Abrogatio vel successio? Zniesienie prawa Mojżeszowego w Loci communes Filipa Melanchtona i Sumie teologicznej Tomasza z Akwinu

Wojciech Kozyra

doi:10.21697/ct.2025.95.3.05

Opublikowane: 2025-08-31

Tom 95 Nr 3 (2025)

Abrogatio vel successio?

Zniesienie prawa Mojżeszowego w Loci communes Filipa Melanchtona i Sumie teologicznej Tomasza z Akwinu

Wojciech Kozyra

Collectanea Theologica

Dział: Artykuły

https://doi.org/10.21697/ct.2025.95.3.05

Abstrakt

Artykuł porównuje podejście Filipa Melanchtona w pierwszym wydaniu Loci communes i Tomasza z Akwinu w Sumie teologicznej do kwestii zniesienia prawa Mojżeszowego. Głównym wynikiem badań jest wydobycie różnicy między paradygmatem „abrogacji”, jakim operuje Melanchton, a rozumieniem zniesienia starego prawa w kategoriach „ustania” (cessatio) i „zastąpienia” lub „sukcesji” (successio), które obserwujemy u św. Tomasza. Analiza przebiega zgodnie z Tomaszowym, przejętym przez Melanchtona, podziałem prawa na cześć sądowniczą, rytualną i moralną. Abrogacja dotyczy prawa we wszystkich jego częściach oraz pozbawia swój przedmiot szczególnego statusu względem podmiotu dokonującego abrogacji. Koncepcja Tomasza natomiast pozostawia w mocy moralną część zakonu oraz kładzie nacisk na szczególne znaczenie ceremoniału Mojżeszowego dla chrześcijańskiej tożsamości. Omówione są również konsekwencje obu paradygmatów dla chrześcijańskiej wolności.

Słowa kluczowe:

Tomasz z Akwinu, Suma teologiczna, Filip Melanchton, Loci communes, prawo Mojżeszowe, zniesienie prawa, wolność

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Kozyra, W. (2025). Abrogatio vel successio? Zniesienie prawa Mojżeszowego w Loci communes Filipa Melanchtona i Sumie teologicznej Tomasza z Akwinu. Collectanea Theologica, 95(3), 517–546. https://doi.org/10.21697/ct.2025.95.3.05

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Agamben, Georgio. 2008. Homo sacer: suwerenna władza i nagie życie. Translated by Mateusz Salwa. Warszawa: Prószyński i S-ka.
Google Scholar

Ansorge, Dirk. 2021. Krótka historia teologii chrześcijańskiej. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Google Scholar

Baron, Arkadiusz, and Henryk Pietras, eds. 2005. Lateran V, Trydent, Watykan I (1511–1870). Vol. 4 of Dokumenty Soborów Powszechnych. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Google Scholar

Boguslawski, Steven. 2008. Thomas Aquinas on the Jews. Insights into His Commentary on Romans 9–11. New York: Paulist Press.
Google Scholar

Budziszewski, J. 2021. Commentary on Thomas Aquinas’s Treatise on Divine Law. New York: Cambridge University Press.
Google Scholar

Claassen, Jo-Marie. 2010. “Exile, Roman.” In The Oxford Encyclopedia of Ancient Greece and Rome, edited by Michael Gagarin, 1:146–47. New York: Oxford University Press.
Google Scholar

Chrostowski, Waldemar. 2015. Kościół, Żydzi, Polska. Z księdzem profesorem Waldemarem Chrostowskim rozmawiają: Grzegorz Górny i Rafał Tichy. Warszawa: Fronda.
Google Scholar

Detmers, Achim. 2001. Reformation und Judentum: Israel-Lehren und Einstellungen zum Judentum von Luther bis zum frühen Calvin. Stuttgart: Kohlhammer.
Google Scholar

Detmers, Achim. 2005. “‘Bundeseinheit’ versus ‘Gesetz und Evangelium’. Martin Bucer und Philipp Melanchthon und ihr Verhältnis zum Judentum.” In Bundeseinheit und Gottesvolk. Reformierter Protestantismus und Judentum im Europa des 16. und 17. Jahrhunderts, edited by Achim Detmers, J. Marius, and J. Lange van Ravenswaay, 9–37. Wuppertal: Feodus.
Google Scholar

Hegel, Georg Friedrich Wilhelm. 1963. Fenomenologia ducha. Translated by Adam Landman. Warszawa: PWN.
Google Scholar

Hegel, Georg Friedrich Wilhelm. 1969. Zasady filozofii prawa. Translated by Adam Landman. Warszawa: PWN.
Google Scholar

Hegel, Georg Friedrich Wilhelm. 2011. Nauka Logiki. Translated by Adam Landman. Warszawa: PWN.
Google Scholar

Hood, John Y.B. 1995. Aquinas and the Jews. Philadelphia, PA: University of Pennsylvania Press.
Google Scholar

Hunter, Graeme. 2017. Radical Protestantism in Spinoza’s Thought. London: Routledge.
Google Scholar

Kamykowski, Łukasz. 2022. Obraz Izraela i Żydów w myśli chrześcijańskiej. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Google Scholar

Kant, Immanuel. 1957. Krytyka czystego rozumu. Vol. 2. Translated by R. Ingarden. Warszawa: PWN.
Google Scholar

Kozyra, Wojciech. 2022. “Moral Self-Realization in Kant and Spinoza.” Problemos 102:22–35.
Google Scholar

Kozyra, Wojciech. 2024. Kant wobec judaizmu i chrześcijaństwa na tle oświecenia niemieckiego. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar

Kries, Douglas. 1990. “Aquinas and the Politics of Moses.” The Review of Politics 52 (1): 84–104.
Google Scholar

Le Gouff, Jacques. 2000. Medieval Civilization, 400–1500. Translated by J. Barrow. New York: Barns & Nobles.
Google Scholar

Leszczyński, Rafał Marcin. 2021. “Filip Melanchton i 500 lat jego Loci communes (1521).” Biuletyn Historii Wychowania 44:201–14.
Google Scholar

Levering, Matthew. 2002. Christ’s Fulfillment of Torah and Temple. Salvation according to Thomas Aquinas. Notre Dame, IN: University of Notre Dame Press.
Google Scholar

Levine, Amy-Jill. 2022. “Supersessionism: Admit and Address Rather than Debate or Deny.” Religions 13 (155): 1–12
Google Scholar

Luter, Marcin. 1993. “Do chrześcijańskiej szlachty niemieckiego narodu o prawie chrześcijańskiego stanu.” Translated by J. Lasota. In Z problemów Reformacji, vol. 6, edited by E. Ołtarzewska-Wieja, 153–92. Bielsko Biała: Wydawnictwo Augustana.
Google Scholar

Luther, Martin. 1883. Werke. Vol. 1. Weimar: Hermann Böhlaus Nachfolger.
Google Scholar

Luther, Martin. 1919. Werke. Tischreden, 1531–1546. Vol. 5. Weimar: Hermann Böhlaus Nachfolger.
Google Scholar

Melanchton, Philipp. 1997. Loci communes 1521. Lateinisch – Deutsch. Translated by Horst Georg Pöhlmann. Gütersloh: Gütersloher Verlagshaus. (= LC).
Google Scholar

Mróz, Mirosław. 2005. “‘Non repulit Deus plebem suam.’ Wykład św. Tomasza z Akwinu na temat miary Bożej mądrości względem gens Iudaeorum w świetle Expositio super Epistolam ad Romanos (cap. IX–XI).” Collectanea Theologica 75 (2): 57–81.
Google Scholar

Neuser, Wilhelm. 1957. Der Ansatz der Theologie Philipp Melanchthons. Lemgo: F.L. Wagener.
Google Scholar

Origenes, Homiliae in Leviticum (Orygenes). 2013. Homilie o księdze kapłańskiej. Translated by S. Kalinowski. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Google Scholar

Pangritz, Andreas. 2023. Die Schattenseite des Christentums. Theologie und Antisemitismus. Stuttgart: Kohlhammer.
Google Scholar

Sobór Watykański II. 1964. Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen gentium. (= LG).
Google Scholar

Tertullianus, Adversus Iudaeos (Tertulian). 1854. Quinti Septimii Florentis Tertulliani quae supersunt omnia. Vol. 2. Edited by F. Oehler, 699–742 Lipsiae: Weigel. Polish translation: Tertulian. 1983. “Przeciw Żydom.” Translated by Wincenty Myszor. In Wybór pism, by Tertulian, vol. 2, edited by W. Myszor, K. Obrycki, and E. Stanula, 182–218. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej.
Google Scholar

Tertullianus, Adversus Iudaeos (Tertulian). 1887. “An Answer to the Jews.” Translated by Sydney Thelwall. In Ante-Nicene Fathers. Latin Christianity: Its Founder, Tertulian, vol. 3, edited by A. Roberts, J. Donaldson, 151–75. Buffalo: The Christian Literature Publishing Company.
Google Scholar

Thomas Aquinas, Summa theologiae (Tomasz z Akwinu). 1962–1998. Suma Teologiczna. Vol. 1–35. Translated by F.W. Bednarski, S. Bełch, A. Głażewski, R. Kostecki, and S. Piotrowicz. Londyn: Veritas. (= STh).
Google Scholar

Zatwardnicki, Sławomir. 2025. “Sens dosłowny i duchowy w świetle kwestii quodlibetalnych Tomasza z Akwinu.” Collectanea Theologica 95 (2): 265–316. https://doi.org/10.21697/ct.2025.95.2.02.
Google Scholar

Wojciech Kozyra

w.kozyra@uw.edu.pl
https://orcid.org/0000-0003-2210-4559

Afiliacja:

Uniwersytet Warszawski Polska

Biogram

Absolwent filozofii i judaistyki na Uniwersytecie Warszawskim. Doktor filozofii (2024). Pracownik naukowo-dydaktyczny w Zakładzie Filozofii Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego.