Teopoietyczno-apofatyczny charakter teologii w ujęciu Włodzimierza N. Łosskiego

Michał Płóciennik

doi:10.21697/ct.2023.93.1.06

Data publikacji : 2023-03-13

Tom 93 Nr 1 (2023)

Teopoietyczno-apofatyczny charakter teologii w ujęciu Włodzimierza N. Łosskiego

Michał Płóciennik

https://orcid.org/0000-0003-3644-0027

DOI: https://doi.org/10.21697/ct.2023.93.1.06

Abstrakt

Celem artykułu jest próba przedstawienia rozumienia teologii przez Włodzimierza N. Łosskiego, jednego z najwybitniejszych myślicieli prawosławnych XX wieku. Wydaje się, że prezentowane przez niego podejście jest istotne nie tylko ze względów systematyczno-historycznych, ale może być inspirujące także w kontekście wyzwań ekumenicznych oraz pytań o znaczenie, miejsce i rolę teologii we współczesnym Kościele i świecie. Duchowa świeżość uprawiania teologii przez Rosjanina jest w stanie uwypuklić duchowy wymiar niejednokrotnie zbyt akademickiej myśli teologicznej. Jednak tym, co szczególnie zachęca do poświęcenia jej uwagi, jest postulowany związek teologii z komunią z żywym Bogiem, przeżywaną i poznawaną z jej wnętrza, a nie w formie niezaangażowanego i niejako przedmiotowego oglądu. Teologia, tak jak rozumie ją Łosski, a zarazem jak ją uprawia, jest mistyczna i tym samym teopoietyczno-apofatyczna. Rozjaśnieniu tych kwestii poświęcone jest niniejsze studium.

Słowa kluczowe:

Włodzimierz N. Łosski, teologia, przebóstwienie, apofatyzm, prawosławie

Inne teksty tego samego autora

Michał Płóciennik, Intratrynitarność Boga jako objawiony klucz hermeneutyczny chrześcijańsko-prawdziwościowej antropologii , Collectanea Theologica: Tom 91 Nr 4 (2021)

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Płóciennik, M. (2023). Teopoietyczno-apofatyczny charakter teologii w ujęciu Włodzimierza N. Łosskiego. Collectanea Theologica, 93(1), 115–161. https://doi.org/10.21697/ct.2023.93.1.06

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Bibliografia

Balthasar, H.U. von, „Teologie und Heiligkeit”, Wort und Wahrheit 3 (1948) 483–490.

Bartoś, T., Koniec prawdy absolutnej. Tomasz z Akwinu w epoce późnej nowoczesności (Warszawa: W.A.B. 2010).

Bergson, H., Dwa źródła moralności i religii (tłum. P. Kostyło – K. Skorulski; Kraków: Homini 2007).

Biel, P., Przebóstwienie człowieka (theosis) w poglądach teologicznych Włodzimierza Łosskiego (1903–1958) (Dysertacja licencjacka-licencjat kanoniczny; Uniwersytet Papieski Jana Pawła II; Kraków 1993).

Bierdiajew, M., „Prawda prawosławia” (tłum. R. Mazurkiewicz), Znak 453/2 (1993) 4–11.

Blaza, M., „Teologia scholastyczna w Prawosławiu”, Przegląd Powszechny 7/8 (2005) 28–41.

Bobrinoskoy, B., „Come la Chiesa permane nella verit? Una risposta ortodossa”, Concilium I 17 (1981) 1223–1230.

Bombert, Z., „Niepoznawalność Boga u św. Tomasza z Akwinu”, Teologia św. Tomasza z Akwinu dzisiaj (red. B. Kochankiewicz; Poznań: Wydział Teologiczny Uniwersytetu Adama Mickiewicza: 2010) 41–51.

Bóg żywy. Katechizm Kościoła Prawosławnego (tłum. A. Kuryś – M. Romanek – H. Paprocki – J. Rozkrut; Kraków: Wydawnictwo WAM 2001).

Bułgakow, S., Prawosławie. Zarys nauki Kościoła prawosławnego (tłum. H. Paprocki; Białystok – Warszawa: Orthdruk s.c. – Formica 1992).

Carmody, D.L. – Carmody, J.T., Mistycyzm w wielkich religiach świata (tłum. E. Łukaszyk; Kraków: Wydawnictwo WAM 2011).

Clemens Alexandrinus, Stromata, w: Patrologiae cursus completus. Series Graeca (red. J.P. Migne; Paris: Migne 1857) 9, 9–603; tłum. pol.: Klemens Aleksandryjski, Kobierce (tłum. J. Niemirska-Pliszczyńska; Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax 1968) II (= KB).

Clement, O., Orient–Occident. Deus passeurs: Vladimir Lossky et Paul Evdokimov (Genéve: Labor et Fides 1985).

Drączkowski, F., Patrologia (Pelplin – Lublin: Bernardinum 1999).

Dzidek, T., Granice rozumu w teologicznym poznaniu Boga (Kraków: Wydawnictwo M 2001).

Eckmann, A., Przebóstwienie człowieka w pismach wczesnochrześcijańskich (Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 2003).

Elders, L.J., Filozofia Boga. Filozoficzna teologia św. Tomasza z Akwinu (tłum. M. Kliszek – T. Kuczyński; Warszawa: Agencja Wydawnicza Katolików 1992).

Evdokimov, P., Kobieta i zbawienie świata (tłum. E. Wolicka; Poznań: Wydawnictwo W drodze 1991).

Evdokimov, P., Poznanie Boga w Kościele Wschodnim (tłum. A. Luduchowska; Kraków: Wydawnictwo M 1996).

Evdokimov, P., Szalona miłość Boga (tłum. M. Kowalska; Białystok: Bractwo Młodzieży Prawosławnej w Polsce 2001).

Evdokimov, P., Wieki życia duchowego. Od Ojców pustyni do naszych czasów (tłum. M. Tarnowska; Kraków: Wydawnictwo Znak 1996).

Felmy, Ch.K., Współczesna teologia prawosławna (tłum. H. Paprocki; Białystok: Prawosławna Diecezja Białostocko-Gdańska 2005).

Florenski, P., Filar i podpora prawdy. Próba teodycei prawosławnej w dwunastu listach (tłum. J. Chmielewski; Warszawa: Wydawnictwo KR 2009).

Gregorius Nyssenus, De vita Moysis, w: Patrologiae cursus completus. Series Graeca (red. J.P. Migne; Paris: Migne 1858) 44, 298–430; tłum. pol.: Grzegorz z Nyssy, Życie Mojżesza (tłum. S. Kalinkowski; Źródła Myśli Teologicznej 50; Kraków: Wydawnictwo WAM 2009) (= ŹMT).

Greshake, G., „Communio – Schlüsselbegriff der Dogmatik”, Gemeinsam Kirche sein. Theorie und Praxis der Communio. Festschrift der Theologischen Fakultät der Universität Freiburg i. Br. für Erzbischof Dr. Oskar Saier (red. G. Beimer et al.; Freiburg in. Br: Herder 1992) 90–121.

Gryz, K., Antropologia przebóstwienia. Obraz człowieka w antropologii prawosławnej (Kraków: Wydawnictwo UNUM 2009).

Gwiazda, P., „Przebóstwienie (theosis) – szansa czy problem dla współczesnej teologii duchowości chrześcijańskiego Zachodu?”, Duchowość chrześcijanina (red. W. Gałązka; Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego 2009) 83–100.

Hryniewicz, W., „Dogmat i jego funkcje w świetle teologii prawosławnej”, Ateneum Kapłańskie 87/407 (1976) 401–419.

Hryniewicz, W., „Między ortodoksją a doksologią. Refleksje nad dogmatycznym dziedzictwem bizantyńsko-słowiańskim”, Chrześcijańskie dziedzictwo bizantyńsko –słowiańskie. VI kongres teologów polskich Lublin 12–14 IX 1989 (red. A. Kubiś – M. Rusecki; Lublin: Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 1994) 60–107.

Hryniewicz, W., „Znaczenie patrystycznej idei przebóstwienia dla soteriologii chrześcijańskiej”, Roczniki teologiczno-kanoniczne 2/27 (1980) 19–34.

Humbrecht, T.-D., „Teologia negatywna św. Tomasza z Akwinu”, Święty Tomasz teolog. Wybór studiów (red. M. Paluch; oprac. M. Romanek; tłum. Z. Bomert – A. Kuryś – P. Lichacz; Warszawa – Kęty: Instytut Tomistyczny – Antyk 2005) 136–209.

Joannes Damascenus, De fide orthodoxa, w: Patrologiae cursus completus. Series Graeca (red. J.P. Migne; Paris: Migne 1864) 94, 789–1228; tłum. pol.: Jan Damasceński, Wykład wiary prawdziwej (tłum. B. Wojkowski; Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax 1969) 21–272 (= WP).

Jan Paweł II, List apostolski Orientale lumen (1995).

Kasper, W., Bóg Jezusa Chrystusa (tłum. J. Tyrawa; Wrocław: Wydawnictwo Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej TUM 1996).

Kowalik, K., Funkcja doświadczenia w teologii. Próba oceny teologiczno-metodologicznej dyskusji we współczesnej literaturze niemieckojęzycznej (Lublin: Wydawnictwo KUL 2003).

Krasucka, K., „Źródła i zasady mistyki prawosławnej”, IDEA – Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych XI (1999) 115–129.

Küng, H., Christ sein (München – Zürich: R. Piper 1974).

Louth, A., Początki mistyki chrześcijańskiej (tłum. H. Bednarek; Kraków: Wydawnictwo M 1997).

Lossky, N., „Theology and Spirituality in the Work of Vladimir Lossky”, The Ecumenical Review 51 (1999) 288–293. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1758-6623.1999.tb00393.x

Lossky, V., „Etude sur la terminologie de S. Bernard“, Archivum Latinitatis Medii Aevi 17 (1942) 79–96.

Lossky, V., In the Image and Likeness of God (red. J.H. Erickson – T.E. Bird; New York, NY: St. Vladimir’s Seminary Press 1974).

Lossky, V., „La notion des ‘Analogies’ chez Denys le Pseudo-Aréopagite”, Archives d’histoire doctrinale et littéraire du Moyen-Age 5 (1930) 279–309.

Lossky, V., „La théologie négative dans la doctrine de Denys l’Aréopagite”, Revue des sciences philosophiques et théologiques 28 (1939) 204–222.

Lossky, V., Théologie négative et connaissance de Dieu chez Maître Eckhart (Paris: Vrin 1960).

Lossky, V., „«Mrok» i «Światłość» w poznaniu Boga” (tłum. H. Paprocki), W drodze 10 (1977) 44–43;

Łosski, W., „Odkupienie i przebóstwienie” (tłum. H. Paprocki), W drodze 4 (1997) 8–17.

Łosski, W., Teologia dogmatyczna (tłum. H. Paprocki; Białystok: Bractwo Młodzieży Prawosławnej w Polsce 2000).

Łosski, W., Teologia mistyczna Kościoła Wschodniego (tłum. I. Brzeska; Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2007).

Majewski, J., „Wprowadzenie do teologii dogmatycznej”, Dogmatyka (red. E. Adamiak – A. Czaja – J. Majewski; Warszawa: Towarzystwo „Więź” 2005) I, 13–234.

Manikowski, M., „Synteza myśli bizantyjskiej: Grzegorz Palamas (1296–1359)”, Principia 16–17 (1996–1997) 199–218.

McIntosh, M.A., Mystical Theology. The Integrity of Spirituality and Theology (Oxford: Wiley–Blackwell 1998).

Meyendorff, J., Teologia bizantyjska. Historia i doktryna (tłum. J. Prokopiuk; Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2007).

Międzynarodowa Komisja Teologiczna, Teologia dzisiaj. Perspektywy, zasady, kryteria (tłum. K. Stopa; Kraków: Wydawnictwo Księży Sercanów 2012).

Mikołaj z Kuzy, O oświeconej niewiedzy (tłum. I. Kania; Kraków: Wydawnictwo Znak 1997).

Morales, J., Wprowadzenie do teologii (tłum. P. Rak; Kraków: Wydawnictwo M 2002).

Müller, G.L., Dogmatyka katolicka (tłum. W. Szymona; Kraków: Wydawnictwo WAM 2015).

Naumowicz, J., „Wcielenie Boga i zbawienie człowieka”, Warszawskie Studia Teologiczne XIII (2000) 17–30.

Nicolaus Cusanus, De Non-aliud, w: Philosophisch-Theologische Schriften. Studien- und Jubiläumsausgabe lateinisch-deutsch (red. L. Gabriel; Wien: Herder 1966) II, 443–565.

Obolevitch, T., Filozofia rosyjskiego renesansu patrystycznego: o. Gieorgij Fłorowski, Włodzimierz Łoskki i inni (Kraków: Copernicus Center Press 2014).

Obolevitch, T. – Sajdek, Z., „Ontologizm i dowód ontologiczny w filozofii rosyjskiej”, Dowody ontologiczne. W 900. rocznicę śmierci św. Anzelma (red. S. Wszołek; Kraków: Copernicus Center Press 2011) 169–185.

Otto, R., Mistyka Wschodu i Zachodu (tłum. T. Duliński; Warszawa: Wydawnictwo KR 2000).

Papanikolaou, A., Being with God. Trinity, Apophaticism, and Divine- Humane Communion (Notre Dame, IN: University of Notre Dame Press 2006). DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctvpj7d7v

Plato, Epistulae, w: Plato, Timaeus. Critias. Cleitophon. Menexenus. Epistles (tłum. R.G. Bury; Loeb Classical Library 234; Cambridge, MA: Harvard University Press 1929); tłum. pol.: Platon, „List VII”, w: Platon, Listy (tłum. M. Maykowska; Warszawa: PWN 1987) 24–68.

Plotinus, Enneades, w: Plotinus, Ennead (tłum. A.H. Armstrong; Loeb Classical Library 441; Cambridge, MA: Harvard University Press, 1966) II; tłum. pol.: Plotyn, Enneady (tłum. A. Krokiewicz; Warszawa: PWN 1959) II. DOI: https://doi.org/10.4159/DLCL.plotinus-enneas.1969

Potterie, I. de la, Modlitwa Jezusa (tłum. B. Piotrowska; Kraków: Wydawnictwo WAM 1996).

Przyszychowska, M., Nauka o łasce w dziełach świętego Grzegorza z Nyssy (Kraków: Wydawnictwo WAM 2010).

Pseudo-Dionysius Areopagita, De divinis nominibus, w: Corpus Dionysiacum. I. De divinis nominibus (red. B.R. Suchla; Patristische Texte und Studien 33; Berlin – New York, NY: Walter de Gruyter 1990); tłum. pol.: Pseudo-Dionizy Areopagita, „Imiona Boskie”, w: Pseudo-Dionizy Areopagita, Pisma teologiczne (tłum. M. Dzielska; wyd. 2; Kraków: Wydawnictwo Znak 2005) 215–321 (= PT).

Pseudo-Dionysius Areopagita, De mystica theologia, w: Corpus Dionysiacum. II. De coelesti hierarchia. De ecclesiastica hierarchia. De mystica theologia. Epistulae (red. G. Heil – A.M. Ritter; Patristische Texte und Studien 36; Berlin – New York, NY: Walter de Gruyter 1991); tłum. pol.: Pseudo-Dionizy Areopagita, „Teologia mistyczna”, w: Pseudo-Dionizy Areopagita, Pisma teologiczne (tłum. M. Dzielska; wyd. 2; Kraków: Wydawnictwo Znak 2005) 323–332 (= PT).

Ratzinger, J., Prawda w teologii (tłum. M. Mijalska; Kraków: Wydawnictwo M 2005).

Rechowicz, M., „Jedność teologii i jej podział w epoce Renesansu i Baroku”, W. Granat, Dogmatyka katolicka. Tom wstępny (Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 1965) 51–65.

Runciman, S., Wielki Kościół w niewoli (tłum. J.S. Łoś; Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax 1973).

Russel, N., De doctrine of the Deification in the Greek Patristic Tradition (New York, NY: Oxford University Press 2006). DOI: https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199205974.001.0001

Rynkowski, R.M., Każdy jest teologiem. Nieakademicki wstęp do teologii (Kraków: Wydawnictwo WAM 2012).

Schmidt, J., Philosophische Theologie (Stuttgart: W. Kohlhammer 2003).

Słomka, W., „Teologia jako refleksja nad doświadczeniem chrześcijańskim”, Studia Theologica Varsaviensia 1/12 (1974) 45–60.

Strzelczyk, G., „Doświadczenie wiary a teologia. Próba wstępnej systematyzacji”, Teologia w Polsce 1/1 (2007) 33–49. DOI: https://doi.org/10.31743/twp.2007.1.1.05

Strzelczyk, G., „Potrzeba interdyscyplinarności w polskiej teologii. Uwagi metodologiczne”, Teologia w Polsce 2/2 (2008) 257–265. DOI: https://doi.org/10.31743/twp.2008.2.2.05

Strzelczyk, G., „Własne doświadczenie teologa jako integralny element metody teologicznej”, Teologia na nowe tysiąclecie. Między barbarzyństwem a nadzieją (red. J. Kempa – I. Bugdoł; Katowice: Wydawnictwo Emmanuel 2005) 105–122.

Szczerba, W., „Filozoficzne ujęcie mistycznego spotkania z Jednem w myśli Plotyna”, Filozofia religii. IV. Doświadczenie religijne jako problem filozofii, religii i teologii (red. J. Baniak; Poznań: Wydawnictwo UAM 2008) 217–226.

Špidlík, T., Modlitwa w tradycji chrześcijańskiego Wschodu: Przewodnik systematyczny (tłum. L. Rodziewicz; Kraków: Wydawnictwo OO. Franciszkanów „Bratni Zew” 2006).

Špidlík, T., Myśl rosyjska. Inna wizja człowieka (tłum. J. Dembska; Warszawa: Wydawnictwo Księży Marianów 2002).

Świtkiewicz-Blandzi, A., Pseudo-Dionizy Areopagita a Grzegorz Palamas. Bizantyjska synteza wschodniej patrystyki (Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa 2018).

Torrell, J.–P., Święty Tomasz z Akwinu- mistrz duchowy (tłum. A. Kuryś; Poznań: Wydawnictwo W drodze 2003).

Trzcińska, I., „Symbolika teofanicznego obłoku przemienienia w tradycji bizantyńskiej”, Nomos 20/21 (1997/98) 143–156.

Vincentius Lerinensis, Commonitorium, Patrologiae cursus completus. Series Latina (red. J.P. Migne; Paris: Migne 1846) 50, 637–686; tłum. pol.: Wincenty z Lerynu, Pamiętnik = Commonitorium (tłum. J. Stahr; Pisma Ojców Kościoła w Polskim Tłumaczeniu 8; Poznań: Fiszer i Majewski Księgarnia Uniwersytecka 1928) 1–66 (= PM).

Wagner, H., Dogmatik (Stuttgart: W. Kohlhammer 2003).

Węcławski, T., Zwischen Sprache und Schweigen. Eine Erörterung der theologischen Apophase im Gespräch mit Vladimir N. Lossky und Martin Heidegger (Roma: Pontificia Universitas Gregoriana Facultas Theologiae 1983).

Williams, R., „The Via Negativa and the Foundations of Theology: An Introduction to the Thought of V.N. Lossky”, New Studies in Theology (red. S. Sykes – D. Holmes, London: Duckworth 1980) I, 95–117.

Woźniak, R.J., Teologia, przyszłość, społeczeństwo (Kraków: Wydawnictwo WAM 2007).

Woźniak, R.J., Praca nad dogmatem. Wybrane aspekty odnowy teologii dogmatycznej (Kraków: Wydawnictwo WAM 2022).