Odnowa duszpasterska w diecezji włocławskiej w świetle uchwał synodów biskupa Stanisława Karnkowskiego z 1568 i 1579 roku

JANUSZ GRĘŹLIKOWSKI

doi:10.21697/pk.2015.58.2.07

Opublikowane: 2017-06-16

Tom 58 Nr 2 (2015)

Odnowa duszpasterska w diecezji włocławskiej w świetle uchwał synodów biskupa Stanisława Karnkowskiego z 1568 i 1579 roku

JANUSZ GRĘŹLIKOWSKI

Prawo Kanoniczne

Dział: Rozprawy i Artykuły

https://doi.org/10.21697/pk.2015.58.2.07

Abstrakt

Wielki i potrzebny dar reformy i odnowy duszpasterskiej nakreślony przez Sobór Trydencki został gorliwie i owocnie podjęty przez biskupa Stanisława Karnkowskiego i to z wielkim rozmachem na dwóch synodach diecezjalnych, odbytych w 1568 i 1579 r. Osadzone mocno w dekretach soborowych oraz statutach prowincjonalnych uchwały synodów normowały wiele sektorów życia duszpasterskiego ówczesnej diecezji kujawsko-pomorskiej, uaktywniając samych duszpasterzy, jak i angażując religijnie i moralnie wiernych świeckich. Ten wybitny ustawodawca, reformator, wyrosły i uformowany w atmosferze Tridentinum, zwolennik odnowy trydenckiej Kościoła i jego struktur duszpasterskich, zdawał sobie sprawę, że odnowa duszpasterstwa i naprawa życia religijno-moralnego musi znaleźć swój początek w reformie duchowieństwa, zachowaniu karności i dyscypliny kościelnej oraz w życiu i postępowaniu duchownych zgodnym z duchem powołania kapłańskiego.

Odnowie duszpasterstwa służyły też podejmowane wysiłki zmierzające do usprawnienia organizacji dekanatów oraz ożywienie działalności dziekanów, m.in. w zakresie kontroli duszpasterstwa, przypominania proboszczom ich powinności w zakresie poznawania parafian, opieki nad chorymi i ubogimi, zarządzenia odnoszące się do obrony wiary katolickiej zagrożonej reformacją, regulacje odnoszące się do nauczania prawd wiary, nauczania katechetycznego, sprawowania i przyjmowania sakramentów, kultu Bożego i spraw liturgicznych. To wszystko miało służyć posoborowej odnowie duszpasterstwa w Kościele włocławskim.

Swoje zaprogramowane działania uzdrawiające i reformujące duszpasterstwo w diecezji realizował nie tylko poprzez działalność synodalną, ale wspierał je poprzez wydane przez siebie Napomnienia oraz Admonitiones – agendę liturgiczną, które służyły ujednoliceniu liturgii i były pomocą dla duszpasterzy, nie tylko w diecezji kujawsko-pomorskiej. Analiza jego działalności ustawodawczej i duszpasterskiej upoważnia do stwierdzenia, że budował w diecezji nowe struktury życia religijnego, duszpasterskiego i kościelnego na bazie programu wytyczonego przez Sobór Trydencki. Stąd należał do najwybitniejszych biskupów polskich tamtego okresu. Zasłynął jako oddany reformator Kościoła katolickiego, obrońca wiary, krzewiciel oświaty, reformator obyczajów duchowieństwa i wiernych świeckich, a przede wszystkim jako wybitny i doświadczony prawnik ustawodawstwa synodalnego w Polsce oraz reformator duszpasterstwa.

Słowa kluczowe:

Sobór Trydencki, reforma trydencka, diecezja włocławska, biskup Stanisław Karnkowski, synody biskupa Karnkowskiego

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

GRĘŹLIKOWSKI, J. (2017). Odnowa duszpasterska w diecezji włocławskiej w świetle uchwał synodów biskupa Stanisława Karnkowskiego z 1568 i 1579 roku. Prawo Kanoniczne, 58(2), 115–161. https://doi.org/10.21697/pk.2015.58.2.07

Cited by / Share

Bibliografia

Źródła
Google Scholar

Acta Synodi Dioecesanae Wladislaviae anno 1568 per Stanislaum Karnkowski episcopum celebratae [...]. Z. Chodyński, Statuta synodalia dioecesis Wladislaviensis et Pomeraniae, Varsaviae 1890, s. 38-79.
Google Scholar

Archiwum Diecezji Włocławskiej, Akta Kapituły Katedralnej, Nr 5(219) k. 7.
Google Scholar

Canones et Decreta Concilii Tridentini ex editione Romana A. MDCCCXXXIV. Repetiti. Accedunt S. Congr. Card. Conc. Trid. Interpretum Declarationes ac Resolutiones ex ipso resolutionum thesuaro Bullario Romano et Benedicti XIV. S.P. Operibus et Constitutiones Pontificiae Recentiores ad jus commune spectantes e bullario Romano selectae. Assumpto Socio Friderico Schulte J.U.D. Guestphalo edidit Aemilius Ludovicus Richter J.U.D. Et in Lit. Univ. Berol. Prof. Publ. Ord., Lipsiae 1853.
Google Scholar

CHODYŃSKI S., Monumenta historica wladislaviensis, t. I, Wladislaviae 1881.
Google Scholar

CHODYŃSKI S., Monumenta historica wladislaviensis, t. VII, Wladislaviae 1887.
Google Scholar

CHODYŃSKI Z., Statuta synodalia dioecesis Wladislaviensis et Pomeraniae, Vladislaviae 1890.
Google Scholar

Codex Iuris Canonici auctoritatae Ioannis Pauli PP. II promulgatus (25.01.1983), AAS 75(1983) , pars II, s. 1-317; tekst polski: Kodeks Prawa Kanonicznego, przekład polski zatwierdzony przez Konferencję Episkopatu Polski, Poznań 1984.
Google Scholar

Codex Iuris Canonici Pii X Pontificis Maximi iussu digestus Benedicti Papae XV auctoritatae promulgatus (27.05.1917), AAS 9(1917), pars II., s. 1-593.
Google Scholar

KARNKOWSKI S. , Admonitiones quinque circa sacramentorum administrationem faciendae, auctore [...] D. Stanislao Carcovio Episcopo Wladislaviensi, Coloniae 1572 apud M. Cholinum, w: S. Carncovius, Constitutiones in dioecesana synodo Wladislaviensi [...], Coloniae 1572 apud M. Cholinum.
Google Scholar

KARNKOWSKI S., Napomnienia potrzebne y zbawienne, których wszyscy plebani w Kuiawskim y Pomorskim Biskupstwie przy świętości kościelnych sprawowaniu używać mają, Kraków 1568 M. Szarffenberg.
Google Scholar

Katechizm Rzymski z dekretu S. Koncilium Trydenckiego za rozkazem s. Piusa Y Papieża po łacinie wydany, na polski język powagą [...] Ks. Stanisława Karnkowskiego, arcybiskupa Gnieźnieńskiego, prymasa przez pytania i odpowiedzi przetłumaczony [...] Ks. Felicjanowi Wołodkowiczowi arcybiskupowi metropolicie Kijowskiemu [...] oraz biskupom i duchowieństwu ritus Greco-unito [...] wydrukowany w Wilnie 1762 roku, Wilno 1762.
Google Scholar

Rocznik Diecezji Włocławskiej, Włocławek 1991.
Google Scholar

Secunda Synodus Dioecesana Stanislai Karnkowski, Wladislaviae Anno Domini 1579 celebrata. Z. Chodyński, Statuta synodalia dioecesis Wladislaviensis et Pomeraniae, Varsaviae 1890, s. 80-86.
Google Scholar

Literatura
Google Scholar

ALEKSANDROWICZ P., Przyjęcie przez króla i senat uchwał Soboru Trydenckiego w Parczewie w 1564 r., „Prawo Kanoniczne” 9(1966) nr 3-4, s. 363-381.
Google Scholar

BRUŹDZIŃSKI A., Wkład biskupa Stanisława Karnkowskiego w dzieło recepcji reformy trydenckiej w diecezji kujawsko-pomorskiej, Kraków 1990 (mps Bibl. Sem. Duch. we Włoclawku).
Google Scholar

CHMIELOWSKI A., Życiorys księdza Stanisława Karnkowskiego arcybiskupa gnieźnieńskiego, Warszawa 1884.
Google Scholar

CHODYŃSKI S., Włocławska diecezja, [w:] Encyklopedia Nowodworskiego, t. XXXII, Płock 1913, s. 55-80. DOI: https://doi.org/10.1086/330995
Google Scholar

DOMBEK L., Reformacja na Kujawach w XVI wieku, Prace Wydziału Nauk Humanistycznych Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego, seria C, 4(1966) s. 55-88.
Google Scholar

GLEMMA T., BANASZAK M., Przyjęcie reformy trydenckiej w Kościele polskim, [w:] Historia Kościoła w Polsce (pod red. B. Kumora, Z. Obertyńskiego) t. I, cz. 2, Poznań-Warszawa 1974, s. 173-207.
Google Scholar

GÓRALSKI W., Andrzej Chryzostom Załuski biskup płocki 1692-1698. Wkład w dzieło recepcji reformy trydenckiej, Warszawa 1987.
Google Scholar

GÓRALSKI W., Reformistyczne synody płockie na przełomie XVI i XVII wieku, Płock 1983.
Google Scholar

GRĘŹLIKOWSKI J., Recepcja reformy trydenckiej w diecezji włocławskiej w świetle ustawodawstwa synodalnego, Włocławek 2000.
Google Scholar

GRĘŹLIKOWSKI J., Wkład biskupa Stanisława Karnkowskiego w dzieło recepcji reformy trydenckiej w diecezji włocławskiej, „Prawo Kanoniczne” 44(2001) nr 1-2, s. 161-184.
Google Scholar

HEMPEREK P., Oficjalaty okręgowe w Polsce, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 18(1971) z.5, s. 51-73.
Google Scholar

KĘTRZYŃSKI S., Karnkowski Stanisław, [w:] Podręczna Encyklopedia Kościelna (pod red. Z. Chełmickiego), t. XIX-XX, Warszawa 1910, s. 352-355.
Google Scholar

KŁOCZOWSKI J., Uwagi wstępne. Chrześcijaństwo polskie XVI-XVIII wieku, [w:] Kościół w Polsce, pr. zb. pod red. J. Kłoczowskiego, t. II, Kraków 1970, s. 271-292.
Google Scholar

KŁOCZOWSKI J., Uwagi wstępne. Chrześcijaństwo polskie XVI-XVIII wieku, [w:] Kościół w Polsce, t. II, Kraków 1970, s. 39-53.
Google Scholar

KORYTKOWSKI J., Arcybiskupi gnieźnieńscy, prymasowie i metropolici polscy od roku 1000 aż do końca 1821 r., t. III, Poznań 1889.
Google Scholar

KOSMAN M., Między ołtarzem a tronem. Poczet prymasów Polski, Poznań 2000.
Google Scholar

KOWALSKA H., Karnkowski Stanisław, [w:] Polski Słownik Biograficzny, pod red. A. Romiszowskiego i J. Rudowskiego, t. XII, Kraków 1935, s. 74-78.
Google Scholar

KRACIK J., Katolicka indoktrynacja doby saskiej w parafiach zachodniej Małopolski, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 20(1973) z. 6, s. 13-27.
Google Scholar

KUJAWSKI W., Pasterz Kościoła okresu potrydenckiego, „Ład Boży” 12(1988) s. 6.
Google Scholar

KUJAWSKI W., Włocławek w czasach nowożytnych i jego dzieje kościelne, [w:] Włocławek. Dzieje miasta (pod red. J. Staszewskiego), t. I, Włocławek 1999, s. 219-265.
Google Scholar

KUMOR B., Granice metropolii i diecezji polskich (968-1939), „Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne” 19(1969) s. 271-351.
Google Scholar

LIBROWSKI S., Czterechsetlecie erekcji Seminarium Włocławskiego (1569-1969), „Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne” 18(1969), s. 125-132.
Google Scholar

LIBROWSKI S., Czterechsetlecie fundacji Seminarium Włocławskiego (1568-1968), „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 17(1968), s. 179-185.
Google Scholar

LIBROWSKI S., Synody diecezji włocławskiej, Kronika Diecezji Włocławskiej 50(1967) s. 82-94.
Google Scholar

LIBROWSKI S., Wizytacje diecezji włocławskiej, Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne 8(1964) cz. I, t. 1, z. 1, s. 5-186.
Google Scholar

LIBROWSKI S. , Właściwie, które seminarium w Polsce jest najstarsze?, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 17(1968), s. 185-189.
Google Scholar

ŁĘTOWSKI L., Katalog biskupów, prałatów i kanoników krakowskich, t. III, Kraków 1852.
Google Scholar

MIELCZAREK J., Komunia pod dwiema postaciami w ustawodawstwie Kościoła Zachodniego. Studium historyczno-prawne, Lublin 1983.
Google Scholar

MORAWSKI M., Synod diecezjalny w dawnej Polsce, Włocławek 1937.
Google Scholar

OLCZAK S. K., Rola Kościoła w nauczaniu elementarnym w Polsce, „Ateneum Kapłańskie” 95(1980) z. 3, s. 396-412.
Google Scholar

OLCZAK S. K., Szkolnictwo parafialne w Wielkopolsce w XVII i XVIII wieku, Lublin 1978.
Google Scholar

OLSZEWSKI D., Dzieje chrześcijaństwa w zarysie, Katowice 1982.
Google Scholar

OZOROWSKI E., Karnkowski Stanisław, [w:] Słownik polskich teologów katolickich (pod red. H. E. Wyczawskiego), t. II, Warszawa 1982, s. 262-264.
Google Scholar

PETRANI A., Kanonistyka, [w:] Dzieje teologii katolickiej w Polsce (pod red. M. Rechowicza), t. I – Średniowiecze, Lublin 1974, s. 359-399.
Google Scholar

PETRANI A., Nauka prawa kanonicznego w Polsce w XVIII i XIX wieku, Lublin 1961.
Google Scholar

SUBERA I., Synody prowincjonalne arcybiskupów gnieźnieńskich, Warszawa 1981.
Google Scholar

SUBERA I., Terytorium diecezji włocławskiej i pomorskiej, Warszawa 1962. DOI: https://doi.org/10.21697/pk.1961.4.1-4.13
Google Scholar

SZCZEBLEWSKI S., Seminaria duchowne diecezji włocławskiej, „Ateneum Kapłańskie” 72(1969), s. 237-258.
Google Scholar

TYMOSZ S., Zbiór biskupa Stanisława Karnkowskiego z 1579 roku, „Roczniki Nauk Prawnych” 13 (2003) z. 2, s. 51-63.
Google Scholar

UMIŃSKI J., Historia Kościoła, t. II, Opole 1960.
Google Scholar

JANUSZ GRĘŹLIKOWSKI

wydawnictwo@uksw.edu.pl

Afiliacja:

Wydział Prawa Kanonicznego Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Polska

Biogram

Ks. dr hab. Janusz Gręźlikowski, prof. UKSW – profesor nadzwyczajny na Wydziale Prawa Kanonicznego UKSW w Warszawie, kierownik katedry Historii Prawa Kanonicznego, Oficjał Sądu Biskupiego diecezji włocławskiej.