Pseudoreligijność w ocenie wybranych ksiąg pokutnych

Adam Budziński

doi:10.56898/st.15428

Published: 2025-12-04

Vol. 43 (2025)

Pseudoreligiosity in the Judgment of Selected Penitentials

Adam Budziński

Studia Teologiczne Białystok Drohiczyn Łomża

Section: Artykuły

https://doi.org/10.56898/st.15428

Abstract

Pseudoreligiosity constitutes one of the two main categories of sinful attitudes toward the obligation to worship God – the other being its neglect. Various forms of distortion of authentic religious worship include both caricatures of the worship of God Himself and acts of veneration directed toward beings to whom such worship is not due. Four key categories occupy a special place in this context: distorted worship of God, magic, divination, and superstitions. This study employs the method of analysis and synthesis, which enables the identification and interpretation of selected insular penitentials – documents rooted in the tradition of tariffed penance, characterized by distinctiveness and, in particular, a repetitive structure compared to the public penance widespread on the continent. The aim of the study is to present how manifestations of pseudoreligiosity were perceived and assessed in these sources – an issue that has not yet received broader scholarly attention – as well as to propose a typology of practices and the corresponding penances prescribed.

Keywords:

pseudoreligiosity, distortions of worship, penitentials, tariffed penance, superstitions

Download files

pdf (Język Polski)

Citation rules

Budziński, A. (2025). Pseudoreligiosity in the Judgment of Selected Penitentials. Studia Teologiczne Białystok Drohiczyn Łomża, 43, 153–180. https://doi.org/10.56898/st.15428

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.

References

Bazyli Wielki, Trzeci List kanoniczny do Amfilocha, biskupa Ikonium, w: Kanony Ojców Greckich (tekst grecki i polski), Atanazego i Hipolita (tekst arabski i polski), red. A. Baron, H. Pietras, Kraków 2009, s. 51*-60*.
Google Scholar

Bergholm A., Ritual Lamentation in the Irish Penitentials, „Religions” 12(2021), nr 3, s. 1-12.
Google Scholar

Bieler L., The Irish Penitentials, Dublin 1963.
Google Scholar

Bras Le G., Pénitentiels, w: Dictionnaire de théologie catholique, t. 12, red. A. Vacant, E. Mangenot, Paris 1933, kol. 1160-1179.
Google Scholar

Capitula Dacheriana, tłum. A. Caba, w: Księgi pokutne (tekst łaciński, grecki i polski), red. A. Baron, H. Pietras, Kraków 2011, s. 115*-130*.
Google Scholar

Chardonnens L. A., Anglo-Saxon Prognostics: a Study of the Genre with a Text Edition, Leiden 2006.
Google Scholar

Concilium Autisiodorense. Canones, w: Sacrorum Conciliorum nova et amplissima collection, t. 9, red. J. D. Mansi, Florentiae 1763, kol. 911-918.
Google Scholar

Derdziuk E., Mnisi iroszkoccy. Św. Kolumban Młodszy – ewangelizacja Europy, Lublin 1997.
Google Scholar

Discipulus Umbriensium, tłum. A. Baron, w: Księgi pokutne, s. 131*-160*.
Google Scholar

Erdő P., Storia delle fonti del diritto canonico, Venezia 2008.
Google Scholar

Filotas B., Pagan Survivals, Superstitions and Popular Cultures in Early Medieval Pastoral Literature, Toronto 2005.
Google Scholar

Fresne du C., sieur du Cange i in., Glossarium mediae et infimae latinitatis, wyd. powiększone, t. 2, Niort 1883-1887, kol. 277c, http://ducange.enc.sorbonne.fr/CERVULA (dostęp:19.02.2025).
Google Scholar

Grazia M., La magia nei Libri Penitenziali. Condanna e trasmutazione dei riti pagani nelle opere confessionali altomedievali, „I quaderni del Mediae Aetate Sodalicium” 9(2006), nr 1, s. 171–204.
Google Scholar

Kanony Irlandzkie, tłum. A. Baron, J. Łukaszewska-Haberko, H. Pietras, w: Księgi pokutne, s. 48*-57*.
Google Scholar

Kanony synodu w Ancyrze, tłum. S. Kalinkowski, w: Dokumenty synodów od 50 do 381 roku, red. A. Baron, H. Pietras, Kraków 2006, s. 62*-68*.
Google Scholar

Księga Pokutna Finniana, tłum. A. Baron, J. Łukaszewska-Haberko, H. Pietras, w: Księgi pokutne, s. 14*-24*.
Google Scholar

Księga pokutna Ps.-Grzegorza III, tłum. A. Baron, J. Łukaszewska-Haberko, H. Pietras, w: Księgi pokutne, s. 346*-361*.
Google Scholar

Księga pokutna Pseudo-Kummeana, tłum. A. Baron, J. Łukaszewska-Haberko, H. Pietras, w: Księgi pokutne, s. 86*-114*.
Google Scholar

Księga pokutna św. Kolumbana, tłum. S. Kalinkowski, w: Księgi pokutne, s. 31*-37*.
Google Scholar

Lecouteux C., Witches, Werewolves, and Fairies, tłum. C. Frock. Rochesters 2003.
Google Scholar

McNeill J. T., Folk-Paganism in the Penitentials, „The Journal of Religion” 13(1933), nr 4, s. 457, s. 450-466.
Google Scholar

McNeill J. T., Gamer H. M., Medieval Handbooks of Penance: A Translation of the Principal "libri Poenitentiales" and Selections from Related Documents, New York 1990.
Google Scholar

Olejnik S., Teologia moralna życia osobistego, t. 2, Włocławek 1999.
Google Scholar

Payer P. J., Sex and the Penitentials: The Development of a Sexual Code, 550-1150, Toronto 1984.
Google Scholar

Penitencjał św. Egberta arcybiskupa Yorku w pięciu księgach, tłum. A. Baron, J. Łukaszewska-Haberko, H. Pietras, w: Księgi pokutne, s. 201*-245*.
Google Scholar

Penitencjał zwany Bigotianum, tłum. A. Caba, w: w: Księgi pokutne, s. 249*-259*.
Google Scholar

Pryszmont J., Historia teologii moralnej, Warszawa 1987.
Google Scholar

Schmitz H. J., Die Bussbücher und die Bussdisciplin der Kirche, Mainz 1883.
Google Scholar

Smith J. A., Ordering women's lives: Penitentials and nunnery rules in the early medieval west, Aldershot 2001.
Google Scholar

Synod św. Patryka, itd. w Irlandii, tłum. B. Frontczak, w: Księgi pokutne, s. 2*-6*.
Google Scholar

Vogel C., Il peccatore e la penitenza nel Medioevo. II Edizione italiana riveduta e ampliata a cura di Clara Achille Cesarini, Torino 1988.
Google Scholar

Wasserschleben F. W. H., Die Bussordnungen der abendländischen Kirche nebst einer rechtsgeschichtlichen Einleitnung herausg, Halle 1851.
Google Scholar

Wiśniewski R., Wróżbiarstwo chrześcijańskie w późnym antyku, czyli jak poznać przyszłość i nie utracić zbawienia, Warszawa 2013.
Google Scholar

Wyciąg z kanonów Ojców katolickich lub pokutne środki lecznicze dla dusz, arcybiskupa Egberta z Yorku, tłum. A. Baron, A. Caba, w: Księgi pokutne, s. 181*-193*.
Google Scholar