Dezinformacja w kontekście troski o pokój: Studium na marginesie papieskiego Orędzia na LVIII Światowy Dzień Pokoju (2025)

Michał Wyrostkiewicz

doi:10.21697/ct.2025.95.2.05

Opublikowane: 2025-04-30

Tom 95 Nr 2 (2025)

Dezinformacja w kontekście troski o pokój

Studium na marginesie papieskiego Orędzia na LVIII Światowy Dzień Pokoju (2025)

Michał Wyrostkiewicz

Collectanea Theologica

Dział: Artykuły

https://doi.org/10.21697/ct.2025.95.2.05

Abstrakt

Artykuł bada naturę, charakter i mechanizmy dezinformacji w sposób interdyscyplinarny: osadza analizy w obszarze teologii moralnej, korzystając jednocześnie z treści i metod charakterystycznych dla nauk społecznych, w tym studiów nad mediami i komunikacją społeczną. Korzystając z metody analizy kontekstualnej, historyczno-krytycznej i research desk, opierając się na specjalistycznej literaturze z zakresu teologii i nauk społecznych oraz na danych empirycznych zawartych w raportach międzynarodowych instytucji badawczych, tekst ukazuje dezinformację jako narzędzie destabilizacji i polaryzacji społeczeństwa oraz działanie o znamionach grzechu. To prowadzi do wniosku, iż należy przeciwdziałać dezinformacji, co wymaga odpowiedniej edukacji medialnej i formacji moralnej, ukierunkowanych na promocję prawdy jako fundamentu uporządkowanego społeczeństwa funkcjonującego w duchu communio personarum. W realizacji tych działań dużą rolę może i powinien odegrać Kościół.

Słowa kluczowe:

dezinformacja, moralność, pokój, techniki informacyjne, wojna hybrydowa

Inne teksty tego samego autora

Krzysztof Kietliński, Michał Wyrostkiewicz, Louis Mbuyeh, Kamil Stańczuk, Biuletyn teologicznomoralny , Collectanea Theologica: Tom 92 Nr 1 (2022)

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Wyrostkiewicz, M. (2025). Dezinformacja w kontekście troski o pokój: Studium na marginesie papieskiego Orędzia na LVIII Światowy Dzień Pokoju (2025). Collectanea Theologica, 95(2), 359–389. https://doi.org/10.21697/ct.2025.95.2.05

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Aftański, Przemysław. 2011. “Społeczeństwo informacyjne – nowy wymiar informacji.” Dydaktyka informatyki 6:66–73. http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-fac8af0a-cfe1-4427-a34e-9a07b60bb23d.
Google Scholar

Aïmeur, Esma, Sabrine Amri, and Gilles Brassard. 2023. “Fake News, Disinformation and Misinformation in Social Media: A Review.” Social Network Analysis and Mining 13 (1: Article number: 30): 1–36. https://doi.org/10.1007/s13278-023-01028-5.
Google Scholar

Aleksandrowicz, Tomasz R. 2016. Podstawy walki informacyjnej. Bezpieczeństwo dziś i jutro. Warszawa: Editions Spotkania.
Google Scholar

Bakshy, Eytan, Solomon Messing, and Lada A. Adamic. 2015. “Exposure to Ideologically Diverse News and Opinion on Facebook.” Science 348 (6239): 1130–32. https://doi.org/10.1126/science.aaa1160.
Google Scholar

Barth, Grzegorz. 2014. “Zbawienie. Ujęcie systematyczne.” In Encyklopedia katolicka, edited by Edward Gigilewicz, 20:1303–5. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Google Scholar

Bartkowski, Jerzy. 2018. “Prawda jako dobro wspólne i jako kapitał społeczny.” In Postprawda jako zagrożenie dla dyskursu publicznego, edited by Tomasz W. Grabowski, Mirosław Lakomy, and Konrad Oświecimski, 15–43. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum.
Google Scholar

Benedykt XVI. 2009. Encyklika Caritas in veritate.
Google Scholar

Bozdag, Engin. 2013. “Bias in Algorithmic Filtering and Personalization.” Ethics and Information Technology 15 (3): 209–27. https://doi.org/10.1007/s10676-013-9321-6.
Google Scholar

Centrum Badania Opinii Publicznej. 2017. “Zasady moralne a religia.” Komunikat z Badań, nr 4. https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2017/K_004_17.PDF.
Google Scholar

Centrum Badania Opinii Publicznej. 2022. “Źródła zasad moralnych.” Komunikat z Badań, nr 1. https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2022/K_001_22.PDF.
Google Scholar

Chałubińska-Jentkiewicz, Katarzyna. 2021. “Dezinformacja jako akt agresji w cyberprzestrzeni.” Cybersecurity and Law 5 (1): 9–24. https://doi.org/10.35467/cal/142175.
Google Scholar

Chiodi, Maurizio. 2014. Teologia morale fondamentale. Brescia: Queriniana.
Google Scholar

Chudy, Wojciech. 1992. “Kłamstwo jako korupcja antropologiczna.” Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II KUL 5 (1[17]): 88–96. https://dlibra.kul.pl/dlibra/show-content/publication/edition/26120?id=26120.
Google Scholar

Darczewska, Jolanta. 2021. “Dezinformacja – rosyjska broń strategiczna.” Rządowe Centrum Bezpieczeństwa. 2021. https://archiwum.rcb.gov.pl/dezinformacja-rosyjska-bron-strategiczna/.
Google Scholar

DiFranzo, Dominic, and Kristine Gloria-Garcia. 2017. “Filter Bubbles and Fake News.” XRDS: Crossroads, The ACM Magazine for Students 23 (3): 32–35. https://doi.org/10.1145/3055153.
Google Scholar

Ditrich, Radosław. 2021. “Dezinformacja w internecie: Polacy nie weryfikują treści w sieci.” Obserwator Gospodarczy, December 16, 2021. https://obserwatorgospodarczy.pl/2021/12/16/dezinformacja-w-internecie-polacy-nie-weryfikuja-tresci-w-sieci/.
Google Scholar

Drzewiecki, Piotr. 2010a. Media Aktywni. Dlaczego i jak uczyć się edukacji medialnej? [Program nauczania edukacji medialnej dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych z opracowaniem metodycznym]. Otwock-Warszawa: ICM. http://otworzksiazke.pl/ksiazka/media_aktywni.
Google Scholar

Drzewiecki, Piotr. 2010b. “Wychowanie do korzystania z mediów jako zadanie społeczne i duszpasterskie.” Łódzkie Studia Teologiczne 19:41–49.
Google Scholar

Drzewiecki, Piotr. 2013. Edukacja medialna a nauczanie religii w szkole. Warszawa: Elipsa.
Google Scholar

Flaxman, Seth, Sharad Goel, and Justin M. Rao. 2016. “Filter Bubbles, Echo Chambers, and Online News Consumption.” Public Opinion Quarterly 80 (S1): 298–320. https://doi.org/10.1093/poq/nfw006.
Google Scholar

Franciszek. 2013. Adhortacja apostolska Evangelii gaudium.
Google Scholar

Franciszek. 2021. Encyklika Fratelli tutti.
Google Scholar

Franciszek. 2023. Lettera apostolica in forma motu prioprio Ad theologiam promovendam.
Google Scholar

Franciszek. 2024a. Discorso ai partecipanti al Congresso Internazionale sul futuro della Teologia organizzato dal Dicastero per la Cultura e l’Educazione. https://www.vatican.va/content/francesco/it/speeches/2024/december/documents/20241209-convegno-teologia.html.
Google Scholar

Franciszek. 2024b. Orędzie na LVIII Światowy Dzień Pokoju 1 stycznia 2025 r. Odpuść nam nasze winy, obdarz nas Twoim pokojem. https://www.vatican.va/content/francesco/pl/messages/peace/documents/20241208-messaggio-58giornatamondiale-pace2025.html.
Google Scholar

Franciszek. 2024c. Przemówienie do uczestników Sesji Plenarnej Międzynarodowej Komisji Teologicznej. https://www.vatican.va/content/francesco/pl/speeches/2024/november/documents/20241128-cti.html.
Google Scholar

Fridrichová, Kateřina. 2023. “Mugged by Reality: Russia’s Strategic Narratives and the War in Ukraine.” Defense & Security Analysis 39 (3): 281–95. https://doi.org/10.1080/14751798.2023.2201018.
Google Scholar

Gołka, Marian. 2005. “Czym jest społeczeństwo informacyjne?” Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 67 (4): 253–65. http://hdl.handle.net/10593/5615.
Google Scholar

Greniuk, Franciszek. 2005. “Grzech.” In Jan Paweł II. Encyklopedia nauczania moralnego, edited by Janusz Nagórny and Krzysztof Jeżyna, 220–27. Radom: Polwen.
Google Scholar

Howard, Philip N., Samuel Woolley, and Ryan Calo. 2018. “Algorithms, Bots, and Political Communication in the US 2016 Election: The Challenge of Automated Political Communication for Election Law and Administration.” Journal of Information Technology & Politics 15 (2): 81–93. https://doi.org/10.1080/19331681.2018.1448735.
Google Scholar

Iubilaeum A.D. MMXXV Peregrinantes in spem. 2025. https://www.iubilaeum2025.va.
Google Scholar

Jakubiak, Ewa. 2022. “Hybrid warfare as a new type of armed conflict in the modern world.” National Security Studies 24 (2): 71–82. https://doi.org/10.37055/sbn/151015.
Google Scholar

Jan XXIII. 1963. Encyklika Pacem in terris.
Google Scholar

Jan Paweł II. 1979a. Encyklika Redemptor hominis. (= RH).
Google Scholar

Jan Paweł II. 1979b. Orędzie na XIII Światowy Dzień Pokoju Prawda siłą pokoju. Wiara.pl., Published December 8, 1979. https://papiez.wiara.pl/doc/378707.Prawda-sila-pokoju-1980.
Google Scholar

Jan Paweł II. 1989. Orędzie na XXIII Światowy Dzień Pokoju Pokój z Bogiem Stwórcą – pokój z całym stworzeniem. Wiara.pl. Published December 8, 1989. https://papiez.wiara.pl/doc/378717.Pokoj-z-Bogiem-Stworca-pokoj-z-calym-stworzeniem-1990.
Google Scholar

Jan Paweł II. 1993. Encyklika Veritatis splendor. (= VS).
Google Scholar

Jan Paweł II. 1998. Encyklika Fides et Ratio. (= FR).
Google Scholar

Kaczmarek, Anna. 2013. “Edukacja medialna wobec zagrożeń cyberprzemocy i cyfrowego wykluczenia.” Kultura Media Teologia 3:68–81.
Google Scholar

Kongregacja Nauki Wiary. 1995. “List do biskupów Kościoła katolickiego o niektórych aspektach Kościoła pojętego jako komunia Communionis notio (28.5.1992).” In W trosce o pełnię wiary: dokumenty Kongregacji Nauki Wiary 1966-1994, translated by Zygmunt Zimowski and Janusz Królikowski, 390–401. Tarnów: Biblos.
Google Scholar

Kornecki, Tomasz. 2015. “Prawda jako wartość w przekazie medialnym w świetle encykliki ojca świętego Franciszka «Lumen fidei».” Studia Socialia Cracoviensia 7 (1): 155–65. https://doi.org/10.15633/ssc.988.
Google Scholar

Leśniczak, Rafał. 2019. “Mediatyzacja komunikacji instytucjonalnej Kościoła katolickiego. Refleksje na marginesie kryzysu migracyjnego.” Studia Medioznawcze 20 (3): 237–46. https://doi.org/10.33077/uw.24511617.ms.2019.2.105.
Google Scholar

Leśniczak, Rafał. 2021. “Etyczne aspekty mediatyzacji życia religijnego – uwagi do dyskusji.” Mediatization Studies 4 (April): 57. https://doi.org/10.17951/ms.2020.4.57-70.
Google Scholar

Liedel, Krzysztof, Paulina Piasecka, and Tomasz Romuald Aleksandrowicz. 2012. Analiza informacji: teoria i praktyka. Zarządzanie Bezpieczeństwem. Warszawa: Difin.
Google Scholar

Łukasik-Turecka, Agnieszka. 2022. “Wojna to także propaganda i manipulacja.” Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II – Nauka – Zespół Ekspertów (website). Published February 24, 2022. https://www.kul.pl/wojna-to-takze-propaganda-i-manipulacja,art_98138.html.
Google Scholar

Makhortykh, Mykola, and Maryna Sydorova. 2017. “Social media and visual framing of the conflict in Eastern Ukraine.” Media, War & Conflict 10 (3): 359–81. https://doi.org/10.1177/1750635217702539.
Google Scholar

Mariański, Janusz. 1998. “Struktury grzechu” w ocenie społecznego nauczania Kościoła. Biblioteka Kolegium Teologicznego. Płock: Płocki Instytut Wydawniczy.
Google Scholar

Mariański, Janusz. 2024. “Praktyki i zaangażowanie religijne Polaków w społeczeństwie pandemicznym ‒ analiza socjologiczna.” Youth in Central and Eastern Europe 11 (17): 33–42. https://doi.org/10.24917/ycee.11206.
Google Scholar

Matusiak, Renata. 2024. “Edukacja medialna jako forma przekazywania wartości.” Kultura i Wychowanie 20 (2): 105–15. https://doi.org/10.25312/2083-2923.20/2021_07rm.
Google Scholar

Mieczkowski, Piotr, Małgorzata Kilian-Grzegorczyk and Figurska, eds. 2024. Dezinformacja oczami Polaków. Edycja 2024. Warszawa: Fundacja DigitalPoland. https://digitalpoland.org/publikacje/pobierz?id=70f40c4e-3fe1-4abd-9a32-02a26c324f18.
Google Scholar

Mroczkowski, Ireneusz. 1993. “Non-violence i cywilizacja miłości.” In Miłość w postawie ludzkiej: praca zbiorowa, edited by Walerian Słomka, 291–308. Homo Meditans 8. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Google Scholar

Mroczkowski, Ireneusz. 2000. Zło i grzech. Studium filozoficzno-teologiczne. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
Google Scholar

Mroczkowski, Ireneusz. 2011. Teologia moralna: definicja, przedmiot, metoda. Płock: Płocki Instytut Wydawniczy.
Google Scholar

Musiał-Karg, Magdalena, and Agnieszka Łukasik-Turecka. 2023. “Disinformation in the media space during the war in Ukraine: how did Kremlin’s fake news blame Ukraine, the USA and NATO for the invasion.” In The War in Ukraine: (Dis)information – Perception – Attitudes, edited by Magdalena Musiał-Karg and Natasza Lubik-Reczek, 17:13–38. International Relations in Asia, Africa and the Americas. Berlin: Peter Lang Verlag. https://doi.org/10.3726/b20643.
Google Scholar

Nagórny, Janusz. 1997. Świat i wspólnota. Vol. 1 of Posłannictwo chrześcijan w świecie. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
Google Scholar

Nagórny, Janusz. 2004. “Prawo do pokoju.” W Urzeczywistnianie praw człowieka w XXI wieku: prawo i etyka, edited by Piotr Morciniec and Stanisław Leszek Stadniczeńko, 237–63. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Google Scholar

Nagórny, Janusz. 2005. “Społeczeństwo informacyjne. Zagrożenie dla integralności osoby?” Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II KUL 18 (1–2[69–70]): 364–77. https://dlibra.kul.pl/dlibra/publication/28524/edition/26040/content.
Google Scholar

Nawrotkiewicz, Joanna, Tadeusz Majchrowski, Vladymir Chorny Elizade, Samba Dialimpa Badji, and Kamil Mikulski. 2024. Disinformation in the global election. Warsaw: Center of Analysing Disinformation – Research and Academic Computer Network (NASK). https://nask.pl/magazyn/raport-o-swiatowej-dezinformacji-wyborczej-2024/.
Google Scholar

Nęcek, Robert. 2016. Edukacja medialna w nauczaniu społecznym papieża Franciszka. Kraków: Wydawnictwo Salwator.
Google Scholar

Nęcek, Robert. 2020. Rozumienie komunikacji Jana Pawła II ze światem współczesnym na przykładzie malarstwa Joanny Sobczyk-Pająk. Kraków [Niepołomice]: Wydawnictwo Arsarti.
Google Scholar

Nowosad, Sławomir. 2008. “Prawda człowieka – prawda jego działania.” W Antropologia teologicznomoralna: koncepcje, kontrowersje, inspiracje, edited by Ireneusz Mroczkowski and Jarosław A Sobkowiak, 57–82. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.
Google Scholar

Olejnik, Stanisław. 1993. “Grzech: W teologii katolickiej.” In Encyklopedia katolicka, edited by Jan Walkusz, Stanisław Janeczek, Stanisław Wielgus, Stanisław Fita, Jerzy Misiurek, Marian Rusecki, Antoni Stępień, and Anzelm Weiss, 6:274–78. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Google Scholar

Orzeszyna, Jan. 2019. “Teologia moralna wobec wyzwań współczesności.” Teologia i Moralność 14 (1[25]): 61–78. https://doi.org/10.14746/tim.2019.25.1.4.
Google Scholar

Pacepa, Ion Mihai, Ronald J. Rychlak, and Marcin Machnik. 2015. Dezinformacja: były szef wywiadu ujawnia metody dławienia wolności, zwalczania religii i wspierania terroryzmu. Gliwice: Editio.
Google Scholar

Papieska Komisja “Iustitia et Pax.” 2005. Kompendium nauki społecznej Kościoła. Kielce: Jedność.
Google Scholar

Pariser, Eli. 2012. The Filter Bubble: How the New Personalized Web Is Changing What We Read and How We Think. 2nd pr. London: Penguin Books.
Google Scholar

Paszkowska, Teresa. 2004. “Communio jako paradygmat teologii duchowości.” In Communio w chrześcijańskiej refleksji o Kościele, edited by Andrzej Czaja and Marek Marczewski, 463–82. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Google Scholar

Piwowarski, Władysław. 2000. “Grzechy społeczne i struktury grzechu w nauczaniu Jana Pawła II.” Studia Warmińskie 37 (2): 461–69. http://bazhum.muzhp.pl/media/files/Studia_Warminskie/Studia_Warminskie-r2000-t37-n2/Studia_Warminskie-r2000-t37-n2-s461-469/Studia_Warminskie-r2000-t37-n2-s461-469.pdf.
Google Scholar

Pokrywka, Marian. 2000. Osoba, uczestnictwo, wspólnota: refleksje nad nauczaniem społecznym Jana Pawła II. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
Google Scholar

Pokrywka, Marian. 2005. “Communio personarum.” In Jan Paweł II. Encyklopedia nauczania moralnego, edited by Janusz Nagórny and Krzysztof Jeżyna, 121–25. Radom: Polwen.
Google Scholar

Scolari, Carlos A. 2012. “Media Ecology: Exploring the Metaphor to Expand the Theory.” Communication Theory 22 (2): 204–25. https://doi.org/10.1111/j.1468-2885.2012.01404.x.
Google Scholar

Sobór Watykański II. 2002a. Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen gentium.
Google Scholar

Sobór Watykański II. 2002b. Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes.
Google Scholar

Soukup, Paul A. 2022. A Media Ecology of Theology: Communicating Faith Throughout the Christian Tradition. Waco, TX: Baylor University Press.
Google Scholar

Strzeszewski, Czesław. 1994. Katolicka nauka społeczna. 2nd ed. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
Google Scholar

Sunstein, Cass R. 2017. #Republic: divided democracy in the age of social media. Princeton, NJ – Oxford: Princeton University Press.
Google Scholar

Szpitalak, Malwina, and Romuald Polczyk. 2017. “Efekt dezinformacji z perspektywy psychologii społecznej: natura i uodparnianie.” Psychologia Społeczna 1 (40): 30–41. https://doi.org/10.7366/1896180020174004.
Google Scholar

Szpunar, Magdalena. 2018. “Koncepcja bańki filtrującej a hipernarcyzm nowych mediów.” Zeszyty Prasoznawcze 61 (2[234]): 191–200. https://doi.org/10.4467/22996362PZ.18.013.9108.
Google Scholar

Szymik, Jerzy. 2019. Prawda i mądrość. Przewodnik po teologii Benedykta XVI. Myśl Teologiczna 96. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Google Scholar

Volkoff, Vladimir. 1991. Dezinformacja oręż wojny. Warszawa: Delikon.
Google Scholar

Wachowicz, Mikołaj Juliusz. 2019. “Ujęcie teoretyczne pojęcia dezinformacji.” Wiedza Obronna 46 (1–2[266–267]): 226–53. https://doi.org/10.34752/X40Y-NC78.
Google Scholar

Wrzosek, Marek, Szymon Markiewicz, Zbigniew Modrzejewski, and Akademia Sztuki Wojennej, eds. 2019. Informacyjny wymiar wojny hybrydowej. Warszawa: Wydawnictwo Akademii Sztuki Wojennej.
Google Scholar

Wyrostkiewicz, Michał. 2014a. “Lying and Communication – Lying as an Anti-Communicative Act.” Biuletyn Edukacji Medialnej 12 (1): 44–53.
Google Scholar

Wyrostkiewicz, Michał. 2014b. “Manipulation and Communication – Manipulation as an Anti-Communicative Act.” Biuletyn Edukacji Medialnej 12 (2): 21–32.
Google Scholar

Wyrostkiewicz, Michał. 2015a. “Infokomponent – nowość w badaniach nad środowiskiem naturalnym osoby ludzkiej.” Biuletyn Edukacji Medialnej 13 (1): 21–34.
Google Scholar

Wyrostkiewicz, Michał. 2015b. Internet i (nie)moralność. Lublin: MW Press.
Google Scholar

Wyrostkiewicz, Michał. 2018. “Sztuka komunikacji – eksploracje infoetyczne.” W Pulchrum et Communicatio, edited by Aneta Wójciszyn-Wasil, Maria Joanna Gondek, and Dariusz Wadowski, 159–70. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Google Scholar

Wyrostkiewicz, Michał, and Marek Petro. 2023. “Lie as the Anthropological Destruction.” Bogoslovni vestnik 83 (2): 281–93. https://doi.org/10.34291/BV2023/02/Wyrostkiewicz.
Google Scholar

Wyrostkiewicz, Michał, Marek Petro, Wojciech Wciseł, and Grzegorz Rebizant. 2024. “The Catholic Church in the Digital Age: Theory – Practice – Perspectives.” Journal for the Study of Religions and Ideologies 23 (67): 44–58. https://thenewjsri.ro/index.php/njsri/article/view/506.
Google Scholar

Wyrostkiewicz, Michał, Joanna Sosnowska, and Aneta Wójciszyn-Wasil. 2022. “The Catholic influencer as a challenge for spiritual leadership in the age of social media.” Journal for the Study of Religions and Ideologies 21 (61): 81–96. https://thenewjsri.ro/index.php/njsri/article/view/130.
Google Scholar

Wyrostkiewicz, Michał, Joanna Sosnowska, and Aneta Wójciszyn-Wasil. 2023. “Influencer katolicki: tożsamość i posłannictwo w kontekście misji Kościoła.” Journal for the Study of Religions and Ideologies 41 (1): 175–200. https://doi.org/10.31743/vv.14756.
Google Scholar

Zadroga, Adam. 2011. “Rozwój Jako Powołanie Człowieka.” Seminare. Poszukiwania Naukowe 30:97–104. https://doi.org/10.21852/sem.2011.30.08.
Google Scholar