncepcji pluralizmu prawnego. Model ów oceniany bywa jako niezwykle atrakcyjny i spójny teoretycznie, jednak zarazem nie uwzględnia dostatecznie sytuacji powstawania zaburzeń w europejskim porządku prawnym w postaci międzysystemowych konfliktów konstytucyjnych. M. Kumm uznaje za uzasadnione odstępstwa od zasady supremacji prawa unijnego w przypadkach kolizji ze szczególnego rodzaju normą konstytucyjną regulującą kwestie należące do fundamentalnych rozstrzygnięć ustrojowych w danym
państwie.

Przyjęcie stanowiska, że w niektórych przypadkach państwa członkowskie mogą domagać się ochrony swojej tożsamości narodowej dla uzasadnienia odstępstwa od zasady pierwszeństwa prawa unijnego, zdaniem A. Kustry, prowadziłoby do rewolucyjnej zmiany w pojmowaniu zasady supremacji i nawiązania przez TSUE rzeczywistego, a nie jedynie pozornego dialogu z sądami konstytucyjnymi państw członkowskich. W doktrynie zwraca się przy tym uwagę, że to państwa członkowskie (a w ich ramach parlamenty i sądy konstytucyjne) będą musiały określić, jakie elementy składają się na ich „tożsamość konstytucyjną”. Pojęcie to może jednak przybrać charakter kreatywny i stać się istotnym wyznacznikiem definiowania relacji między UE a państwami członkowskimi. Jak zaś podkreślił rzecznik generalny TSUE M.P. Maduro (choć jeden ze zwolenników koncepcji pluralizmu  konstytucyjnego), państwo członkowskie w niektórych przypadkach może domagać się ochrony swojej tożsamości narodowej, aby uzasadnić odstępstwo od stosowania podstawowych swobód przepływu, a tożsamość narodowa obejmuje bezsprzecznie też tożsamość konstytucyjną. Państwo członkowskie ma uzasadnione prawo do identyfikowania oraz ustalania znaczenia słusznego interesu, w określonych granicach, w rezultacie doprowadzając do ustanawiania podstaw dla ograniczenia danej swobody unijnej.

Jak wskazuje natomiast A. Kotowski, zwolennicy tezy o przeważającym charakterze monocentryczności albo multicentryczności systemu prawa nie opowiadają się przecież za całkowitym wykluczeniem argumentacji stanowiska opozycyjnego. Wszystkie współczesne systemy prawne dopuszczają pewien stopień multicentryzmu przy zachowaniu monocentrycznej hierarchicznej
struktury systemu prawa jako struktury podstawowej. W takim ujęciu systemy prawne są z natury monocentryczne, ale multicentryczne w pewnych, ograniczonych aspektach.