W roku 2019 Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego obchodzi jubileusz 20-lecia. Jego początki sięgają jednak trudnych lat powojennych, kiedy to w 1954 r. usunięta z uniwersytetów Warszawskiego i Jagiellońskiego kadra wydziałów teologicznych utworzyła Akademię Teologii Katolickiej. Nowej uczelni oddano zniszczone gmachy pokamedulskie na Bielanach, skąd nieco wcześniej władze komunistyczne wyrzuciły zakon marianów. Od samego początku, dzięki przezornej pomocy Prymasa Tysiąclecia Stefana Wyszyńskiego, na ATK była wykładana także historia sztuki, a do zespołu wykładowców już w 1956 r. dołączył ks. mgr Janusz St. Pasierb (1929, Lubawa – 1993, Warszawa). Wówczas był on zaledwie asystentem. Niespełna 7 lat później ks. Pasierb stanął czele kierunku historia sztuki, będąc jego właściwym twórcą organizacyjnym i merytorycznym. W roku jubileuszowym, przypominającym o 65-letniej działalności naszej uczelni, i wykładanej na niej historii sztuki, trzeci tom czasopisma „Artifex Novus”, dedykujemy więc osobie prof. Janusza St. Pasierba – kapłana, poety i eseisty, a dla nas przede wszystkim historyka sztuki: badacza sztuki nowożytnej i polskiej ikonografii kościelnej w szerokim kontekście kultury europejskiej, pioniera działań związanych z ochroną sztuki sakralnej. Był bowiem ks. prof. Pasierb – historyk sztuki i literat – przede wszystkim humanistą, poszukującym piękna w człowieku i w świecie, poprzez kulturę i dla kultury. Teksty otwiera erudycyjny artykuł prof. Urszuli Mazurczak z KUL, w którym autorka analizuje czas i przestrzeń w badaniach i twórczości ks. prof. Pasierba. Aleksander Stankiewicz z UKSW zajmuje się w sposób krytyczny œuvre Krzysztofa Boguszewskiego, którego malarstwo w kontekście ikonografii maryjnej przywoływał w swoich publikacjach ks. prof. Pasierb. Z kolei ks. Szymon Tracz z UPJPII przedstawia niezwykle ciekawe dzieje wizerunku Matki Boskiej Częstochowskiej z kościoła w Rajczy, które wiążą się z Janem Kazimierzem – królem nieszczęśliwym, szukającym ukojenia w maryjnej pobożności. Ks. Pasierb był, jak przypomina autor, członkiem Komisji ds. Opieki Konserwatorskiej nad Obrazem Jasnogórskim i wielokrotnie zabierał głos w kwestiach dotyczących cudownego obrazu i kulturowego dziedzictwa Jasnej Góry. O Czarnej Madonnie napisał też jeden z wierszy (Nocą, kiedy oglądam obraz), widząc ją „w błękitnych blaskach zimno płonących brylantów”  i „w ultrafiolecie” świecącą „zielono jako ozimina jak łąka w kwietniu”. Dwa kolejne artykuły dotyczą fundacji sakralnych z pierwszej połowy XVIII w. Anna Sylwia Czyż z UKSW ukazuje je w kontekście treści ideowych fasady kościoła benedyktynek i działalności Sybilli (Magdaleny) Pacówny w Wilnie, a prof. Irena Rolska z KUL w odniesieniu do działalności wojewody wołyńskiego Seweryna Józefa Rzewuskiego. Ks. Arkadiusz Gontarek, absolwent historii sztuki na UKSW, przypomina nam o treściach ikonograficznych, kryjących się w dekoracji polskich nowożytnych konfesjonałów. Stosując metodę propagowaną przez ks. prof. Pasierba, ukazuje wielość kontekstów w odniesieniu do czasów potrydenckich. W 1985 r. ks. Pasierb wydał tomik poezji Czarna skrzynka z cyklem wierszy zatytułowanym Rembrandt, dla których źródłem inspiracji były płótna znajdujące się w Rijksmuseum. Przywołując metaforę światła i cienia, wskazał na wzrok i słuch, jako pełnoprawne zmysły do interpretacji sztuki. W zajmującym artykule tradycjonalizm i nowatorstwo Rembrandta – grafika omawia Joanna Tomicka, podkreślając ponadprzeciętne umiejętności techniczne i kreacyjne artysty. Z kolei prof. Czesław Grajewski z UKSW stara się uporządkować wiedzę przeciętnego historyka sztuki na temat portatywu i pozytywu, dwóch niezwykle popularnych instrumentów doby nowożytnej. Ewa Skotniczna z UPJPII pokazuje fotograficzną kolekcję sztuki włoskiej Karola Lanckorońskiego, który tak jak ks. Pasierb był zafascynowany czasami renesansu. Ksiądz Profesor zajmował się też ochroną sztuki sakralnej, stąd nie może zabraknąć artykułu Piotra Owczarka z ASP w Warszawie, który precyzyjnie ukazuje proces konserwacji figury Matki Boskiej Andrzeja Pruszyńskiego z kościoła w Żyrardowie. Oddając ten numer czasopisma „Artifex Novus”, wiemy jednak, że nie wyczerpuje on pola inspiracji dorobkiem ks. prof. Janusza St. Pasierba z zakresu historii sztuki i literatury, bowiem – jak pisał w wierszu Uniwersytet –„kultura jest przede wszystkim tworzeniemdalszego ciągu”.

Anna Sylwia Czyż