Pielgrzymki nauczycieli na Jasną Górę w latach 60. i 70. XX wieku w dokumentach Służby Bezpieczeństwa

Jarosław Durka

doi:10.21697/fp.2016.2.35

Opublikowane: 2016-11-19

Tom 6 Nr 2/2 (2016)

Pielgrzymki nauczycieli na Jasną Górę w latach 60. i 70. XX wieku w dokumentach Służby Bezpieczeństwa

Jarosław Durka

Forum Pedagogiczne

Dział: Artykuły i rozprawy

https://doi.org/10.21697/fp.2016.2.35

Abstrakt

Pierwsze pielgrzymki nauczycieli na Jasną Górę miały miejsce na przełomie XIX i XX wieku. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, mimo licznych trudności związanych z podziałami politycznymi, starano się zintensyfikować ten ruch. Pierwsza ogólnopolska pielgrzymka nauczycieli odbyła się w 1937 roku. II wojna światowa uniemożliwiała zorganizowany ruch pielgrzymkowy. Po wojnie, w Polsce Ludowej rządzonej przez partię komunistyczną, pielgrzymowanie nauczycieli na Jasną Górę było traktowane jako realne zagrożenie dla działań związanych z laicyzacją i indoktrynacją społeczeństwa. Dlatego kontrolowano liczby uczestników, uważnie analizowano treść kazań i referatów wygłaszanych podczas konferencji. Niemal zawsze odnosiły się one zarówno do aktualnej problematyki społecznej, relacji państwo – Kościół, jak i do polityki wewnętrznej rządu PRL-u. W warunkach silnej cenzury i monopolu informacyjnego władz państwowych pielgrzymki organizowane pod hasłem zjazdu czy dni modlitw przełamywały wyłączność partii komunistycznej na kształtowanie obrazu rzeczywistości społeczno-politycznej w środowisku nauczycieli i wychowawców. Służba Bezpieczeństwa (SB) dokumentowała swoje działania.

Słowa kluczowe:

pielgrzymki, Kościół, partia komunistyczna, Służba Bezpieczeństwa, nauczyciele, klasztor

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Durka, J. (2016). Pielgrzymki nauczycieli na Jasną Górę w latach 60. i 70. XX wieku w dokumentach Służby Bezpieczeństwa. Forum Pedagogiczne, 6(2/2), 161–175. https://doi.org/10.21697/fp.2016.2.35

Cited by / Share

Bibliografia

Archiwum Jasnogórskie w Częstochowie [dalej: AJ], sygn. 3076. Kronika Klasztoru Jasnogórskiego od 1 stycznia 1957 r. do 31 grudnia 1964 r., k. 103–104, zapis z 21 VII 1958 r. (AJ I).
Google Scholar

AJ, sygn. 4347, Proces sądowy po napadzie na Jasną Górę 21.07.1958 r., k. 8, Pismo biskupa częstochowskiego Zdzisława Golińskiego do Prymasa Polski Stefana Wyszyńskiego z 22 VII 1958 r. (AJ II).
Google Scholar

Instytut Pamięci Narodowej. Oddziałowe Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów w Katowicach [dalej: IPN Ka], sygn. 085/3, t. 2, k. 517–518. Informacja dotycząca pielgrzymek mężów i młodzieńców do Piekar Śląskich z parafii w Świętochłowicach z 4.06.1970 r. (IPN Ka I).
Google Scholar

IPN Ka, sygn. 221/27, t. 2, k. 59–69. Notatka informacyjna z wyników dotychczasowego śledztwa w sprawie Instytutu Prymasowskiego na Jasnej Górze w Częstochowie z 17 września 1958 r. (IPN Ka II).
Google Scholar

IPN Ka, sygn. 221/27, t. 2, k. 1–40. Wykaz przedmiotów zakwestionowanych w Instytucie Prymasowskim w Częstochowie w czasie przeprowadzonej rewizji. Załącznik do pisma Prokuratury Wojewódzkiej w Katowicach do przeora Klasztoru OO. Paulinów w Częstochowie z 22 sierpnia 1958 r. (IPN Ka III).
Google Scholar

IPN Ka, sygn. 221/27, t. 2, k. 352/1. Wywiad z rzecznikiem Generalnej Prokuratury w sprawie interwencji władz prokuratorskich w Częstochowie, „Życie Warszawy” z 13 sierpnia 1958 r. (IPN Ka IV).
Google Scholar

IPN Ka, sygn. 221/27, t. 2, k. 353. Pismo Sądu Wojewódzkiego w Katowicach do Departamentu II Prokuratury Generalnej w Warszawie z dnia [brak daty dziennej] lipca 1959 r. (IPN Ka V).
Google Scholar

IPN Ka, sygn. 221/27, t. 2, k. 354. Pismo Prokuratury Wojewódzkiej w Katowicach do Wydziału Śledczego Służby Bezpieczeństwa Wojewódzkiej Komendy Milicji Obywatelskiej w Katowicach z 2 lipca 1959 r. (IPN Ka VI).
Google Scholar

IPN Ka, sygn. 056/87, k. 223. Informacja dotycząca dorocznego dnia modlitw nauczycieli na Jasnej Górze z 5.07.1965 r. (IPN Ka VII).
Google Scholar

IPN Ka, sygn. 085/9, t. 10, k. 155–157. Informacja z przebiegu dnia modlitwy nauczycieli na Jasnej Górze z 5.07.1969 r. (IPN Ka VIII).
Google Scholar

IPN Ka, sygn. 056/63, k. 65–66. Informacja dotycząca przebiegu ogólnopolskiego zjazdu nauczycieli i wychowawców na Jasnej Górze w Częstochowie w dniach 1–2.07.1970 r. z 2.07.1970 r. (IPN Ka IX).
Google Scholar

IPN Ka, sygn. 056/55, t. 4, k. 199–202. Meldunek nr 186 Komendy Miejskiej i Powiatowej MO w Częstochowie do naczelnika Wydziału IV Służby Bezpieczeństwa Komendy Wojewódzkiej MO z 2.07.1971 r. (IPN Ka X).
Google Scholar

IPN Ka, sygn. 056/99, k. 459–460. Informacja o przebiegu ogólnopolskiego dnia modlitw nauczycieli na Jasnej Górze w Częstochowie w dniach 1–2.07.1972 r. z 2.07.1972 r. (IPN Ka XI).
Google Scholar

Instytut Pamięci Narodowej. Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów w Warszawie [dalej: IPN BU], sygn. 0639/126, k. 42. Informacja Komendy Wojewódzkiej MO w Tarnobrzegu do naczelnika Wydziału IV Departamentu IV Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w Warszawie z 16.06.1976 r. (IPN BU I).
Google Scholar

IPN BU, sygn. 0639/126, k. 46–48. Informacja Departamentu IV Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w Warszawie z 7.07.1976 r. dotycząca przebiegu dorocznych uroczystości kościelnych dla nauczycieli na Jasnej Górze (IPN BU II).
Google Scholar

IPN BU, sygn. 0639/125, k. 137. Informacja naczelnika Wydziału IV Komendy Wojewódzkiej MO w Krakowie ppłk. Józefa Biela do naczelnika Wydziału IV Departamentu IV MSW z 10.05.1977 r. (IPN BU III).
Google Scholar

IPN BU, sygn. 0639/125, k. 153. Informacja naczelnika Wydziału IV Komendy Wojewódzkiej MO w Częstochowie do naczelnika Wydziału IV Departamentu IV MSW z 30.06.1977 r. (IPN BU IV).
Google Scholar

IPN BU, sygn. 0639/125, k. 154–158. Informacja zastępcy naczelnika Wydziału IV Komendy Wojewódzkiej MO w Częstochowie kpt. Stanisława Boczka do naczelnika Wydziału IV Departamentu IV MSW z 3.07.1977 r. (IPN BU V).
Google Scholar

Opracowania
Google Scholar

Dominiczak H. (2000). Organy bezpieczeństwa PRL w walce z Kościołem katolickim 1944–1990. W świetle dokumentów MSW. Warszawa: Dom Wydawniczy „Bellona”.
Google Scholar

Dubiański W. (2006). Województwo katowickie. W: Piotrowski P. (red.). Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. II, 1956–1975. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Google Scholar

Dudek A., Gryz D. (2006). Komuniści i Kościół w Polsce (1945–1989). Kraków: Znak.
Google Scholar

Durka J. (2012). Działalność Wydziału Nauki i Oświaty (Nauki, Oświaty i Kultury) Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Częstochowie w latach 1975–1990 w świetle planów pracy i sprawozdań. W: Magier D. (red.). Partia komunistyczna w Polsce. Struktury – ludzie – dokumentacja. Lublin – Radzyń Podlaski: Archiwum Państwowe w Lublinie.
Google Scholar

Durka J. (2013). „Młode pokolenie […] pragnie aby rodzina polska była chrześcijańska” – problematyka wychowania młodzieży w dokumentach Służby Bezpieczeństwa, dotyczących pielgrzymek na Jasną Górę w 1977 roku. W: tegoż (red.). Problemy i sukcesy polskiej rodziny w przeszłości i teraźniejszości. Studia historyczno-społeczne. Kalisz: Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
Google Scholar

Dziurok A. (2004). Wstęp. W: tegoż (red.). Metody pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa wobec kościołów i związków wyznaniowych 1945–1989. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Google Scholar

Hadryś J. ks. (2002)., 60-lecie Instytutu Świeckiego Pomocnic Maryi Jasnogórskiej Matki Kościoła, dostępny na: http://www.archpoznan.org.pl/serwis/artykuly/2002/1/instytut.html (otwarty: 4.03.2015).
Google Scholar

Jankiewicz E. (2007). Nowe czasy wołają o świętych nauczycieli. „Nowe Życie”, nr 9, dostępny na: http://nowezycie.archidiecezja.wroc.pl/numery/092007/02.html (otwarty 14.10.2013).
Google Scholar

Jełowicka J. (1993). Najazd na Jasną Górę i Instytut Prymasowski w 1958 roku. „Studia Claromontana” 1993, t. XIII, s. 311–344.
Google Scholar

Okońska M. (2006). Jak powstały Jasnogórskie Śluby Narodu. „Niedziela Ogólnopolska”, nr 19, s. 10.
Google Scholar

Sznajder A. (2006). Jasna Góra. W: Noszczak B. (red.). Milenium czy Tysiąclecie. Warszawa – Radom: Instytut Pamięci Narodowej.
Google Scholar

Sznajder A., Wlaźlak W.P. (red.). (2008). „Postanowiono załatwić odmownie…”. Budownictwo sakralne w diecezji częstochowskiej (1957–1989). Wybór dokumentów, Katowice – Częstochowa – Rzeszów: Instytut Pamięci Narodowej.
Google Scholar

Terlecki R. (2007). Miecz i tarcza komunizmu. Historia aparatu bezpieczeństwa w Polsce 1944–1990. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Google Scholar

Thiriet D. (2002). Marks czy Maryja. Komuniści i Jasna Góra w apogeum stalinizmu (1950–1956). Warszawa: Trio.
Google Scholar

Wlaźlak W.P., Sznajder A. (red.). (2009). Wstęp. W: Wlaźlak W.P., Sznajder A. (red.). Ruch pielgrzymkowy na Jasną Górę 1945–1989.
Google Scholar

Wybór dokumentów. Katowice: Instytut Pamięci Narodowej.
Google Scholar

Z historii Instytutu Prymasowskiego Stefana Kardynała Wyszyńskiego, dostępny na: http://www.wyszynskiprymas.pl/zadania.html (otwarty 3.03.2015).
Google Scholar

Żaryn J. (2003). Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce (1944–1989). Warszawa: Instytut Historii PAN, Wydawnictwo Neriton.
Google Scholar

Żaryn J. (2007). Ruch pielgrzymkowy na Jasną Górę. W: Kersten K. (red.). Dzieje miasta i klasztoru po 1945 roku. Częstochowa: Urząd Miasta Częstochowy.
Google Scholar

Życiorys dr Wandy Półtawskiej, dostępny na: http://www.kul.pl/art_12047.html (otwarty 14.10.2013).
Google Scholar

Jarosław Durka

jarekdurka@o2.pl

Afiliacja:

Regionalny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli „WOM” w Częstochowie Polska

Biogram

doktor nauk humanistycznych w zakresie historii. Nauczyciel historii w Zespole Szkół Publicznych nr 1 w Myszkowie, doradca metodyczny w Regionalnym Ośrodku Doskonalenia Nauczycieli „WOM” w Częstochowie, pracownik nieetatowy w Instytucie Historii Uniwersytetu Opolskiego. Autor książki Janusz Radziwiłł 1880–1967. Biografia polityczna (2011); współautor monografii Koronacja. Leśniów – 1967 (2007); redaktor naukowy pierwszego tomu pracy zbiorowej Państwo – religia. Instytucje państwowe i obywatele wobec religii w Europie Środkowo-Wschodniej w XX wieku (2014).