Ewolucja koncepcji istotnych celów małżeństwa w XX wieku w ujęciu środowisk katolickiego integryzmu

Dawid Pietras

doi:10.21697/im.2025.36.1.01

Opublikowane: 2025-06-20

Tom 36 Nr 1 (2025)

Ewolucja koncepcji istotnych celów małżeństwa w XX wieku w ujęciu środowisk katolickiego integryzmu

Dawid Pietras

Ius Matrimoniale

Dział: Rozprawy i artykuły

https://doi.org/10.21697/im.2025.36.1.01

Abstrakt

Ojcowie Soboru Watykańskiego II poprzez Konstytucję Gaudium et spes odeszli od hierarchicznego ujęcia celów małżeństwa, w którym pierwszym i nadrzędnym celem było zrodzenie i wychowanie potomstwa. Ta koncepcja została podjęta po Vaticanum II i znalazła swoje odzwierciedlenie w nauczaniu papieskim oraz definicji małżeństwa zawartej w kan. 1055 § 1 KPK/83, według której podstawowe cele małżeństwa to dobro małżonków oraz zrodzenie i wychowanie potomstwa. To personalistyczne ujęcie, w którym podkreślono małżeństwo jako przymierze i wspólnotę życia w miłości, spotkało się ze sprzeciwem środowisk, które określa się mianem integrystycznych. Przedstawiciele tego nurtu starają się zachować całość doktryny katolickiej w jej treści sprzed Soboru Watykańskiego II i dlatego trzymają się hierarchicznego podziału celów małżeństwa według nauki św. Tomasza z Akwinu i kan. 1013 § 1 CIC/17. Utrzymują, że posoborowa nauka w tej materii jest źródłem kryzysu, który dotknął małżeństwa i rodziny chrześcijańskie.

Słowa kluczowe:

cele małżeństwa, dobro małżonków, potomstwo, remedium concupiscentiae, integryzm, FSSPX

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Pietras, D. (2025). Ewolucja koncepcji istotnych celów małżeństwa w XX wieku w ujęciu środowisk katolickiego integryzmu. Ius Matrimoniale, 36(1), 5–50. https://doi.org/10.21697/im.2025.36.1.01

Cited by / Share

Bibliografia

Źródła
Google Scholar

Źródła prawa i nauczanie papieskie
Google Scholar

Codex Iuris Canonici, Pii X Pontificis Maximi iussu digestus Benedicti Papae XV auctoritate promulgatus, 27.05.1917, AAS 9 (1917), pars II, s. 1-456.
Google Scholar

Codex Iuris Canonici, Auctoritate Ioannis Pauli PP. II promulgatus, 25.01.1983, AAS 75 (1983), pars. II, s. 1-317; Kodeks Prawa Kanonicznego promulgowany przez papieża Jana Pawła II w dniu 25 stycznia 1983 roku. Stan prawny na dzień 18 maja 2022 roku. Zaktualizowany przekład na język polski, Poznań 2022.
Google Scholar

Collectio Rituum continens excerpta e Rituali Romano Ecclesiis Poloniae adaptato, Katowice 1963.
Google Scholar

JOANNES PAULUS II, Adhortatio Apostolica de Familiae Christianae muneribus in mundo huius temporis Familiaris consortio, 22.11.1981, AAS 74 (1982), s. 81-191; tekst polski: JAN PAWEŁ II, Adhortacja apostolska „Familiaris consortio” o zadaniach rodziny chrześcijańskiej w świecie współczesnym, w: Jan Paweł II, Dzieła zebrane, t. II, Kraków 2006, s. 69-130.
Google Scholar

JOANNES PAULUS II, Udienza generale L’azione della grazia di Dio in ogni uomo nella scelta tra verginità o matrimonio, 07.07.1982, w: Insegnamenti do Giovanni Paolo II, vol. V-3, Città del Vaticano 1982, s. 28-32; tekst polski: JAN PAWEŁ II, Audiencja generalna Inny świat i inny porządek wartości, w: Jan Paweł II. Dzieła zebrane, t. VI, Kraków 2007, s. 323-325.
Google Scholar

JOANNES PAULUS II, Udienza generale Il matrimonio-sacramento si compie nella prospettiva della speranza escatologica, 01.12.1982, w: Insegnamenti do Giovanni Paolo II, vol. V-3, Città del Vaticano 1982, s. 1485-1498; tekst polski: JAN PAWEŁ II, Audiencja generalna Sakrament eschatologicznej nadziei, w: Jan Paweł II. Dzieła zebrane, t. VI, Kraków 2007, s. 379-381.
Google Scholar

JOANNES PAULUS II, Udienza generale L’amore è congiunto con la castità che si manifesta come continenza, 10.10.1984, w: Insegnamenti do Giovanni Paolo II, vol. VII-2, Città del Vaticano 1984, s. 845-853; tekst polski: JAN PAWEŁ II, Audiencja generalna Moc miłości zaszczepiona w człowieku pożądliwości, w: Jan Paweł II. Dzieła zebrane, t. VI, Kraków 2007, s. 432-433.
Google Scholar

JOANNES PAULUS II, Litterae Familiis Gratissimam sane, 02.02.1994, AAS 86 (1994), s. 868-925; tekst polski: JAN PAWEŁ II, List „Gratissimam sane” do rodzin z okazji Roku Rodziny 1994, w: Jan Paweł II, Dzieła zebrane, t. III, Kraków 2007, s. 358-399.
Google Scholar

LEON XIII, Epistola Encyclica Arcanum divinae sapientiae, 10.02.1880, AAS 12 (1879), s. 385-402; tekst polski: LEON XIII, Encyklika „Arcanum divinae sapientiae”. O sakramencie małżeństwa, Warszawa 2002.
Google Scholar

PAULUS VI, Litterae Encyclicae de propagatione humanae prolis recte ordinanda Humanae vitae, 25.07.1968, AAS 60 (1968), s. 481-503; tekst polski: PAWEŁ VI, Encyklika Humanae vitae, Wrocław 2022.
Google Scholar

PIUS XI, Litterae Encyclicae de matrimonio christiano spectatis praesentibus familiae et societatis condicionibus, necessitatibus, erroribus, vitiis Casti connubii, 31.12.1930, AAS 22 (1930), s. 539-592; tekst polski: PIUS XI, Encyklika „Casti connubii”, Warszawa 2001.
Google Scholar

PIUS XII, Allocutio ad Tribunalem Sacrae Romanae Rotae Già per la terza, 03.10.1941, AAS 33 (1941), s. 421-426.
Google Scholar

PIUS XII, Allocutio. Iis quae interfuerunt Conventui Unionis Catholicae Italicae inter Ostetrices Romae habito Vegliare con sollecitudine, 29.10.1951, AAS 43 (1951), s. 835-854. DOI: https://doi.org/10.1002/j.1551-8833.1951.tb19034.x
Google Scholar

SACRA CONGREGATIO SANCTI OFFICII, Decretum de finibus matrimonii De matrimonii finibus, 01.04.1944, AAS 36 (1944), s. 103.
Google Scholar

SACROSANCTUM CONCILIUM OECUMENICUM VATICANUM II, Constitutio dogmatica de Ecclesia Lumen gentium, 21.11.1964, AAS 57 (1965), s. 5-71; tekst polski: SOBÓR WATYKAŃSKI II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele, w: Sobór Watykański II, Konstytucje, Dekrety, Deklaracje, Poznań 2002, s. 104-166.
Google Scholar

SACROSANCTUM CONCILIUM OECUMENICUM VATICANUM II, Decretum de oecumenismo Unitatis redintegratio, 21.11.1964, AAS 57 (1965), s. 90-107; tekst polski: SOBÓR WATYKAŃSKI II, Dekret o ekumenizmie, w: Sobór Watykański II, Konstytucje, Dekrety, Deklaracje, Poznań 2002, s. 193-208.
Google Scholar

SACROSANCTUM CONCILIUM OECUMENICUM VATICANUM II, Constitutio pastoralis de Ecclesia in mundo huic temporis Gaudium et spes, 07.12.1965, AAS 58 (1966), s. 1025-1115; tekst polski: SOBÓR WATYKAŃSKI II, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym, w: Sobór Watykański II, Konstytucje, Dekrety, Deklaracje, Poznań 2002, s. 526-606.
Google Scholar

Źródła biblijne, patrystyczne i Doktorów Kościoła
Google Scholar

Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Biblia Tysiąclecia, wyd. V, Poznań 2000.
Google Scholar

SANCTUS ANSELMUS, Cur Deus homo, w: S. Anselmi Cantuariensis Archiepiscopi Opera omnia, vol. II, F.S. SCHMITT (red.), Romae 1940, s. 37-133; tekst polski: ANZELM Z CANTERBURY, Dlaczego Bóg stał się człowiekiem?, w: Św. Anzelm z Canterbury. O wcieleniu. Wybór pism, Biblioteka Christianitas 19, Poznań 2006, s. 45-210.
Google Scholar

SANCTUS AURELIUS AUGUSTINUS, De bono coniugali, w: Corpus scriptorum ecclesiasticorum latinorum, vol. XXXXI (sect. V, pars III), J. ZYCHA (red.), Pragae-Vindobonae-Lipsiae 1900, s. 187-231.
Google Scholar

SANCTUS THOMAS AQUINAS, Summa Theologica, Taurini 1928; tekst polski: TOMASZ Z AKWINU, Suma Teologiczna, Londyn 1982.
Google Scholar

Katechizmy i publikacje z nimi związane
Google Scholar

ANDERSZ W., Nauki katechizmowe ułożone na podstawie nauk różnych autorów, t. VII, Poznań 1912.
Google Scholar

Catechismus ex decreto Concilii Tridentini ad parochos, Ratisbonae 1905; tekst polski: Katechizm Rzymski. Katechizm Soboru Trydenckiego wydany z rozkazu św. Piusa V, t. 1-3, Komorów 2021-2022.
Google Scholar

Catechismus ad Ordinandos juxta Doctrinam Catechismi Concilii Tridentini, Parisiis 1703.
Google Scholar

Catechismus Catholicae Ecclesiae, Città del Vaticano 1992; tekst polski: Katechizm Kościoła Katolickiego, Poznań 1994.
Google Scholar

GADOWSKI W., Apologetyczny Katechizm Katolicki, Warszawa 2002.
Google Scholar

SCHNEIDER A., Credo. Kompendium wiary katolickiej, Kraków 2024.
Google Scholar

SPIRAGO F., Katolicki Katechizm Ludowy, t. III, Mikołów 1927.
Google Scholar

VERMEERSCH A., Katechizm małżeństwa chrześcijańskiego według encykliki „Casti connubii”, Poznań-Warszawa-Wilno-Lublin 1932.
Google Scholar

Opracowania
Google Scholar

AMERIO R., Iota unum. Analiza zmian w Kościele katolickim w XX wieku, Komorów 2009.
Google Scholar

BARANOWSKI Z., Małżeństwo, Poznań-Warszawa-Lublin 1955.
Google Scholar

BOCHEN C., Ewolucja poglądów na kwestie celów małżeństwa i ich adaptacja w Kościele katolickim w odniesieniu do praw i obowiązków małżeńskich, Studia Teologiczne 41 (2023), s. 139-166. DOI: https://doi.org/10.56898/st.10904
Google Scholar

BURKE C., The „bonum coniugum” and the „bonum prolis”: Ends or Properties of Marriage, The Jurist 49 (1989), s. 704-713.
Google Scholar

BURKE C., Marriage: A Personalist or an Institutional Understanding, Communio 19 (1992), s. 278-303.
Google Scholar

CANDELIER M., Le „bonum prolis”: doctrine et évolution de la jurisprudence, Studia Canonica 34 (2000), s. 197-246.
Google Scholar

COOMARASWAMY R.P., Problemy z nowymi sakramentami, w: https://www.ultramontes.pl/ problemy.htm [dostęp: 26.02.2025].
Google Scholar

DAVIES M., Liturgiczne bomby zegarowe Vaticanum II. Zniszczenie katolickiej wiary przez zmiany w katolickim kulcie, Warszawa 2004.
Google Scholar

DELIMATA M., Małżeństwo oraz jego cele w opinii zachodnich Ojców Kościoła, Poznańskie Studia Teologiczne 22 (2008), s. 103-115. DOI: https://doi.org/10.14746/pst.2008.22.7
Google Scholar

DE MATTEI R., Sobór Watykański II. Historia dotąd nieopowiedziana, Ząbki 2012.
Google Scholar

DOMS H., Vom Sinn und Zweck der Ehe, Breslau 1935.
Google Scholar

DONNEAUD H., Questions disputées sur l’essence et les fins du mariage selon Thomas d’Aquin, Revue Thomiste 115 (2015), s. 573-616.
Google Scholar

GERLAUD J., Note sur la fin du marriage d’apres S. Thomas, Revue Thomiste 45 (1939), s. 764-773.
Google Scholar

GÓRALSKI W., Małżeństwo, w: Komentarz do Kodeksu Prawa Kanonicznego, t. III/2, J. KRUKOWSKI (red.), Poznań 2011, s. 250-310.
Google Scholar

HILDEBRAND VON D., Koń trojański w mieście Boga, Warszawa 1993.
Google Scholar

INLENDER B., Cel małżeństwa w aspekcie naturalnym i nadprzyrodzonym, Ateneum Kapłańskie 62 (1970) nr 1, s. 44-54.
Google Scholar

KOSOWICZ S., Ewolucja pojęcia celów małżeństwa, Prawo Kanoniczne 31 (1988) nr 3-4, s. 131-140. DOI: https://doi.org/10.21697/pk.1988.31.3-4.09
Google Scholar

KRAJSKI M., Tradycja Zanegowana, Lublin 2016.
Google Scholar

KREMPEL B., Die Zweckfrage der Ehe in neuer Beleuchtung, begriffen aus dem Wesen der beider Geschlechter im Lichte der Beziehungslehre des hl. Thomas, Einsiedeln-Köln 1941.
Google Scholar

LEFEBVRE M., List do zagubionych katolików, Warszawa 2006.
Google Scholar

LEFEBVRE M., Oskarżam Sobór, Warszawa 2023.
Google Scholar

LOWERY M., The Nature and Ends of Marriage: A New Proposal, The Jurist 65 (2005), s. 98-118.
Google Scholar

MIERZEJEWSKI K., Pojęcie „dobro potomstwa” jako źródło praw i obowiązków małżeńskich w świetle prawa kanonicznego, Studia Gdańskie 29 (2011), s. 123-139.
Google Scholar

MUSZYŃSKI S., O odwróceniu hierarchii celów małżeństwa, Zawsze Wierni 1 (2025), s. 77-90.
Google Scholar

NAVARRETE U., Structura iuridica matrimonii secundum Concilium Vaticanum II. Momentum iuridicum amoris coniugalis, Roma 1969.
Google Scholar

OZOROWSKI M., Cele małżeństwa w nauczaniu teologów średniowiecza, Studia Teologiczne 20 (2002), s. 87-101.
Google Scholar

PALMER P.F., Christian Marriage: Contract or Covenant, Theological Studies 33 (1972), s. 617-665. DOI: https://doi.org/10.1177/004056397203300401
Google Scholar

PARALIEU R., Guide pratique du Code de droit canonique, Paris 1985.
Google Scholar

PASTWA A., Instytucjonalne cele małżeństwa w optyce biblijnej hermeneutyki papieża Jana Pawła II, Prawo Kanoniczne 48 (2005) nr 2, s. 85-100. DOI: https://doi.org/10.21697/pk.2005.48.1-2.06
Google Scholar

PIETRAS D., Nadzwyczajna forma rytu rzymskiego. Status prawny liturgii i wspólnot, Dębogóra 2021.
Google Scholar

PIETRAS D., Status kanoniczny małżeństw zawieranych przy asystowaniu kapłanów Bractwa Kapłańskiego Świętego Piusa X (FSSPX) po wydaniu listu Papieskiej Komisji „Ecclesia Dei” z 27 marca 2017 r., Ius Matrimoniale 33 (2022) nr 1, s. 79-116.
Google Scholar

PIETRAS D., Udział wiernych we Mszy św. sprawowanej przez kapłanów Bractwa Kapłańskiego Świętego Piusa X (FSSPX) w świetle aktualnych wytycznych Stolicy Apostolskiej, Poznańskie Studia Teologiczne 41 (2022), s. 95-118. DOI: https://doi.org/10.14746/pst.2022.41.05
Google Scholar

PIETRAS D., Problematyka ważności i godziwości sakramentu pokuty sprawowanego w Bractwie Kapłańskim Świętego Piusa X (FSSPX) w latach 1970-2015, Teologia i Moralność 18 (2023) nr 1, s. 119-136. DOI: https://doi.org/10.14746/TIM.2023.33.1.8
Google Scholar

PIETRAS D., Institutions of Supplied Jurisdiction in the Society of Saint Pius X. A Canonical Analysis, Studia Canonica 58 (2024), s. 639-686.
Google Scholar

POGORZELSKA M., Cele małżeństwa w doktrynie i w prawie kanonicznym, Studia Teologiczne 32 (2014), s. 425-433.
Google Scholar

PRIESTLY SOCIETY OF SAINT PIUS X, A New Vision of Marriage by Some Requires a Three-Point Analysis, w: https://sspx.news/en/news/new-vision-marriage-some-requires-three-point-analysis-21150 [dostęp: 15.01.2025].
Google Scholar

PRIEUR M., The Articulation of the Ends of Marriage in Roman Catholic Teaching: A Brief Commentary, Studia Canonica 33 (1999), s. 527-535.
Google Scholar

SAJKOWSKI M., Teologiczne i jurydyczne fundamenty definicji małżeństwa występującej w Kodeksie Prawa Kanonicznego z roku 1983 (kan. 1055), Colloquia Theologica Ottoniana 38 (2022), s. 125-140. DOI: https://doi.org/10.18276/cto.2022.38-06
Google Scholar

SAMBOR J., Społeczny wymiar hierarchii celów małżeństwa w obradach i dokumentach Soboru Watykańskiego II, Częstochowskie Studia Teologiczne 32 (2004), s. 161-182.
Google Scholar

SIENIATYCKI M., Zarys dogmatyki katolickiej, t. IV, Kraków 1936.
Google Scholar

SKRZYDLEWSKI W., Problem celów małżeństwa, Analecta Cracoviensia 3 (1971), s. 321-361. DOI: https://doi.org/10.15633/acr.2766
Google Scholar

Słownik łacińsko-polski, M. PLEZIA (red.), t. III, Warszawa 1998.
Google Scholar

SMOLEŃSKI S., Norma personalistyczna, Analecta Cracoviensia 3 (1971), s. 311-320. DOI: https://doi.org/10.15633/acr.2765
Google Scholar

SMOLIŃSKI T., Istotne cele małżeństwa katolickiego, Ius Matrimoniale 30 (2019) nr 3, s. 111-124. DOI: https://doi.org/10.21697/im.2019.30.3.05
Google Scholar

SOBCZAK A., Miłość małżeńska i cele małżeństwa według Dietricha von Hildebranda, Studia Gnesnensia 15 (2001), s. 181-197.
Google Scholar

SORKOWICZ A., Istota małżeństwa sakramentalnego a proces samowychowania małżonków, Wychowanie w Rodzinie 21 (2019) nr 2, s. 113-129. DOI: https://doi.org/10.61905/wwr/170479
Google Scholar

STAWNIAK H., Problem „bonum coniugum”, Prawo Kanoniczne 32 (1989) nr 1-2, s. 97-118. DOI: https://doi.org/10.21697/pk.1989.32.1-2.06
Google Scholar

STAWNIAK H., Uprawnienie-obowiązek zrodzenia i wychowania potomstwa w świetle kanonicznego prawa małżeńskiego, Prawo Kanoniczne 32 (1989) nr 3-4 , s. 125-142. DOI: https://doi.org/10.21697/pk.1989.32.3-4.05
Google Scholar

STEHLIN K., „Mała” zmiana – wielkie skutki. O zmianie celów małżeństwa, Zawsze Wierni 5 (2015), s. 38-41.
Google Scholar

SZTYCHMILER R., Problem hierarchii celów małżeństwa według Kodeksu Prawa Kanonicznego i nauki pokodeksowej, Roczniki Teologiczno-Kanoniczne 30 (1983), s. 133-142.
Google Scholar

SZTYCHMILER R., Cele małżeństwa w prawodawstwie Kościoła od promulgacji kodeksu prawa kanonicznego z 1917 do 1960, Studia Warmińskie 21 (1984), s. 265-316.
Google Scholar

SZTYCHMILER R., Cele małżeństwa według Kodeksu Jana Pawła II, Studia Warmińskie 24 (1987), s. 251-281.
Google Scholar

SZTYCHMILER R., Implikacje procesowe ujęcia celów małżeństwa w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1983 r., w: Przymierze małżeńskie, W. GÓRALSKI, R. SZTYCHMILER (red.), Lublin 1993, s. 75-95.
Google Scholar

SZTYCHMILER R., Doktryna Soboru Watykańskiego II o celach małżeństwa i jej recepcja w Kodeksie Prawa Kanonicznego z roku 1983, Lublin 1993.
Google Scholar

SZTYCHMILER R., Koncepcje celów małżeństwa rozpatrywane podczas Soboru Watykańskiego II, Roczniki Nauk Prawnych 3 (1993), s. 17-41.
Google Scholar

SYLWESTRZAK A., Doktryna chrześcijańskiego małżeństwa w „De bono coniugali” na tle metodologii św. Augustyna, Annales Universitas Mariae Curie-Skłodowska 66 (2019) nr 1, s. 399-413. DOI: https://doi.org/10.17951/g.2019.66.1.399-413
Google Scholar

ŚWITO L., Istota „bonum prolis”, Prawo Kanoniczne 45 (2002) nr 3-4 , s. 53-105. DOI: https://doi.org/10.21697/pk.2002.45.3-4.03
Google Scholar

TISSIER DE MALLERAIS B., Légitimité et statut de nos tribunaux matrimoniaux, Sodalitium 51 (2000), s. 14-19.
Google Scholar

WĄSIK W., Małżeństwo według kan. 1055 KPK 1983, Kieleckie Studia Teologiczne 18 (2019), s. 185-206.
Google Scholar

WEBER Ł, Artykuł wstępny, Zawsze Wierni 5 (2015), s. 4-11.
Google Scholar

WILTGEN R., Ren wpada do Tybru. Historia Soboru Watykańskiego II, Poznań 2001.
Google Scholar

WOJTYŁA K., Miłość i odpowiedzialność, Człowiek i moralność 1, Lublin 2015.
Google Scholar

VELA L., De personalismo in iure matrimoniali novi Codicis, Periodica de re morali canonica liturgica 79 (1990), s. 37-67.
Google Scholar

VENNARI J., Arcybiskup Lefebvre na soborze, Zawsze Wierni 3 (2013), s. 64-76.
Google Scholar