Artystyczna oprawa kultu bł. Michała Giedroycia w kościele pw. św. Marka w Krakowie w pierwszej połowie XVII w.

Aleksander Stankiewicz

doi:10.21697/an.16220

Opublikowane: 2025-12-29

Nr 9 (2025)

Artystyczna oprawa kultu bł. Michała Giedroycia w kościele pw. św. Marka w Krakowie w pierwszej połowie XVII w.

Aleksander Stankiewicz

Artifex Novus

Dział: Artykuły tematyczne

https://doi.org/10.21697/an.16220

Abstrakt

W 2018 r. papież Franciszek I ogłosił dekret o heroiczności cnót bł. Michała Giedroycia, potwierdzając jego kult publiczny. Wydarzenie to stało się impulsem do dalszych badań nad życiem błogosławionego oraz historią Zakonu Kanoników od Pokuty, do którego należał. Dotychczas badacze koncentrowali się głównie na analizie kultu błogosławionego, pozostawiając kwestie artystycznej oprawy jego wizerunku oraz miejsca pochówku w tle. Zachowane wizerunki błogosławionego, zwłaszcza krakowskie, analizowano w kontekście jego domniemanego kniaziowskiego pochodzenia. Pierwotny grób Giedroycia, zniszczony w pożarze w 1589 r., był miejscem licznych wydarzeń cudownych, które zainicjowały rozwój jego kultu. Odbudowa świątyni w 1594 r. i uroczyste podniesienie relikwii w 1624 r. były kluczowymi momentami w potwierdzeniu jego świątobliwości. Nagrobek Giedroycia wyróżnia się bogatą ornamentyką. Zastosowane w nim dekoracje pozwalają łączyć to dzieło z twórcami płaskorzeźb w kaplicy św. Jacka (przed 1619) przy kościele Dominikanów w Krakowie oraz obramieniach nastaw ołtarzy bocznych (przed 1615) kościoła Bożego Ciała na podkrakowskim Kazimierzu. Ikonografia bł. Michała Giedroycia rozwijała się od XVI w., odzwierciedlając zarówno jego duchowość, jak i przypisywane mu arystokratyczne pochodzenie. Wizerunki na rycinach, obrazach oraz innych dziełach artystycznych podkreślały jego pokorę, ascezę i związki z dewocją maryjną oraz pasyjną, zgodnie z potrydenckimi założeniami pobożności. Odkryta nieznana dotąd badaczom rycina ukazująca bł. Michała Giedroycia, wydana w Pradze i dedykowana kanclerzowi Królestwa Czech, Wilhelmowi Slavacie, znacząco uzupełnia ikonografię błogosławionego i świadczy o dynamicznym rozwoju kultu Giedroycia w pierwszej połowie XVII w.

Słowa kluczowe:

bł. Michał Giedroyć, św. Kazimierz, ikonografia, Kraków, kanonicy regularni od pokuty, rzeźba nagrobna

Inne teksty tego samego autora

Podobne artykuły

1 2 3 4 > >>

Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Stankiewicz, A. (2025). Artystyczna oprawa kultu bł. Michała Giedroycia w kościele pw. św. Marka w Krakowie w pierwszej połowie XVII w. Artifex Novus, (9), 44–75. https://doi.org/10.21697/an.16220

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Biblia, to jest księgi Starego i Nowego Testamentu, tłum. Jakub Wujek, Warszawa 1923.
Google Scholar

Brzeżewski Samuel, Żywot pobożny, cuda i śmierć szczęśliwa b. Michała Giedroycia […] przez sławnego Jerzego Wiwianiego…, Kraków [1655].
Google Scholar

Gronowski Andrzej, Żywot błogosławionego Michała Giedroycia, książęcia litewskiego, zakonnika S. Rządu Kanoników BB. Martyrum de Paenitentia […], którego ciało odpoczywa w Krakowie w Kościele S. Marka…, Kraków 1615.
Google Scholar

Herby rycerstwa polskiego przez Bartosza Paprockiego zebrane i wydane r. p. 1584, wyd. Kazimierz Józef Turowski, Warszawa 1898.
Google Scholar

Jan z Trzciany, Vita Beati Michaelis Ordinis S. Mariae de Metro de Poenitentia Beatorum Martyrum Conventualis S. Marci Crac., Cracoviae 1605.
Google Scholar

Januszowski Jan, Przewodnik, abo kościołów krakowskich i rzeczy w nich widzenia i wiedzenia godnych krótkie opisanie…, Kraków 1603.
Google Scholar

Maciej Miechowita, Chronica Polonorum, Cracoviae 1519.
Google Scholar

Okolski Szymon, Orbis Polonus, in qvo antiqua Sarmatarum gentilitia et arma quaecunque a litera L, usque ad literam R…, t. 2, Cracoviae 1643.
Google Scholar

Paprocki Bartosz, Gniazdo cnoty, skąd herby Rycerstwa Polskiego swój początek mają, Kraków 1578.
Google Scholar

Paprocki Bartosz, Zrcadlo slavného Markrabství moravského, Olomuc 1593.
Google Scholar

Paprocki Bartosz, Diadochos, id est successio, jinak posloupnost kniżat a kraluv ćeskych, biskupia a arcibiskupuv praźskych a vśech stavuv slavneho kralostvi ćeskeho, to jest panskeho, rytirskeho a mestskeho, Praha 1602.
Google Scholar

Pruszcz Hiacynt, Stołecznego miasta Krakowa kościoły i klejnoty, co w nich jest widzenia godnego i zacnego krótko opisane przez Piotra Pruszcza, Kraków 1647.
Google Scholar

Pruszcz Hiacynt, Klejnoty stołecznego miasta Krakowa abo kościoły, i co w nich jest widzenia godnego i znacznego, krótko opisane…, Kraków 1650.
Google Scholar

Ubiszewski Maciej, Żywot błogosławionego Wietosława z Sławkowa, [Kraków 1609].
Google Scholar

Warszewicki Krzysztof, Reges, Sancti, Bellatores, Scriptores, Poloni, Romae 1601.
Google Scholar

Antoniewicz Marceli, Protoplaści książąt Radziwiłłów. Dzieje mitu i meandry historiograﬁi, Warszawa 2011.
Google Scholar

Baronas Darius, Pal. Mykolo Giedraičio gyvenimas ir jo kultas Lietuvoje (XVI-XIX a. pr), w: Šventieji vyrai, šventosios, moterys. Šventųjų gerbimas LDK XV-XVII a., sud. Mindaugas Paknys, Vilnius 2005, s. 229–315.
Google Scholar

Bobiatyński Konrad, Kariera Samuela Hieronima Kociełła jako przyczynek do badania mechanizmów awansu urzędników skarbu litewskiego w drugiej połowie XVII wieku, „Rocznik Lituanistyczny”, t. 8, 2022, s. 185–204. DOI: https://doi.org/10.12775/RL.2022.8.09
Google Scholar

Boer de Wietse, The Conquest of the Soul. Confession, Discipline, and Public Order in Counter-Reformation Milan, Leiden–Boston–Köln 2001.
Google Scholar

Brudziński Andrzej, Kanonicy Regularni od Pokuty w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, w: Studia z dziejów kościoła św. Marka w Krakowie, red. Zdzisław Kliś, Kraków 2001, s. 15–51.
Google Scholar

Bruździński Andrzej, Duchowość zakonu Kanoników Regularnych od Pokuty Błogosławionych Męczenników, w: Duchowe korzenie błogosławionego Michała Giedroycia: zakon Kanoników regularnych od Pokuty, red. Adelajda Sielepin, Andrzej Brudziński, Kraków 2021 s. 137–176. DOI: https://doi.org/10.12797/9788381385848.06
Google Scholar

Bruździński Andrzej, Kanonicy regularni od pokuty na ziemiach polskich, Kraków 2003.
Google Scholar

Cercha Maksymilian, Cercha Stanisław, Pomniki Krakowa, Kraków 1904.
Google Scholar

Czyżewski Krzysztof J., Walczak Marek, Oprawa artystyczna świąt i uroczystości arcybractwa różańcowego w kościele Dominikanów w Krakowie, „Rocznik Historii „Sztuki”, t. 45, 2020, s. 59–84. DOI: https://doi.org/10.24425/rhs.2020.136893
Google Scholar

Daranowska-Łukaszewska Joanna, Sposób pochówku a forma niektórych nagrobków nowożytnych w Polsce, „Studia Muzealne”, 2000, z. 19, s. 72–79.
Google Scholar

Delumeau Jean, Reformy chrześcijaństwa w XVI i XVII wieku, t. 2: Katolicyzm, między Lutrem, a Wolterem, tłum. Paweł Kłoczkowski, Warszawa 1986.
Google Scholar

Dettloff Paweł, Ołtarzowe mauzoleum błogosławionego Stanisława Kazimierczyka w kościele Bożego Ciała w Krakowie, w: Święty Stanisław Kazimierczyk CRL (1433–1489). Postać–środowisko–kultura–dziedzictwo, red. Kazimierz Łatak, Kraków 2010, s. 324–342.
Google Scholar

Dyl Andrzej, Michał Giedroyć (ok. 1425-1485) z zakonu kanoników regularnych od pokuty błogosławionych męczenników. Życie i kult, mpis. Archiwum Uniwersytetu Jana Pawła II.
Google Scholar

Giniūnienė Asta, Dievo tarno Mykolo Giedraičio ikonografia, „Acta Academiae Artium Vilnensis”, t. 35, 2004, s. 123–135.
Google Scholar

Godula Róża, Róża męczeńska – herb imaginacyjny św. Wojciecha, „Folia Historica Cracoviensia”, t. 10, 2004, s. 107–139. DOI: https://doi.org/10.15633/fhc.1237
Google Scholar

Hankus Michał, Niepołomicka vera effigies św. Karola Boromeusza, w: Święty Karol Boromeusz a sztuka w Kościele powszechnym, w Polsce, w Niepołomicach, red. Piotr Krasny, Michał Kurzej, Kraków 2013, s. 47–58.
Google Scholar

Horzela Dobrosława, Późnogotycka figura Chrystusa Ukrzyżowanego w krakowskim klasztorze Dominikanów: krucyfiks świętobliwego Stanisława Kokoszki?, w: Sztuka w kręgu krakowskich Dominikanów, red. Anna Markiewicz, Marcin Szyma, Marek Walczak, Kraków 2013, s. 511–526.
Google Scholar

Hrdlička Josef, Král Pavel, Draft Books of Vilém Slavata of Chlum and Košumberk (1572–1652). A Publication Project, „Opera Historica”, t. 19, 2018, s. 106–121. DOI: https://doi.org/10.32725/oph.2018.005
Google Scholar

Ikonografia ulicy Szewskiej i Szczepańskiej, placu Szczepańskiego, ulic Reformackiej i Sławkowskiej oraz zachodnich odcinków ulic Św. Marka i Pijarskiej w Krakowie, red. Iwona Kęder, Waldemar Komorowski, Mateusz Łepkowski, Kraków 2018.
Google Scholar

Jastrzębiec Stanisław, Bł. Władysław z Gielniowa. Rys historyczny z piętnastego wieku, Kraków 1885.
Google Scholar

Kałamajska-Saeed Maria, Rosyjskie pomiary klasztorów skasowanych w roku 1832, t. 2, Warszawa 2021.
Google Scholar

Karp Julianna, Zarys problematyki ukazywania modlitwy świętych w sztuce nowożytnej, „Modus”, t. 20, 2020, 133–157.
Google Scholar

Karpowicz Mariusz, Malarze króla Jana Kazimierza, „Biuletyn Historii Sztuki”, t. 35, 1973, nr 3/4, s. 323–324.
Google Scholar

Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. 4: Miasto Kraków, cz. 2: Kościoły i klasztory Śródmieścia 2, red. Adam Bochnak, Jan Samek, Warszawa 1971; cz. 4: Kazimierz i Stradom. Kościoły i klasztory 1, oprac. Jan Samek, Irena Samkowa, Kraków 1987.
Google Scholar

Kazańczuk Mariusz, Staropolskie herbarze. Herby–historia–religia, „Pamiętnik Literacki”, t. 43, 2002, z. 3, s. 37–57.
Google Scholar

Klemenski Marcin A., Zakon kanoników od pokuty w Czechach (1256–1783), w: Duchowe korzenie błogosławionego Michała Giedroycia: zakon Kanoników regularnych od Pokuty, red. Adelajda Sielepin, Andrzej Brudziński, Kraków 2021, s. 41–54. DOI: https://doi.org/10.12797/9788381385848.02
Google Scholar

Knapiński Ryszard, Vera effigies – zagadnienie prawdziwości i autentyczności wizerunku świętego, „Anamnesis”, t. 11, 2005, nr 40, s. 129–130.
Google Scholar

Knapiński Ryszard, Witkowska Aleksandra, Polskie niebo. Ikonografia hagiograficzna u progu XVII wieku, Pelplin 2007.
Google Scholar

Kotczyn Jan, Szkic historyczny: Michał Giedroyć zw. Błogosławionym, zakonnik Kanoników Regularnych od pokuty, „Przegląd Powszechny”, 1982, nr 3–4, s. 20–23.
Google Scholar

Kramiszewska Aneta, Visio religiosa w polskiej sztuce barokowej, Lublin 2003.
Google Scholar

Krasny Piotr, Principes, Praedecessores et Praeceptores nostri. Nowy wizerunek młodzieńczych świętych władców w sztuce Europy Środkowej w XVII i XVIII wieku, „Folia Historiae Artium. Seria Nowa”, t. 13, 2015, s. 153–175.
Google Scholar

Krasny Piotr, Visibilia signa ad pietatem excitantes. Teoria sztuki sakralnej w pismach Roberta Bellarmina, Cezarego Baroniusza, Rudolfa Hospiniana, Fryderyka Boromeusza i innych pisarzy kościelnych epoki nowożytnej, Kraków 2010.
Google Scholar

Krzysztofowicz-Kozakowska Stefania, Ewa Śnieżyńska-Stolot, Obrazki wotywne przy grobie Michała Giedroycia, „Nasza Przeszłość”, t. 71, 1989, s. 109–113. DOI: https://doi.org/10.52204/np.1989.71.109-113
Google Scholar

Kuczman Kazimierz, Tomasza Dolabelli „Pokłon pasterzy”, w: Studia z dziejów kościoła Bożego Ciała w Krakowie, red. Zbigniew Jakubowski, Kraków 1977, s. 41–60.
Google Scholar

Lulewicz Henryk, Piotr Pac, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 24, 1979, s. 743–744.
Google Scholar

Łatak Kazimierz, Błogosławiony Michał Giedroyć w gronie świętych, błogosławionych i świętobliwych Felicis Saeculi Cracoviae, w: Duchowe korzenie błogosławionego Michała Giedroycia: zakon Kanoników regularnych od Pokuty, red. Adelajda Sielepin, Andrzej Brudziński, Kraków 2021, s. 87–112. DOI: https://doi.org/10.12797/9788381385848.04
Google Scholar

Łatak Kazimierz, Felix Saeculum Cracoviae – Krakow’s Happy Age: legend and reality, „Saeculum Christianum”, t. 28, 2021, nr 2, s. 79–94. DOI: https://doi.org/10.21697/sc.2021.28.2.6
Google Scholar

Łepkowski Mateusz, Najwcześniejsze przedstawienia św. Jozafata Kuncewicza a problem vera effigies w kształtowaniu się ikonografii świętych w okresie potrydenckim, w: Fides ars scientia. Studia dedykowane pamięci Księdza Kanonika Augustyna Mednisa, red. Andrzej Betlej, Józef Skrabski, Tarnów 2008, s. 303–315.
Google Scholar

Łoziński Jerzy Z., Grobowe kaplice kopułowe, Warszawa 1973.
Google Scholar

Maslauskaitė-Mažylienė Sigita, Dzieje wizerunku św. Kazimierza od XVI do XVIII wieku. Między ikonografią a tekstem, tłum. Katarzyna Korzeniewska, Vilnius 2013.
Google Scholar

Maťa Petr, Zrození tradice (Slavatovské vyústění rožmberského a hradeckého odkazu), w: Poslední páni z Hradce, red. Václav Bůžek, České Budějovice 1998, s. 513–552.
Google Scholar

Michalski Wojciech, Legendy rodowo-herbowe. Pożądanie przeszłości w kręgach polskiego rycerstwa XIV–XVI wieku, w: Przeszłość w kulturze średniowiecznej Polski, red. Jacek Banaszkiewicz, Andrzej Dąbrówka, Piotr Węcowski, Warszawa 2018, s. 163–206.
Google Scholar

Misztal Henryk, Prawo kanonizacyjne. Instytucja prawa materialnego, zarys historii, procedura, Lublin 2003.
Google Scholar

Mossakowski Stanisław, Kaplica Zygmuntowska (1515–1533). Problematyka artystyczna i ideowa mauzoleum króla Zygmunta I, Warszawa 2007, s. 292–293.
Google Scholar

Paknys Mindaugas, Šventųjų kultai LDK XV–XVII a. pradžioje, w: Šventieji vyrai, šventosios, moterys. Šventųjų gerbimas LDK XV–XVII a., sud. Mindaugas Paknys, Vilnius 2005, s. 15–102.
Google Scholar

Paleotti Gabriele, Discourse on Sacred and Profane Images, ed. P. Prodi, transl. W. McCuaig, Los Angeles 2012.
Google Scholar

Pencakowski Paweł, Drewniany krucyfiks w kościele św. Marka w Krakowie – dzieło rzeźby połowy XV wieku, w: Studia z dziejów kościoła św. Marka w Krakowie, red. Z. Kliś, Kraków 2001, s. 213–222.
Google Scholar

Pencakowski Paweł, Manierystyczny ołtarz główny w kościele św. Marka w Krakowie, w: Studia z dziejów kościoła św. Marka w Krakowie, red. Zdzisław Kliś, Kraków 2001, s. 203–212.
Google Scholar

Pietrzkiewicz Iwona, Wizytacja źródłem do dziejów kultury książki w zakonach Wielkiego Księstwa Litewskiego – na przykładzie kanoników regularnych od pokuty (białych augustianów), „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis, t. 18, 2020, s. 234–247. DOI: https://doi.org/10.24917/20811861.18.14
Google Scholar

Prašmantaitė Aldona, Kanonicy regularni od pokuty prowincji litewskiej na ziemiach byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego w pierwszych latach po rozbiorach Rzeczypospolitej, w: Duchowe korzenie błogosławionego Michała Giedroycia: zakon Kanoników regularnych od Pokuty, red. Adelajda Sielepin, Andrzej Brudziński, Kraków 2021, s. 55–86. DOI: https://doi.org/10.12797/9788381385848.03
Google Scholar

Rożek Michał, Mecenat artystyczny mieszczaństwa krakowskiego w XVII wieku, Kraków 1977.
Google Scholar

Sachetnik Adam, Ołtarz z krucyfiksem królowej Jadwigi w katedrze wawelskiej, „Analecta Cracoviensia”, t. 20, 1988, s. 333–380. DOI: https://doi.org/10.15633/acr.3075
Google Scholar

Samek Jan (uzup. Maria Heydel), Porębski (Porębius, Porembius, Porenbius, Porębius, Porębowicz, Porhebius, Porrhebius) Łukasz, w: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966), t. 7, red. Urszula Makowska, Warszawa 2003, s. 418–420.
Google Scholar

Samek Jan, Nawrót do gotyku w sztuce Krakowa pierwszej połowy w. XVII, „Folia Historia Artium”, t. 5, 1968, s. 71–130.
Google Scholar

Samek Jan, Pozycja kościoła Bożego Ciała w sztuce Krakowa oraz jego rola w poczynaniach artystycznych Kanoników Regularnych kongregacji krakowskiej, w: Studia z dziejów kościoła Bożego Ciała w Krakowie, red. Zbigniew Jakubowski, Kraków 1977, s. 15–36.
Google Scholar

Sielepin Adelajda, Michael Giedrojć (1420?–1485). A Christian of Timeless Spirituality, Before His Beatification, „Soter. Journal of Religious Science”, t. 65, 2018, s. 21–40. DOI: https://doi.org/10.7220/2335-8785.65(93).2
Google Scholar

Sobol Leszek, Zarys głównych kierunków działań Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej z lat 1888–1905, „Wiadomości konserwatorskie”, t. 24, 2008, s. 95–102.
Google Scholar

Soukupová Halina, Pražský klášter cyriaků s kostelem sv. Kříže, w: Od knížat ke králům. Sborník u příležitosti 60. Narozenin, red. Josef Žemličky, Praha 2007, s. 254–272.
Google Scholar

Stankiewicz Aleksander, Kaplica bł. Salomei przy kościele Ojców Franciszkanów w Krakowie, w: Sztuka w kręgu krakowskich franciszkanów i klarysek, red. Marcin Szyma, Marek Walczak, Kraków 2020, s. 315–322.
Google Scholar

Stankiewicz Aleksander, Triumphus meritorum gentilitio. Kreacja zasług i pochodzenia Franciszka Wielopolskiego (1670–1732), „Krakowski Rocznik Archiwalny”, t. 22, 2016, s. 3–51. DOI: https://doi.org/10.4467/12332135KRA.16.002.15048
Google Scholar

Stankiewicz Aleksander, Kaplica Myszkowskich w Krakowie i jej twórcy, Kraków 2025.
Google Scholar

Stolot Franciszek, Główne typy kompozycyjne ołtarzy w Małopolsce po r. 1600, w: Sztuka ok. r. 1600. Materiały sesji SHS, Warszawa 1964, s. 339–351.
Google Scholar

Stolot Franciszek, Testament Tomasza Nikla (Przyczynek do dziejów pińczowskich warsztatów budowlanych i kamieniarsko-rzeźbiarskich na przełomie wieków XVI i XVII), „Biuletyn Historii Sztuki”, t. 32, 1970, nr 3, s. 227–244.
Google Scholar

Stolot Franciszek, Niewykorzystane źródło do dziejów sztuki Krakowa w XVII i XVIII wieku. Księga wydatków kościoła Bożego Ciała w Krakowie, „Rocznik Krakowski”, t. 44, 1973, s. 63–97.
Google Scholar

Stróżyk Paweł, Rosa alba in campo rubeo – herb św. Wojciecha. Przyczynek do heraldyki imaginacyjnej, w: Cognitioni gestorum. Studia z dziejów średniowiecza dedykowane Profesorowi Jerzemu Strzelczykowi, red. Dariusz A. Sikorski, Andrzej M. Wyrwa, Poznań–Warszawa 2006, s. 536–543.
Google Scholar

Strzelecka Anna, Giedroyć Michał (ok. 1425–1485), zwany błogosławionym, w: Polski słownik biograficzny, t. 7, Kraków 1948–1958, s. 8–11.
Google Scholar

Sudacka Aldona, Kościół św. Marka w Krakowie. Wyposażenie – przemiany historyczne, w: Studia z dziejów kościoła św. Marka w Krakowie, red. Zdzisław Kliś, Kraków 2001, s. 189–201.
Google Scholar

Szablowski Jerzy, Kościół św. Marka w Krakowie, „Rocznik Krakowski”, t. 22, 1929, s. 80–96.
Google Scholar

Szymański Józef, Nauki pomocnicze historii, Warszawa 2008.
Google Scholar

Świerzawski Wacław, Michał Giedroyć (1425–1485). Życie i duchowość, „Analecta Cracoviensia”, t. 17, 1985, s. 401–425. DOI: https://doi.org/10.15633/acr.3241
Google Scholar

Świerzawski Wacław, Serce z krzyżem. Bł. Michał Giedroyć (1425–1485). Materiały z obchodów Jubileuszu pięćsetlecia śmierci Błogosławionego, Kraków 1988.
Google Scholar

Teka Grona Konserwatorów Galicyi Zachodniej, t. 1, Kraków 1900.
Google Scholar

Trelińska Barbara, Album armorum nobilium Regni Poloniae XV–XVIII saec. Herby nobilitacji i indygenatów XV–XVIII w., Lublin 2001.
Google Scholar

Walczak Marek, Obraz Wizja św. Jacka w Odrowążu jako vera effigies pierwszego polskiego Dominikanina, w: Sztuka w kręgu krakowskich dominikanów, red. Anna Markiewicz, Marcin Szyma, Marek Walczak, Kraków 2013, s. 594–622.
Google Scholar