Cztery Paschy – jedno misterium. Studium paschalnych modeli obrzędowych

Dominik Ostrowski

doi:10.21697/ct.2025.95.4.09

Published: 2025-11-13

Vol. 95 No. 4 (2025)

Four Passovers – One Mystery: A Study of Paschal Ritual Models

Dominik Ostrowski

Collectanea Theologica

Section: Articles

https://doi.org/10.21697/ct.2025.95.4.09

Abstract

This article presents a systematic approach to four paschal ritual models present in the history of salvation: the Passover of Moses, the annual Passover of Israel, the Passover of Christ, and the Eucharist (understood as the Church’s Passover). The point of departure is the identification of a shared structural pattern – comprising the parameters of “event” and “meal” – which serve distinct theological functions within each model. The study aims not merely at highlighting structural correspondences, but at uncovering a deeper convergence of theological content. It argues for the necessity of an anamnetic transition from historical to transhistorical reality within the liturgical experience. The proposed analytical framework reveals a profound continuity and interrelation between the rites of Israel and the Christian Eucharist. By formulating a hypothesis regarding the internal arrangement of elements within the examined models, the article offers a coherent interpretation of their mutual alignment and theological significance, while opening avenues for further investigation.

Keywords:

liturgy, Passover, anamnesis, ritual meal

Download files

PDF (Język Polski)

Citation rules

Ostrowski, D. (2025). Four Passovers – One Mystery: A Study of Paschal Ritual Models. Collectanea Theologica, 95(4), 849–867. https://doi.org/10.21697/ct.2025.95.4.09

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.

References

Augé, Matias. 2013. Rok liturgiczny to sam Chrystus, który trwa w swoim Kościele. Kraków: Wydawnictwo Homo Dei.
Google Scholar

Bartnik, Czesław. 2012. Dogmatyka katolicka. Vol. 2. Traktaty VII–XIII. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Google Scholar

Bednarz, Michał. 1997. Historia zbawienia. Tarnów: Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej Biblos.
Google Scholar

Benedykt XVI. 2019. “«Triduum» paschalne szczytowym momentem roku liturgicznego.” In Mystagogia Benedicti. Wprowadzenie w tajemnice roku liturgicznego. Wielki Tydzień, edited by Andrzej Demitrów, 107–11. Biskupów: “ORDO et PAX” Fundacja Benedyktynów w Biskupowie.
Google Scholar

Bianchi, Enzo. 1993. “La parola pregata: l’eucologia come risultato dell’ascolto.” In Scriptura crescit cum orante. Bibbia e liturgia - II, edited by Aldo Natale Terrin, 49–67. Padova: Edizioni Messaggero, Abbazia Di Santa Giustina.
Google Scholar

Bradshaw, Paul F. 2007. Alle origini del culto cristiano. Fonti e metodi per lo studio della liturgia dei primi secoli. Città del Vaticano: Libreria Editrice Vaticana.
Google Scholar

Brzeziński, Daniel. 2015. “Chrystus wczoraj i dziś i na wieki.” Anamnetyczny wymiar roku liturgicznego. Toruń: Toruńskie Wydawnictwo Diecezjalne/Bernardinum.
Google Scholar

Casel, Odo. 2007. Misterium świąt chrześcijańskich. Kraków – Tyniec: Tyniec Wyd. Benedyktynów.
Google Scholar

Congregatio pro Cultu Divino. 1988. “Paschalis sollemnitatis. Litterae circulares de festis paschalibus praeparandis et celebrandis.” Notitiae 259:81–107.
Google Scholar

Drozd, Jan. 1977. Ostatnia Wieczerza Nową Paschą. Katowice: Księgarnia św. Jacka.
Google Scholar

Forte, Bruno. 2010. Cztery noce zbawienia. Pascha w tradycji żydowskiej. Kraków: Salwator.
Google Scholar

Hryniewicz, Wacław. 1987. Chrystus nasza Pascha. Zarys chrześcijańskiej teologii paschalnej. Vol. 1–2. Lublin: TN KUL.
Google Scholar

Hryniewicz, Wacław. 1991. Pascha Chrystusa w dziejach człowieka i wszechświata. Zarys chrześcijańskiej teologii paschalnej. Vol. 3. Lublin: TN KUL.
Google Scholar

Jan Paweł II. 1997. Przemówienie Jana Pawła II do uczestników sympozjum „Korzenie antyjudaizmu w środowisku chrześcijańskim.” Antysemityzm nie ma żadnego usprawiedliwienia. Accessed July 17, 2025. https://cdim.pl/teksty/1997-10-31-jan-pawel-ii-antysemityzm-nie-ma-zadnego-usprawiedliwienia/.
Google Scholar

Janicki, Jan Józef. 1998. “Pascha - centrum roku liturgicznego starego i nowego ludu Bożego.” Ruch Biblijny i Liturgiczny 51 (2): 101–14. DOI: https://doi.org/10.21906/rbl.653
Google Scholar

Jankowski, Stanisław, and Dariusz Sztuk. 2018. Historia zbawienia. Warszawa: Wydawnictwo Salezjańskie.
Google Scholar

Jaskóła, Piotr. 2016. “Paschalna chrystologia Wacława Hryniewicza.” Roczniki Teologiczne 63 (7): 15–25. DOI: https://doi.org/10.18290/rt.2016.63.7-4
Google Scholar

Jelonek, Tomasz. 1995. Biblijna historia zbawienia. Kraków: Centrum Badawczo-Wydawnicze “Emet.”
Google Scholar

Katechizm Kościoła Katolickiego. 2002. 2nd revised ed. Poznań: Pallottinum. (= KKK).
Google Scholar

Kaucha, Krzysztof, and Andrzej Adam Napiórkowski. 2002. “Staurologiczna świadomość Jezusa.” In Leksykon teologii fundamentalnej, edited by Marian Rusecki, 710–15. Lublin – Kraków: Wydawnictwo M.
Google Scholar

Kereszty, Roch. 2001. “Eucharystia w Nowym Testamencie.” In Międzynarodowy komentarz do Pisma Świętego. Komentarz katolicki i ekumeniczny na XXI wiek, edited by Waldemar Chrostowski, 215–35. Warszawa: Verbinum – Wydawnictwo Księży Werbistów.
Google Scholar

Lemański, Janusz. 2009. Księga Wyjścia. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz. Częstochowa: Edycja Świętego Pawła.
Google Scholar

Leske, Adrian. 2001. “Ewangelia według św. Mateusza.” In Międzynarodowy komentarz do Pisma Świętego. Komentarz katolicki i ekumeniczny na XXI wiek, edited by Waldemar Chrostowski, 1140–209. Warszawa: Verbinum – Wydawnictwo Księży Werbistów.
Google Scholar

Liturgia godzin. Codzienna modlitwa ludu Bożego 2. Wielki Post, Okres Wielkanocny. 1984. Poznań: Pallottinum.
Google Scholar

Łach, Jan. 1973. Księgi Samuela. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz, ekskursy. Poznań - Warszawa: Pallottinum.
Google Scholar

Manresa Lamarca, Ignacio M. 2017. “The literal sense and the spiritual understanding of Scripture according to St. Thomas Aquinas.” Biblica et Patristica Thoruniensia 10 (3): 341–73. DOI: https://doi.org/10.12775/BPTh.2017.018
Google Scholar

Marcinkowski, Roman. 2003. “Pascha według Miszny.” Studia Judaica 6 (2/12): 93–115.
Google Scholar

Matwiejuk, Kazimierz. 2013. “Niedziela – «mała Pascha»” In Rok liturgiczny, edited by Wacław Świerzawski, 197–221. Zawichost – Kraków – Sandomierz: Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu.
Google Scholar

Mazza, Enrico. 2003. La celebrazione eucaristica. Genesi del rito e sviluppo dell’interpretazione. Bologna: Edizioni Dehoniane.
Google Scholar

Mędala, Stanisław. 2008. Ewangelia według Świętego Jana. Rozdziały 1–12. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz. Vol. 1. Częstochowa: Edycja Świętego Pawła.
Google Scholar

Mędala, Stanisław. 2010. Ewangelia według Świętego Jana. Rozdziały 13–21. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz. Vol. 2. Częstochowa: Edycja Świętego Pawła.
Google Scholar

Mickiewicz, Franciszek. 2012. Ewangelia według Świętego Łukasza. Rozdziały 12–24. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz. Vol. 2. Częstochowa: Edycja Świętego Pawła.
Google Scholar

Migut, Bogusław. 2004. “Liturgia w Kościele katolickim. C. Teologia. 2. Wymiary.” In Encyklopedia Katolicka KUL, edited by A. Szostek, 10:1199–201. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Google Scholar

Mokrzycki, Bronisław. 1970. “Między pierwszym a drugim przyjściem Pana. Sakramenty jako znaki historii zbawienia.” In Sakramenty Kościoła posoborowego, edited by H. Bogacki, S. Moysa, and Z. Perz, 330–426. Kraków: WAM.
Google Scholar

Mokrzycki, Bronisław. 1978. “Słowo Boże w Kościele. Z dziejów liturgii mszalnej.” Collectanea Theologica 48 (3): 93–100.
Google Scholar

Mokrzycki, Bronisław. 1982. “Czytania biblijne w liturgii. Homilie «eucharystyczne» (c. d.). 11. «Wezwani na ucztę Baranka» (Komunia św.).” Collectanea Theologica 52 (1): 104–19.
Google Scholar

Ostrowski, Dominik. 2012. “Lekcjonarz eklezjalną interpretacją Słowa Bożego (hermeneutyka lekcjonarza mszalnego).” In Moc słowa Pańskiego. Adhortacja apostolska “Verbum Domini” w refleksji biblijno-teologicznej, edited by Bogusław Migut, and Andrzej Piwowar, 174–91. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Google Scholar

Ostrowski, Dominik. 2013. Uwielbienie i kult. Świdnica: Adalbertus.
Google Scholar

Ostrowski, Dominik. 2020. “«Ofiaruję Ci Ciało i Krew»: próba odnowionego rozumienia eucharystycznej anamnezy.” In Obecność sacrum i profanum w liturgii Kościoła – korzyści i zagrożenia, edited by Dariusz Kwiatkowski, 51–67. Poznań: Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Teologiczny.
Google Scholar

Paciorek, Antoni. 2005. Ewangelia według Świętego Mateusza. Rozdziały 1–13. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz. Część I poprawiona. Vol. 1. Częstochowa: Edycja Świętego Pawła.
Google Scholar

Pałęcki, Waldemar. 2006. Rok liturgiczny Paschą Chrystusa. Misterium roku liturgicznego według Odo Casela OSB (1886-1948). Sandomierz: Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu.
Google Scholar

Papieska Komisja Biblijna. 1994. Interpretacja Pisma Świętego w Kościele. Poznań: Pallottinum.
Google Scholar

Perrier, Emmanuel. 2006. “L’Eucharistie comme communion selon saint Thomas d’Aquin.” Notitiae 475–476:115–21.
Google Scholar

Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu – Biblia Tysiąclecia. 2008. 5th ed. Poznań: Wyd. Pallottinum.
Google Scholar

Pitre, Brant. 2018. Jezus i żydowskie korzenie Eucharystii. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Google Scholar

Poniży, Bogdan. 2012. Księga Mądrości. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz. Vol. 20. Częstochowa: Edycja Świętego Pawła.
Google Scholar

Potocki, Stanisław. 1963. “Aspekt teologiczny prawa Mojżeszowego.” Roczniki Teologiczno-Kanoniczne 10:5–19.
Google Scholar

Potocki, Stanisław. 1988. “Misterium Paschy Starego Testamentu.” Ruch Biblijny i Liturgiczny 41 (4): 274–86. DOI: https://doi.org/10.21906/rbl.1959
Google Scholar

Pyclik, Danuta. 2022. “Mojżesz wysłannik Jahwe (Wj 1,1–14,31).” Scriptura Sacra 26: 121–86. DOI: https://doi.org/10.25167/ScrS/5074
Google Scholar

Ratzinger, Joseph. 2002. Duch liturgii. Poznań: Klub Książki Katolickiej.
Google Scholar

Ratzinger, Joseph. 2012. “«Bogu pięknie śpiewajcie» Biblijne podstawy muzyki kościelnej.” In Joseph Ratzinger. Teologia liturgii. Sakramentalne podstawy życia chrześcijańskiego, 549–67: Wyd. KUL.
Google Scholar

Ratzinger, Joseph. 2020. “Wielkanoc dziś.” In Kazania: homilie, przemówienia, medytacje, by Joseph Ratzinger, edited by K. Góźdź and M. Górecka, 1:592–97. Opera omnia 14.1. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Google Scholar

Rosik, Mariusz. 2009. Pierwszy List do Koryntian. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz. Częstochowa: Edycja Świętego Pawła.
Google Scholar

Rucki, Mirosław. 2019. “Znaczenie rytuału w paschalnej liturgii rodzinnej w świetle księgi «Sefer habrachot».” Ruch Biblijny i Liturgiczny 72 (1): 65–91. DOI: https://doi.org/10.21906/rbl.3614
Google Scholar

Sicari, Antonio M. 1986. “Eucharystia – ofiara Chrystusa, Kościoła i ludzkości.” In Eucharystia, edited by Lucjan Balter, 285–94. Poznań – Warszawa: Wydawnictwo Pallottinum.
Google Scholar

Sobeczko, Helmut Jan. 1999. Zgromadzeni w imię Pana. Teologia znaku zgromadzenia liturgicznego. Opole: Wydział Teologiczny Uniwersytetu Opolskiego.
Google Scholar

Świerzawski, Wacław. 2012. “Obecność Chrystusa w liturgii Kościoła: jedno Misterium i misteria życia Chrystusa.” In Fundamentalne rzeczywistości liturgii, edited by Wacław Świerzawski, 97–117. Zawichost – Kraków – Sandomierz: Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu.
Google Scholar

Witaszek, Gabriel. 1997. “Baranek paschalny wyjścia.” In Biblia o Eucharystii, 7–20. Lublin: RW KUL.
Google Scholar

Witczyk, Henryk. 2002. Pascha Jezusa odpowiedzią Boga na grzech świata. Eschatologiczna Ofiara Ekspiacji i Nowego Przymierza. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Google Scholar

Witczyk, Henryk. 2014. “Zbawienie (I. W Biblii).” In Encyklopedia Katolicka, edited by E. Gigiliewicz, 20:1300–1302. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Google Scholar