Lekcja religii w szkole w Polsce w czasach powojennych i współczesnych. Rys historyczny

Sławomir Kielczyk

doi:10.21697/wsp.2022.4.02

Opublikowane: 2024-12-05

Tom 58 Nr 4 (2022)

Lekcja religii w szkole w Polsce w czasach powojennych i współczesnych. Rys historyczny

Sławomir Kielczyk

Warszawskie Studia Pastoralne

Dział: Artykuły

https://doi.org/10.21697/wsp.2022.4.02

Abstrakt

Celem artykułu było przypomnienie w jaki sposób traktowano nauczanie religii w polskiej szkole po II wojnie światowej, w okresie reżimu komuni- stycznego oraz po roku 1991.
Na przestrzeni wieków szkolne nauczanie religii w Polsce ulegało rożnym przeobrażeniom w zależności od czasu oraz sytuacji eklezjalnej i społeczno-

-politycznej kraju. Pomimo trudnej sytuacji politycznej, zwłaszcza w okresie zaborów, zawsze jednak nauczanie religii katolickiej w Polsce, znajdowało się w wykazie szkolnych przedmiotów nauczania. Wyjątek stanowią czasy po II wojnie światowej. W czasach PRL-u nauczanie religii katolickiej zostało wyrzucone z polskich szkół. Religię władza traktowała instrumentalnie. Kiedy władza chciała osiągnąć określone cele polityczne, wówczas religia znajdowała miejsce w szkole, natomiast, gdy nastąpiła, w pojęciu władzy, względna stabilizacja, rugowano ją z polskich szkół. Taka sytuacja miała miejsce kilka razy w latach 1945-1990. Czyniono to w sposób podstępny, etapami, odnosiło się do wybranych szkół. nie licząc się z wolą rodziców, dzieci i młodzieży oraz duchowieństwa, wyrzucił naukę religii z polskich szkół. Nie bez znaczenia była też lojalność nauczycieli religii wobec władzy ludowej lub jej brak. Przywołane treści pozwalają wysnuć tezę, że dzisiejsze czasy, w kontekście traktowania lekcji religii w szkole, przypominają czasy powojenne. Jak na razie, metodą małych kroków, podważa się zasadność nauczania religii w szkole.

Słowa kluczowe:

religia, szkolne nauczanie religii, szkoła, katecheza

Inne teksty tego samego autora

Sławomir Kielczyk, Święty idolem dla młodzieży? , Warszawskie Studia Pastoralne: Tom 51 Nr 1 (2021): Warszawskie Studia Pastoralne
Sławomir Kielczyk, Ponadczasowość nauczania bł. Kard. S. Wyszyńskiego do lekarzy , Warszawskie Studia Pastoralne: Tom 53 Nr 3 (2021): Warszawskie Studia Pastoralne

Pobierz pliki

Zasady cytowania

Kielczyk, S. (2024). Lekcja religii w szkole w Polsce w czasach powojennych i współczesnych. Rys historyczny . Warszawskie Studia Pastoralne, 58(4), 33–76. https://doi.org/10.21697/wsp.2022.4.02

Cited by / Share

Bibliografia

Jan Paweł II, Homilia w czasie Mszy św. odprawionej na Wzgórzu „Kaplicówka”, 22 V 1995 r. Skoczów, w: Jan Paweł II, Dzieła zebrane, Tom 9, Homilie i prze- mówienia z pielgrzymek – Europa, część I. Polska, Kraków 2008, s. 637-641.
Google Scholar

Konferencja Episkopatu Polski, Podstawa programowa katechezy Kościoła katolickiego w Polsce (20 VI 2001), Kraków 2001.
Google Scholar

List pasterski Episkopatu Polski w sprawie powrotu katechizacji do szkoły polskiej, Kraków, 16 czerwca 1990, nr 3, w: Listy pasterskie Episkopatu Polski 1945–2000, część 2, Wyd. Michalineum 2003, s. 1649–1653.
Google Scholar

Przedłożenie Episkopatu Polski do Rządu PRL w związku ze stanem nauczania religii w szkole, 29 XI 1951, Listy pasterskie Episkopatu Polski 1945-1974, Paryż 1975.
Google Scholar

Dokumenty państwowe
Google Scholar

„Dziennik Ustaw” 1992, nr 36, poz. 155; Obecnie obowiązuje: Rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach z 30 VI 1999 r., „Dziennik Ustaw” 1999, nr 67, poz. 753.
Google Scholar

„Dziennik Ustaw” 1997, nr 48 i 78, poz. 483.
Google Scholar

„Dziennik Ustaw” z dnia 23 IV 1998, nr 51, poz. 318, art. 12.
Google Scholar

„Dziennik Ustaw” z dnia 23 IV 1998, nr 51, poz. 318, art. 13. „Dziennik Ustaw” z dnia 23 IV 1998, nr 51, poz. 318.
Google Scholar

„Dziennik Ustaw”1993 nr 83 poz. 390.
Google Scholar

„Okólnik” 1956, nr 32 (BM 1-3296/56). W sprawie wykonania zarządzenia Ministra Oświaty z dnia 8 grudnia 1956 r. Nr GM 1-3269/56 o nauczaniu religii w szkołach, nr 2, „Wiadomości Archidiecezji Warszawskiej” 1956, nr 2-3, s. 70.
Google Scholar

„Pismo Okólne” 1989, nr 32; „Pismo Okólne” 1989, nr 39. „Pismo Okólne” 1990, nr 7. „Trybuna Ludu” z 30.06.1950, s. 4.
Google Scholar

Archiwum Akt Nowych (AAN), Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, Komitet Centralny, Wydział Oświaty – Materiały władz kościelnych 1949 – n 1952, sygn. 237/XVII – 203, kk. 13-19.
Google Scholar

Art. 2. Szkoły i inne palcówki oświatowo-wychowawcze są instytucjami świeckimi. Całokształt nauczania i wychowania w tych instytucjach ma charakter świecki.
Google Scholar

Dziennik Ustaw” z dnia 23 IV 1998, nr 51, poz. 318.
Google Scholar

Instrukcja MEN dotycząca powrotu nauczania religii do szkoły w roku szkolnym 1990/91 z 3 VIII 1990, art. cyt., s. 191-195.
Google Scholar

Instrukcja MEN dotycząca powrotu nauczania religii do szkoły w roku szkolnym 1990/91 z 3 VIII 1990, „Prezbiterium. Pismo Urzędowe Diecezji Szczecińsko-Kamieńskiej”, art., cyt., p. 1.
Google Scholar

Instrukcja ministra oświaty z 5 VIII 1957 r. w sprawie nauczycieli religii, „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty” 1957, nr 13, poz. 167;
Google Scholar

Instrukcja Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 9 III 1982 r. w sprawie katechizacji dzieci i młodzieży przebywającej w sanatoriach i prewentoriach, „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej” 1982, nr 5, poz. 25.
Google Scholar

Komunikat PAP z dnia 28 czerwca 1990 r. w: Instrukcja MEN dotycząca powrotu nauczania religii do szkoły w roku szkolnym 1990/91 z 3 VIII 1990, „Prezbiterium. Pismo Urzędowe Diecezji Szczecińsko-Kamieńskiej” 1990, nr 7-8, s. 191.
Google Scholar

Komunikat PAP z dnia 3 sierpnia 1990 r. w: Instrukcja MEN dotycząca powrotu nauczania religii do szkoły w roku szkolnym 1990/91 z 3 VIII 1990, „Prezbiterium. Pismo Urzędowe Diecezji Szczecińsko-Kamieńskiej”, art. cyt., s. 191.
Google Scholar

Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską, podpisany w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r. „Dziennik Ustaw” z dnia 23 IV 1998, nr 51, poz. 318. Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z 2 IV 1997 r., „Dziennik Ustaw”1997, nr 78, p. 483.
Google Scholar

O systemie oświaty, „Dziennik Ustaw” 1991, nr 95, poz. 425 i z 1992 r. nr 26, poz. 113.
Google Scholar

Okólnik Ministra Oświaty, „Dziennik Ustaw” Nr 4, poz. 189, nr 50.
Google Scholar

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 14 IV 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w szkołach publicznych, „Dziennik Ustaw” 1992, nr 36, poz. 155. Obecnie obowiązujące jest: Rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach z 30 VI 1999 r., „Dziennik Ustaw” 1999, nr 67, poz. 753.
Google Scholar

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 13 lipca 2007, „Dziennik Ustaw” 2007, nr 130, poz. 906.
Google Scholar

Rozporządzenie ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r., w sprawie warunków i sposobów nauczania religii w szkołach publicznych, „Dziennik Ustaw” 1992, nr 36, poz. 155.
Google Scholar

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 VI 1999 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w szkołach publicznych, „Dziennik Ustaw” 1999, nr 67 poz. 753.
Google Scholar

Rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, z dnia 9 grudnia 1926 r. „Dziennik Ustaw” RP 1927 r., nr 1, poz. 9.
Google Scholar

Ustawa o gwarancji wolności sumienia i wyznania, 17 V 1989 r. (art. 2 p. 4) Ustawa o rozwoju systemu oświaty, „Dziennik Ustaw” 1961, nr 32, poz. 160 Ustawa o systemie oświaty z 7 IX 1991 r., nr 95, poz. 425. Tekst z późniejszymi zmianami można znaleźć w: Obwieszczenie ministra edukacji narodowej z 16 V 1996 r., „Dziennik Ustaw” 1996, nr 67, poz. 329.
Google Scholar

Ustawa o systemie oświaty, „Dziennik Ustaw”1991, nr 95, poz. 425. Zarządzenie Ministra Oświaty i Wychowania z dnia 23.X.1981 r. w sprawie umożliwienia dzieciom i młodzieży szkolnej uczestnictwa w katechezie parafialnej, „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty i Wychowania”, 1981, nr 10, poz. 76.
Google Scholar

Zarządzenie ministra oświaty z 27 III 1957 r. w sprawie zmiany regulaminu klasyfikowania i promowania uczniów, „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty” 1957, nr 5, poz. 49.
Google Scholar

Zarządzenie Ministra Oświaty z dnia 7 grudnia 1956 r. (Nr SO 7 – 6858/56) § 1. Zarządzenie Ministra Oświaty z dnia 8 grudnia 1956 r. (Nr GM 1-3269/56) w sprawie nauczani religii w szkołach, nr 1, „Wiadomości Archidiecezji Warszawskiej” 1956, nr 2-3, s. 67.
Google Scholar

Zarządzenie Ministra Sprawiedliwości z 10 XI 1981 r. w sprawie wykonywania praktyk i posług religijnych w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich, „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Sprawiedliwości” 1981, nr 5, poz. 24.
Google Scholar

Literatura
Google Scholar

Doppke J., Przemiany katechizacji w szkole, w: M. Majewski (red.), Katechizacja w szkole, Lublin 1992, s. 13-29.
Google Scholar

Dudek A., Usunięcie religii ze szkół (1958-1961), „Więź” 1994, nr 11, s. 119-125. Góralski W., Prawda o Konkordacie, Częstochowa 1994.
Google Scholar

Król J., Ateizacja szkół średnich ogólnokształcących w latach 1945-1961, s. 110,
Google Scholar

w: E. Walewander (red), Oblicze ideologiczne szkoły polskiej 1944-1955, Lublin 2002.
Google Scholar

Krukowski J., Nauczanie religii w szkole w państwie demokratycznym, w: J. Krukowski (red.), Lublin 1991, s. 7-24.
Google Scholar

Krukowski J., Warchałowski K., Polskie prawo wyznaniowe, Warszawa 2000. Majcher E., Wokół nauki religii w polskiej szkole, Warszawa 1992.
Google Scholar

Mezglewski A., Usunięcie i przywrócenie nauczania religii do szkół, w: W. Janiga, A. Mezglewski (red.), Katecheza dzisiaj. Problemy prawne i teologiczne, Krosno-Sandomierz 2000, s. 97-108.
Google Scholar

Müller E., ZNP – szkołą wychowania społecznego, „Głos Nauczycielski” 1948, nr 13, s. 195-197.
Google Scholar

R. Czekalski, Z. Marek, R. Murawski (red.), Słownik katechetyków polskich XX wieku, Warszawa 2003.
Google Scholar

Offmański A., W kierunku katechezy ewangelizacyjnej. Polska katecheza młodzieżowa w latach 1945-2000, Szczecin 2000.
Google Scholar

Orczyk A., Wokół natury, koncepcji i treści katechezy, Warszawa 2009. Potocki A., Sekularyzacja systemu oświaty w Polsce po II wojnie światowej katechetyczna praca Kościoła, w: K. Misiaszek, A. Potocki (red.), Katecheta i katecheza w polskiej szkole, Warszawa 1995, s. 53-68.
Google Scholar

Potocki A., Wychowanie religijne w polskich przemianach, Warszawa 2007. Raina K., Kardynał Wyszyński. Droga na stolicę prymasowską, Warszawa 1993. Skuza S., Nauczanie religii w Polsce w świetle prawa państwowego po roku 1945, w: Nowa Ewangelizacja, „Kolekcja Communio” 1993, nr 8, Poznań 1993, s. 206-208.
Google Scholar

Sosna K., Przepisy prawne wprowadzające i normujące katechezę w szkołach, „Collectanea Theologica” 1994, nr 2, s. 141-144.
Google Scholar

Stefaniak J., Laicyzacja szkolnictwa i wychowania w okresie Polski Ludowej, „Pedagogia Christiana” 1999, nr 3, s. 141-149.
Google Scholar

Tomasik P., Regulacje prawne nauczania religii, w: J. Stala (red.), Wybrane zagadnienia z katechetyki, Tarnów 2003, s. 73-109.
Google Scholar

Tomasik T., Nauczanie religii w publicznym liceum ogólnokształcącym wobec założeń programowych polskiej szkoły, Warszawa 1998.
Google Scholar

Zasoby internetu
Google Scholar

https://epedagogika.pl/aktualnosci/nowe-zasady-nauczania-religii-w-szkolach- -co-sie-zmieni-8057.html (dostęp 24.09.2024 r.).
Google Scholar

https://www.ekai.pl/religia-w-szkole-standardem-europejskim-analiza/ (dostęp 24.09.2024 r.).
Google Scholar

Sławomir Kielczyk

https://orcid.org/0000-0002-3364-0173

Afiliacja:

Akademia Katolicka w Warszawie Polska

Biogram

prezbiter diecezji warszawsko-praskiej (2004); doktor teologii (katechetyka) (UKSW 2011); pełnił funkcję wicerektora seminarium diecezji warszawsko-praskiej (2013-2021); obecnie proboszcz parafii pw. św. Klemensa P.M. w Klembowie; zainteresowania badawcze: historia Polski XVII wiek; problematyka narodu, patriotyzmu; biografie i Biogramy postaci historycznych.