Problemy organizacyjne wyprawy dymowej w 1676 r. na przykładzie województw małopolskich

Dariusz Kupisz

doi:10.21697/sc.2025.32.1.10

Opublikowane: 2025-10-05

Tom 32 Nr 1 (2025)

Problemy organizacyjne wyprawy dymowej w 1676 r. na przykładzie województw małopolskich

Dariusz Kupisz

Saeculum Christianum. Pismo Historyczne

Dział: Rozprawy i Artykuły

https://doi.org/10.21697/sc.2025.32.1.10

Abstrakt

Autor artykułu przedstawia problemy związane z organizacją przez sejmiki prowincji małopolskiej piechoty dymowej w obliczu kolejnej ofensywy tureckiej na ziemie Rzeczypospolitej w 1676 r. Na podstawie memoriału króla Jana III Sobieskiego sejm koronacyjny zwołany w tym samym roku uchwalił konstytucję, która miała usprawnić formowanie wojska przez sejmiki, niwelując bolączki poprzednich wypraw łanowych i dymowych. W artykule starano się dowieść, że mimo wszystko szlachta zgromadzona na sejmikach nie była w stanie, bądź też w wielu wypadkach nie chciała trzymać się literalnie zaleceń sejmowych. Organizację piechoty dymowej w 1676 r. trapiły te same bolączki, które dotykały poprzednie, podobne przedsięwzięcia, toteż jej efekty były dalekie od oczekiwań. Przedstawiony tu przykład działalności szlacheckich samorządów małopolskich może być przydatny dla dalszych badań nad postawą szlachty z innych prowincji państwa polsko-litewskiego.

Słowa kluczowe:

wojsko polskie w XVII w., wojny polsko-tureckie, żołnierz łanowy, sejmiki, Jan III Sobieski

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Kupisz, D. (2025). Problemy organizacyjne wyprawy dymowej w 1676 r. na przykładzie województw małopolskich. Saeculum Christianum. Pismo Historyczne, 32(1), 136–148. https://doi.org/10.21697/sc.2025.32.1.10

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Archiwum Zamoyskich, sygn. 3083.
Google Scholar

Archiwum Narodowe w Krakowie, Księgi Grodzkie Krakowskie Relacje, sygn. 102.
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Lublinie: Księgi Grodzkie Chełmskie, Relacje, sygn. 95; Księgi Grodzkie Krasnostawskie, Relacje, sygn. 8; Grodzkie Lubelskie, Relacje, sygn. 99; 100; 101.
Google Scholar

Biblioteka Narodowa, Biblioteka Ordynacji Zamoyskiej, rkps 1809.
Google Scholar

Biblioteka Polskiej Akademii Umiejętności – Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, rkps 8338 (Teki Pawińskiego); 8595 (Teki Ulanowskiego).
Google Scholar

Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, rkps 217/II.
Google Scholar

Centralnij Deržavnij Ìstoričnij Archiv Ukraïni, m. Kiïv: Fond 25, opys 1, nr 349; Fond 28, opys 1, nr 118.
Google Scholar

Centralnij Deržavnij Ìstoričnij Archiv Ukraïni, m. Lviv: Fond 1, opys 1, nr 267; Fond 5, opys 1, nr 177; Fond 9, opys 1, nr 432; Fond 13, opys 1, nr 421; Fond 15, opys 1, nr 188.
Google Scholar

Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie, t. 22: Lauda wiszeńskie 1673-1732, wyd. A. Prochaska, Lwów 1914.
Google Scholar

Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie, t. 25: Lauda sejmikowe halickie 1575-1695, wyd. A. Prochaska, Lwów 1931.
Google Scholar

Akta sejmikowe województwa bełskiego. Lata 1656-1695, wyd. M. Zwierzykowski, R. Kołodziej, A. Kamieński, Poznań 2023.
Google Scholar

Akta sejmikowe województwa krakowskiego, t. 4, wyd. A. Przyboś, Wrocław 1964.
Google Scholar

Materiały do wojny polsko-tureckiej 1672-1676, oprac. J. Woliński, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości”, 16/1970, cz. 2, s. 232-268.
Google Scholar

Podział i przyłączenie wypraw dymowych z województw i ziem in anno 1676 vigore sejmu coronationis do regimentów w służbie kwarcianej zostających pieszych postanowiony, wyd. J. Woliński, „Przegląd Historyczno-Wojskowy”, 2/1930, nr 1, s. 150-152.
Google Scholar

Przyczynki do wojny 1676 r., oprac. J. Woliński, „Przegląd Historyczno-Wojskowy”, 2/1930, nr 1, s. 143-156.
Google Scholar

Relacja Dymitra Wiśniowieckiego z kampanii 1676 r., oprac. J. Woliński, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości”, 20/1930, s. 293-303.
Google Scholar

Volumina Constitutionum, t. 5, vol. 1, oprac. S. Grodziski, M. Kwiecień, K. Fokt, Warszawa 2022.
Google Scholar

Wypisy źródłowe do historii polskiej sztuki wojennej, z. 6, oprac. B. Baranowski, K. Piwarski, Warszawa 1954.
Google Scholar

Ciesielski T., Wyprawa łanowa 1653 r., „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu”, Historia, 30/1994, s. 47-80.
Google Scholar

Hundert Z., Powiatowe chorągwie kozackie (pancerne) województw poznańskiego i kaliskiego w latach 1671-1673, w: Do szarży marsz, marsz… Studia z dziejów kawalerii, red. A. Smoliński, t. 6, Toruń 2015, s. 63-106.
Google Scholar

Hundert Z., Sejmiki województwa mazowieckiego wobec wojny z Imperium Osmańskim w 1676 r., „Kronika Zamkowa. Roczniki”, 5/2018, s. 123-140.
Google Scholar

Hundert Z., Wojskowe zaciągi sejmików ziemskich województwa mazowieckiego w latach 1671-1673, „Res Historica”, 46/2018, s. 141-180.
Google Scholar

Hundert Z., Zaciężne wojsko powiatowe sejmiku wiszeńskiego województwa ruskiego w latach 1671-1673 oraz jego rola w działaniach wojskowych i politycznych Jana Sobieskiego, „Przegląd Historyczny”, 108/2017, z. 4, s. 641-671.
Google Scholar

Hundert Z., Zaangażowanie przedstawicieli episkopatu Rzeczypospolitej w sprawy obronne państwa w dobie wojen z imperium osmańskim w drugiej połowie XVII wieku, w: Rola Kościoła w dziejach Polski. Kościoły w Rzeczypospolitej, red. J. Krochmal, Warszawa 2017, s. 138-160.
Google Scholar

Kupisz D., Wyprawy żołnierza łanowego w Koronie w czasach Jana Kazimierza, Warszawa 2018.
Google Scholar

Matwijowski K., Pierwsze sejmy z czasów Jana III Sobieskiego, Wrocław 1976.
Google Scholar

Sadowski W., Państwo i władza w oczach szlachty. Postawy polityczne obywateli województwa lubelskiego za panowania Michała Korybuta Wiśniowieckiego i Jana III Sobieskiego, Lublin–Radzyń Podlaski 2008.
Google Scholar

Wagner M., Wojna polsko-turecka w latach 1672-1676, Zabrze 2009
Google Scholar

Wimmer J., Historia piechoty polskiej do roku 1864, Warszawa 1978.
Google Scholar

Wimmer J., Wojsko polskie w drugiej połowie XVII wieku, Oświęcim 2013.
Google Scholar

Woliński J., Żórawno, „Przegląd Historyczno-Wojskowy”, 2/1930, nr 1, s. 46-61.
Google Scholar

Dariusz Kupisz

dariusz.kupisz@mail.umcs.pl

Afiliacja:

Instytut Historii UMCS Polska

Biogram

Prof. dr hab. Dariusz Kupisz, pracownik Instytutu Historii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, jego zainteresowania koncentrują się wokół historii staropolskiej wojskowości, a w szczególności relacji wojsko – samorząd szlachecki i wojen polsko-moskiewskich.