Lekcja religii w szkole w Polsce w czasach powojennych i współczesnych. Rys historyczny

Sławomir Kielczyk

doi:10.21697/wsp.2022.4.02

Published: 2024-12-05

Vol. 58 No. 4 (2022)

Religion lesson at school in Poland in post-war and contemporary times. Historical outline

Sławomir Kielczyk

Warszawskie Studia Pastoralne

Section: Artykuły

https://doi.org/10.21697/wsp.2022.4.02

Abstract

The aim of the article was to recall how religious education was treated in Polish schools after World War II, during the communist regime and after 1991.
Over the centuries, school religious education in Poland has undergone various transformations depending on the time and the ecclesial and socio- political situation of the country. Despite the difficult political situation, especially during the partitions, teaching the Catholic religion in Poland has always been included in the list of school subjects. The exception is the times after World War II. During the times of the Polish People’s Republic, teaching the Catholic religion was banned from Polish schools. The authorities treated religion instrumentally. When the authorities wanted to achieve specific political goals, religion found a place in schools, but when there was relative stabilization in the perception of the authorities, it was eliminated from Polish schools. This situation occurred several times between 1945 and 1990. This was done in an insidious way, in stages, and referred to selected schools. disregarding the will of parents, children and youth and the clergy, he banned religious education from Polish schools. The loyalty of religious teachers to the people’s authorities, or lack thereof, was also important. The above-mentioned content allows us to draw the thesis that today’s times, in the context of treating religion lessons at school, are reminiscent of post- war times. For now, the validity of teaching religion at school is being questioned using the small-step method.

Keywords:

religion, school teaching of religion, school, catechesis

Most read articles by the same author(s)

Sławomir Kielczyk, A holy idol for youth? , Warszawskie Studia Pastoralne: Vol. 51 No. 1 (2021): Warszawskie Studia Pastoralne
Sławomir Kielczyk, The timeless teaching of the blessed Primate Stefan Wyszyński to the doctors , Warszawskie Studia Pastoralne: Vol. 53 No. 3 (2021): Warszawskie Studia Pastoralne

Download files

Citation rules

Kielczyk, S. (2024). Religion lesson at school in Poland in post-war and contemporary times. Historical outline. Warszawskie Studia Pastoralne, 58(4), 33–76. https://doi.org/10.21697/wsp.2022.4.02

Cited by / Share

References

Jan Paweł II, Homilia w czasie Mszy św. odprawionej na Wzgórzu „Kaplicówka”, 22 V 1995 r. Skoczów, w: Jan Paweł II, Dzieła zebrane, Tom 9, Homilie i prze- mówienia z pielgrzymek – Europa, część I. Polska, Kraków 2008, s. 637-641.
Google Scholar

Konferencja Episkopatu Polski, Podstawa programowa katechezy Kościoła katolickiego w Polsce (20 VI 2001), Kraków 2001.
Google Scholar

List pasterski Episkopatu Polski w sprawie powrotu katechizacji do szkoły polskiej, Kraków, 16 czerwca 1990, nr 3, w: Listy pasterskie Episkopatu Polski 1945–2000, część 2, Wyd. Michalineum 2003, s. 1649–1653.
Google Scholar

Przedłożenie Episkopatu Polski do Rządu PRL w związku ze stanem nauczania religii w szkole, 29 XI 1951, Listy pasterskie Episkopatu Polski 1945-1974, Paryż 1975.
Google Scholar

Dokumenty państwowe
Google Scholar

„Dziennik Ustaw” 1992, nr 36, poz. 155; Obecnie obowiązuje: Rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach z 30 VI 1999 r., „Dziennik Ustaw” 1999, nr 67, poz. 753.
Google Scholar

„Dziennik Ustaw” 1997, nr 48 i 78, poz. 483.
Google Scholar

„Dziennik Ustaw” z dnia 23 IV 1998, nr 51, poz. 318, art. 12.
Google Scholar

„Dziennik Ustaw” z dnia 23 IV 1998, nr 51, poz. 318, art. 13. „Dziennik Ustaw” z dnia 23 IV 1998, nr 51, poz. 318.
Google Scholar

„Dziennik Ustaw”1993 nr 83 poz. 390.
Google Scholar

„Okólnik” 1956, nr 32 (BM 1-3296/56). W sprawie wykonania zarządzenia Ministra Oświaty z dnia 8 grudnia 1956 r. Nr GM 1-3269/56 o nauczaniu religii w szkołach, nr 2, „Wiadomości Archidiecezji Warszawskiej” 1956, nr 2-3, s. 70.
Google Scholar

„Pismo Okólne” 1989, nr 32; „Pismo Okólne” 1989, nr 39. „Pismo Okólne” 1990, nr 7. „Trybuna Ludu” z 30.06.1950, s. 4.
Google Scholar

Archiwum Akt Nowych (AAN), Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, Komitet Centralny, Wydział Oświaty – Materiały władz kościelnych 1949 – n 1952, sygn. 237/XVII – 203, kk. 13-19.
Google Scholar

Art. 2. Szkoły i inne palcówki oświatowo-wychowawcze są instytucjami świeckimi. Całokształt nauczania i wychowania w tych instytucjach ma charakter świecki.
Google Scholar

Dziennik Ustaw” z dnia 23 IV 1998, nr 51, poz. 318.
Google Scholar

Instrukcja MEN dotycząca powrotu nauczania religii do szkoły w roku szkolnym 1990/91 z 3 VIII 1990, art. cyt., s. 191-195.
Google Scholar

Instrukcja MEN dotycząca powrotu nauczania religii do szkoły w roku szkolnym 1990/91 z 3 VIII 1990, „Prezbiterium. Pismo Urzędowe Diecezji Szczecińsko-Kamieńskiej”, art., cyt., p. 1.
Google Scholar

Instrukcja ministra oświaty z 5 VIII 1957 r. w sprawie nauczycieli religii, „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty” 1957, nr 13, poz. 167;
Google Scholar

Instrukcja Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 9 III 1982 r. w sprawie katechizacji dzieci i młodzieży przebywającej w sanatoriach i prewentoriach, „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej” 1982, nr 5, poz. 25.
Google Scholar

Komunikat PAP z dnia 28 czerwca 1990 r. w: Instrukcja MEN dotycząca powrotu nauczania religii do szkoły w roku szkolnym 1990/91 z 3 VIII 1990, „Prezbiterium. Pismo Urzędowe Diecezji Szczecińsko-Kamieńskiej” 1990, nr 7-8, s. 191.
Google Scholar

Komunikat PAP z dnia 3 sierpnia 1990 r. w: Instrukcja MEN dotycząca powrotu nauczania religii do szkoły w roku szkolnym 1990/91 z 3 VIII 1990, „Prezbiterium. Pismo Urzędowe Diecezji Szczecińsko-Kamieńskiej”, art. cyt., s. 191.
Google Scholar

Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską, podpisany w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r. „Dziennik Ustaw” z dnia 23 IV 1998, nr 51, poz. 318. Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z 2 IV 1997 r., „Dziennik Ustaw”1997, nr 78, p. 483.
Google Scholar

O systemie oświaty, „Dziennik Ustaw” 1991, nr 95, poz. 425 i z 1992 r. nr 26, poz. 113.
Google Scholar

Okólnik Ministra Oświaty, „Dziennik Ustaw” Nr 4, poz. 189, nr 50.
Google Scholar

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 14 IV 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w szkołach publicznych, „Dziennik Ustaw” 1992, nr 36, poz. 155. Obecnie obowiązujące jest: Rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach z 30 VI 1999 r., „Dziennik Ustaw” 1999, nr 67, poz. 753.
Google Scholar

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 13 lipca 2007, „Dziennik Ustaw” 2007, nr 130, poz. 906.
Google Scholar

Rozporządzenie ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r., w sprawie warunków i sposobów nauczania religii w szkołach publicznych, „Dziennik Ustaw” 1992, nr 36, poz. 155.
Google Scholar

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 VI 1999 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w szkołach publicznych, „Dziennik Ustaw” 1999, nr 67 poz. 753.
Google Scholar

Rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, z dnia 9 grudnia 1926 r. „Dziennik Ustaw” RP 1927 r., nr 1, poz. 9.
Google Scholar

Ustawa o gwarancji wolności sumienia i wyznania, 17 V 1989 r. (art. 2 p. 4) Ustawa o rozwoju systemu oświaty, „Dziennik Ustaw” 1961, nr 32, poz. 160 Ustawa o systemie oświaty z 7 IX 1991 r., nr 95, poz. 425. Tekst z późniejszymi zmianami można znaleźć w: Obwieszczenie ministra edukacji narodowej z 16 V 1996 r., „Dziennik Ustaw” 1996, nr 67, poz. 329.
Google Scholar

Ustawa o systemie oświaty, „Dziennik Ustaw”1991, nr 95, poz. 425. Zarządzenie Ministra Oświaty i Wychowania z dnia 23.X.1981 r. w sprawie umożliwienia dzieciom i młodzieży szkolnej uczestnictwa w katechezie parafialnej, „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty i Wychowania”, 1981, nr 10, poz. 76.
Google Scholar

Zarządzenie ministra oświaty z 27 III 1957 r. w sprawie zmiany regulaminu klasyfikowania i promowania uczniów, „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty” 1957, nr 5, poz. 49.
Google Scholar

Zarządzenie Ministra Oświaty z dnia 7 grudnia 1956 r. (Nr SO 7 – 6858/56) § 1. Zarządzenie Ministra Oświaty z dnia 8 grudnia 1956 r. (Nr GM 1-3269/56) w sprawie nauczani religii w szkołach, nr 1, „Wiadomości Archidiecezji Warszawskiej” 1956, nr 2-3, s. 67.
Google Scholar

Zarządzenie Ministra Sprawiedliwości z 10 XI 1981 r. w sprawie wykonywania praktyk i posług religijnych w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich, „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Sprawiedliwości” 1981, nr 5, poz. 24.
Google Scholar

Literatura
Google Scholar

Doppke J., Przemiany katechizacji w szkole, w: M. Majewski (red.), Katechizacja w szkole, Lublin 1992, s. 13-29.
Google Scholar

Dudek A., Usunięcie religii ze szkół (1958-1961), „Więź” 1994, nr 11, s. 119-125. Góralski W., Prawda o Konkordacie, Częstochowa 1994.
Google Scholar

Król J., Ateizacja szkół średnich ogólnokształcących w latach 1945-1961, s. 110,
Google Scholar

w: E. Walewander (red), Oblicze ideologiczne szkoły polskiej 1944-1955, Lublin 2002.
Google Scholar

Krukowski J., Nauczanie religii w szkole w państwie demokratycznym, w: J. Krukowski (red.), Lublin 1991, s. 7-24.
Google Scholar

Krukowski J., Warchałowski K., Polskie prawo wyznaniowe, Warszawa 2000. Majcher E., Wokół nauki religii w polskiej szkole, Warszawa 1992.
Google Scholar

Mezglewski A., Usunięcie i przywrócenie nauczania religii do szkół, w: W. Janiga, A. Mezglewski (red.), Katecheza dzisiaj. Problemy prawne i teologiczne, Krosno-Sandomierz 2000, s. 97-108.
Google Scholar

Müller E., ZNP – szkołą wychowania społecznego, „Głos Nauczycielski” 1948, nr 13, s. 195-197.
Google Scholar

R. Czekalski, Z. Marek, R. Murawski (red.), Słownik katechetyków polskich XX wieku, Warszawa 2003.
Google Scholar

Offmański A., W kierunku katechezy ewangelizacyjnej. Polska katecheza młodzieżowa w latach 1945-2000, Szczecin 2000.
Google Scholar

Orczyk A., Wokół natury, koncepcji i treści katechezy, Warszawa 2009. Potocki A., Sekularyzacja systemu oświaty w Polsce po II wojnie światowej katechetyczna praca Kościoła, w: K. Misiaszek, A. Potocki (red.), Katecheta i katecheza w polskiej szkole, Warszawa 1995, s. 53-68.
Google Scholar

Potocki A., Wychowanie religijne w polskich przemianach, Warszawa 2007. Raina K., Kardynał Wyszyński. Droga na stolicę prymasowską, Warszawa 1993. Skuza S., Nauczanie religii w Polsce w świetle prawa państwowego po roku 1945, w: Nowa Ewangelizacja, „Kolekcja Communio” 1993, nr 8, Poznań 1993, s. 206-208.
Google Scholar

Sosna K., Przepisy prawne wprowadzające i normujące katechezę w szkołach, „Collectanea Theologica” 1994, nr 2, s. 141-144.
Google Scholar

Stefaniak J., Laicyzacja szkolnictwa i wychowania w okresie Polski Ludowej, „Pedagogia Christiana” 1999, nr 3, s. 141-149.
Google Scholar

Tomasik P., Regulacje prawne nauczania religii, w: J. Stala (red.), Wybrane zagadnienia z katechetyki, Tarnów 2003, s. 73-109.
Google Scholar

Tomasik T., Nauczanie religii w publicznym liceum ogólnokształcącym wobec założeń programowych polskiej szkoły, Warszawa 1998.
Google Scholar

Zasoby internetu
Google Scholar

https://epedagogika.pl/aktualnosci/nowe-zasady-nauczania-religii-w-szkolach- -co-sie-zmieni-8057.html (dostęp 24.09.2024 r.).
Google Scholar

https://www.ekai.pl/religia-w-szkole-standardem-europejskim-analiza/ (dostęp 24.09.2024 r.).
Google Scholar

Sławomir Kielczyk

https://orcid.org/0000-0002-3364-0173

Affiliation:

Akademia Katolicka w Warszawie Poland

Bio Statement (e.g., department and rank)

prezbiter diecezji warszawsko-praskiej (2004); doktor teologii (katechetyka) (UKSW 2011); pełnił funkcję wicerektora seminarium diecezji warszawsko-praskiej (2013-2021); obecnie proboszcz parafii pw. św. Klemensa P.M. w Klembowie; zainteresowania badawcze: historia Polski XVII wiek; problematyka narodu, patriotyzmu; biografie i Biogramy postaci historycznych.