Prawo kanoniczne na wyższych uczelniach w Warszawie na tle przemian społeczno-politycznych w XIX w.: Przyczynek do historycznej analizy zagadnienia

Piotr Ryguła

doi:10.21697/pk.2025.68.4.05

Opublikowane: 17.12.2025

Tom 68 Nr 4 (2025)

Prawo kanoniczne na wyższych uczelniach w Warszawie na tle przemian społeczno-politycznych w XIX w.

Przyczynek do historycznej analizy zagadnienia

Piotr Ryguła

Prawo Kanoniczne

Dział: Artykuły i rozprawy

https://doi.org/10.21697/pk.2025.68.4.05

Abstrakt

Historia prawa kanonicznego nauczanego w sposób akademicki w Warszawie związana jest z historią pierwszej oraz wszystkich kolejnych uczelni wyższych w tym mieście, uważanych powszechnie za bezpośrednie poprzedniczki współczesnego nam Uniwersytetu Warszawskiego. W niniejszym artykule zawarta została historyczna analiza tego przedmiotu wykładanego na wydziałach prawa oraz teologii (jeśli taki wydział powołano do życia na konkretnej uczelni) w Szkole Prawa w okresie Księstwa Warszawskiego, a w Królestwie Polskim na Królewskim Uniwersytecie Warszawskim (1816-1831), w Szkole Głównej w Warszawie (1862-1869) i w Akademii Duchownej w Warszawie. Historia wykładów i wykładowców prawa kanonicznego ukazana jest na tle przemian społeczno-politycznych, które wpływały nie tylko na obecność tego przedmiotu w programach nauczania poszczególnych uczelni, ale także na zakres tematyczny i decyzje dotyczące mianowania poszczególnych wykładowców.

Słowa kluczowe:

historia prawa kanonicznego, historia prawa, Księstwo Warszawskie, Królestwo Kongresowe, historia Uniwersytetu Warszawskiego, historia prawa małżeńskiego, Kodeks Napoleona

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Ryguła, P. (2025). Prawo kanoniczne na wyższych uczelniach w Warszawie na tle przemian społeczno-politycznych w XIX w.: Przyczynek do historycznej analizy zagadnienia. Prawo Kanoniczne, 68(4), 123–157. https://doi.org/10.21697/pk.2025.68.4.05

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Źródła
Google Scholar

Prawo o małżeństwie z 24 czerwca 1836 r., Dziennik Praw Królestwa Polskiego, t. 18, nr 64-65, s. 56-297.
Google Scholar

Przepisy wprowadzające prawo małżeńskie, DZ.U.1945.48.271.
Google Scholar

Sześcioletnia korespondencya władz duchownych z rządem świeckim Xięstwa Warszawskiego, służąca do historyi Kościoła Polskiego, do druku podana roku 1816.
Google Scholar

Urządzenie wewnętrzne Warszawskiej Duchownej Rzymsko-Katolickiej Akademii (1837 r.), w: Zbiór przepisów administracyjnych Królestwa Polskiego. Wydział Oświecenia, t. 6, 1868, s. 331-375.
Google Scholar

Wypis z Protokołu Sekretaryatu Stanu Królestwa Polskiego (dekret cara Mikołaja I z 16/28 marca 1836 r.), Dziennik Praw Królestwa Polskiego, t. 18, nr 64-65, s. 47-55.
Google Scholar

Literatura
Google Scholar

BAŁTRUSZAJTYS G., Wydział Prawa w latach 1915-1939, w: Zarys dziejów Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego 1808-2008, red. G. Bałtruszajtys, Warszawa 2008, s. 115-176.
Google Scholar

BARTEL W. M., Z dziejów kanonistyki na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego w XVIII wieku, Ruch Biblijny i Liturgiczny 19(1966) 2, s. 114-131. DOI: https://doi.org/10.21906/rbl.3045
Google Scholar

BARTNICKI R., Historia i stan obecny Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie (w 190 rocznicę bulli papieża Piusa VII z 3 października 1818 r. zatwierdzającej wydział), Studia Theologica Varsoviensia 46(2008) 2, s. 13-70.
Google Scholar

BERMAN H. J., Prawo i rewolucja. Kształtowanie się zachodniej tradycji prawnej, Warszawa 1995.
Google Scholar

BIELIŃSKI J., Królewski Uniwersytet Warszawski (1816-1831), t. 1-2, Warszawa 1907.
Google Scholar

BIELIŃSKI J., Szkoła Prawa Księstwa Warszawskiego (1808-1815). Zarys historyczny, Gazeta Sądowa Warszawska 34(1906) 9-18, s. 144-148, 159-162, 174-177, 191-193, 208-210, 226-227, 244-245, 258-261, 274-275,288-299.
Google Scholar

BIELIŃSKI J., Wydział Teologiczny Królewskiego Warszawskiego Uniwersytetu (1817-1831). Zarys historyczny, Kwartalnik Teologiczny 5(1906) 1-2, s. 1-58; 3-4, s. 17-90.
Google Scholar

BIELIŃSKI J., Założenie Wydziału Teologicznego w Warszawie. Notatka historyczna, Kwartalnik Teologiczny 2(1903)3, s. 78-93.
Google Scholar

BOEHMER G. L., Principia iuris canonici speciatim iuris ecclesiastici publici et private quod per Germaniam Obtinet, Editio 7 cura C. Traug. G. Schoenemann, Göttingae 1802.
Google Scholar

BOROWSKI S., Szkoła Główna Warszawska. 1862-1869. Wydział Prawa i Administracji, Warszawa 1937.
Google Scholar

BOSIACKI A., Wydział Prawa Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego w latach 1869-1915, w: Zarys dziejów Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego 1808-2008, red. G. Bałtruszajtys, Warszawa 2008, s. 83-114.
Google Scholar

CHUAQUI JAHIATT B., Sobre los modelos de las universidades a través de sus modelos, Ars Medica 30(2001) 2, s, 78-85. DOI: https://doi.org/10.11565/arsmed.v30i2.314
Google Scholar

CHUDZIŃSKI M., Związki ks. Anzelma Wojciecha Szweykowskiego z Płockiem w latach 1804-1838, Notatki Płockie 4/185 (2000), s. 5-7.
Google Scholar

DAJCZAK W., Justyniańskie Digesta jako inspiracja argumentacji prawniczej: od kórnickiego rękopisu Digestów po współczesne spory o granice interpretacji, Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej 34(2017), s. 11-32.
Google Scholar

DAJCZAK W., GIARO T., LONGCHAMPS DE BÉRIER F., Prawo rzymskie. U podstaw prawa prywatnego, Warszawa 2014.
Google Scholar

DAVIES N., Europa – między Wschodem a Zachodem, Kraków 2007.
Google Scholar

DEVOTI J., Institutionem canonicarum libri IV, t. 4, Roma 1793.
Google Scholar

DZIADZIO A., Powszechna historia prawa, Warszawa 2011.
Google Scholar

ELIOT T. S., Die Einheit der europäischen Kultur, Berlin 1946.
Google Scholar

EHRLICH L., Z dziejów Wydziału Prawa UJ w wieku XV, w: Studia z dziejów Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, red. M. Patkaniowski, Kraków 1964, s. 35-48.
Google Scholar

IYANGA PENDI A., Historia de las universidades en Europa, Valencia 2000.
Google Scholar

FASTYN A., Pojęcie małżeństwa ewangelickiego w prawie małżeńskim z 1836 r., Przegląd Prawa Wyznaniowego 13(2021), s. 59-83.
Google Scholar

FASTYN A., Problem powstania i charakter prawa małżeńskiego z 1836 r., Czasopismo Prawno-Historyczne 64(2012) 2, s. 193- 209. DOI: https://doi.org/10.14746/cph.2012.64.2.08
Google Scholar

FASTYN A., Zawarcie małżeństwa mieszanego wyznaniowo według prawa małżeńskiego z 1836 r., Czasopismo Prawno-Historyczne 64(2013) 1, s. 229-247. DOI: https://doi.org/10.14746/cph.2013.65.1.09
Google Scholar

FELIŃSKI S. Z., Pamiętniki, Część II. od roku 1851 do 1883, Lwów 1912.
Google Scholar

HUBE R., Dunin K. Pisma Romualda Hubego poprzedz. zarysem biograficzno-krytycznym przez Karola Dunina, Warszawa 1905.
Google Scholar

HUBE R., Prawo salickie podług textu rękopisu Biblioteki Głównej Warszawskiej, Warszawa 1867.
Google Scholar

JAKUBOWSKI J., Pierwszy wykład prawa na Uniwersytecie Warszawskiem. Rzecz o Franciszku Ksawerym Szaniawskim, Palestra 3(1959) 2-3(14-15), s. 74-84.
Google Scholar

JEMIELITY W., Akta stanu cywilnego w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim, Prawo Kanoniczne 38(1995) 1-2, s. 163-188.
Google Scholar

KONIC H., Prawo małżeńskie obowiązujące w b. Królestwie Kongresowym, Warszawa 1924.
Google Scholar

KOREDCZUK J., Działalność kodyfikacyjna Romualda Hubego, Acta Universitatis Wratislaviensis. Prawo 336(2023), s. 55-67. DOI: https://doi.org/10.19195/0524-4544.336.5
Google Scholar

KRAUSHAR A., Siedmiolecie Szkoły Głównej Warszawskiej: 1862-1869. Wydział Prawa i Administracyi. Notatki do historii szkół prawa w Polsce, Warszawa-Kraków 1883.
Google Scholar

KRÓLASIK T. M., Poglądy Franciszka Ksawerego Szaniawskiego na temat uregulowania rozwodów w Kodeksie Napoleona, Miscelanea Historico-Iuridica 13(2014) 2, s. 89-100. DOI: https://doi.org/10.15290/mhi.2014.13.02.05
Google Scholar

LEWALSKI K., STEGNER T., Kościoły, wyznania, wspólnoty i związki religijne w Królestwie Polskim (1815-1914), Gdańsk 2022.
Google Scholar

LITWIN J., Prawo o aktach stanu cywilnego 1945 r., Łódź 1945.
Google Scholar

LÓPEZ MEDINA A. M., Systemy relacji Państwo-Kościół w dzisiejszej Europie, w: Relacje Państwo-Kościół w Europie. Studium prawa obowiązującego w Polsce i w Hiszpanii, red. P. Ryguła, Warszawa 2020, s. 27-56.
Google Scholar

MAKIŁŁA D., Historia prawa w Polsce, Warszawa 2008.
Google Scholar

MALEC D., Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1780-2014, w: Profesorowie Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego, red. D. Malec, Kraków 2014, s. I nn.
Google Scholar

PASZKOWSKA M., Wydział Prawa i Administracji Szkoły Głównej Warszawskiej w latach 1862-1869, w: Zarys dziejów Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, red. G. Bałtruszajtys, Warszawa 2008, s. 57-82.
Google Scholar

PAWLUK T., Z zagadnień kanonistyki polskiej, Prawo Kanoniczne 19(1976) 3-4, s. 153-230. DOI: https://doi.org/10.21697/pk.1976.19.3-4.09
Google Scholar

PETRANI A., Nauka prawa kanonicznego w Polsce w XVIII i XIX wieku, Lublin 1961.
Google Scholar

POL K., Poczet prawników polskich XIX-XX w., Warszawa 2011.
Google Scholar

POMIANOWSKI P. Z., Rozwód w XIX wieku na centralnych ziemiach polskich. Praktyka stosowania Kodeksu Napoleona w latach 1808-1852, Warszawa 2018.
Google Scholar

RAINER J. M., Das Römische Recht in Europa, Wien 2012.
Google Scholar

ROSNER A., Dzieje Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego w latach 1808-1831, w: Zarys dziejów Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego (1808-2008), red. G. Bałtruszajtys, Warszawa 2008, s. 17-56.
Google Scholar

RYGUŁA P., Historyczny kontekst debaty na temat projektu nowego prawa małżeńskiego w Polsce międzywojennej, Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne 34(2001), s. 259-265.
Google Scholar

RYGUŁA P., La competencia de la Iglesia y del Estado sobre el matrimonio en la época de la II Republica de Polonia, Colloquia Theologica Adalbertina XI, Practica et Canonica 4(2003), s. 101-120.
Google Scholar

RYGUŁA P., Narodziny kanonistyki jako dyscypliny uniwersyteckiej, w: Wkład księdza profesora Remigiusza Sobańskiego w rozwój kanonistyki, red. T. Gałkowski, Warszawa-Kraków 2014, s. 13-30.
Google Scholar

RYGUŁA P., Recepcja prawa kanonicznego w prawie małżeńskim II Rzeczypospolitej: analiza prawa na terytorium dawnego Królestwa Kongresowego, w: Kodeks Pio-Benedyktyński. Między tradycją a rozwojem, red. Z. Janczewski, J. Dohnalik, I. Kilanowski, Warszawa 2017, s. 69-92.
Google Scholar

RYGUŁA P., Wkład św. Cyryla i Metodego w proces kształtowania się tożsamości europejskiej, w: Intelektualne i duchowe dziedzictwo Cyryla i Metodego. Historia i aktualność tradycji cyrylo-metodiańskiej, red. J. Budniak i A. Kasprerek, Katowice, 2014, s. 109-123.
Google Scholar

SADOWSKI P., Szkoła prawa w rzymskim i bizantyjskim Bejrucie. Studium prawno-historyczne, Opole 2019.
Google Scholar

SOBAŃSKI R., Europa obojga praw, Katowice 2006.
Google Scholar

SÓJKA-ZIELIŃSKA K., Kodeks Napoleona. Historia i współczesność, Warszawa 2008.
Google Scholar

SZANIAWSKI F. K., Jak przepisy Kodexu Napoleona o rozwodach rozumianémi bydź maią? Rzecz czytana na publiczném posiedzeniu Szkoły Prawa dnia 27 marca r. 1811, Warszawa 1811.
Google Scholar

SZANIAWSKI F. K., O szkole prawa i administracyjnych nauk w Warszawie, rzecz czytana na publicznym posiedzeniu tejże szkoły 2 października r. 1815 przez X. Szaniawskiego kanonika kat. Warsz. Profesora tejże szkoły, Pamiętnik Warszawski 1815, t. 3, s. 406-412.
Google Scholar

SZANIAWSKI F. K., Statystyka prawa czyli nauka porównań w prawie przez X. Szaniawskiego D. O. P. i Profesora w Królewsko-Warszawskim Uniwersytecie w Warszawie, w Drukarni J. C. K. Mości Rządowey 1819.
Google Scholar

SZANIAWSKI F. K., Wywód historyczny, jakim sposobem Sobór Trydencki przyjęty był w Polsce, Themis Polska t. 7, s. 351-370.
Google Scholar

URMOWSKI K., Rozprawa o wpływie religii chrześcijańskiey na udoskonalenie nayważniejszych prawnych stosunków ludzkich, Warszawa 1824.
Google Scholar

VETULANI A., Dzieje historii prawa w Polsce, Kraków 1948.
Google Scholar

WITKOWSKI W., Romuald Hube wobec prac ustawodawczych nad narodowym prawem cywilnym w Królestwie Polskim (1828-1830), Studia Iuridica Lublinensia 19(2013), s. 349-359.
Google Scholar

WŁODARCZYK T., Konkordaty. Zarys historii ze szczególnym uwzględnieniem XX wieku, Warszawa 1974.
Google Scholar

ZĘBIK A., Poglądy Romualda Hubego na przestępstwo, winę i karę, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica 35(1988), s. 195-216.
Google Scholar

ZGOLIŃSKI I., Romuald Hube – pionier polskiej nauki prawa karnego, Probacja 1(2022), s. 15-38. DOI: https://doi.org/10.5604/01.3001.0015.8034
Google Scholar