Policentryczny charakter wnętrza kościołów dwuchórowych w średniowieczu w kontekście funkcji liturgicznych – przykład katedry w Bambergu i kolegiaty w Tumie pod Łęczycą

Janusz Nowiński

doi:10.21697/sc.2021.28.2.5

Opublikowane: 2024-09-09

Tom 28 Nr 2 (2021)

Policentryczny charakter wnętrza kościołów dwuchórowych w średniowieczu w kontekście funkcji liturgicznych – przykład katedry w Bambergu i kolegiaty w Tumie pod Łęczycą

Janusz Nowiński

Saeculum Christianum

Dział: Rozprawy i Artykuły

https://doi.org/10.21697/sc.2021.28.2.5

Abstrakt

Wnętrza wielu kościołów katedralnych i kolegiackich w średniowieczu miały charakter policentryczny. Hierarchię przestrzeni, wraz z przepisami odnośnie do celebracji w niej danego święta, określały przepisy liturgiczne, a zwłaszcza dyspozycje zawarte w Liber Ordinarius. Prezentowany artykuł podejmuje próbę interpretacji funkcjonalnej wnętrza kościołów dwuchórowych w średniowieczu na przykładzie katedry w Bambergu i kolegiaty w Tumie pod Łęczycą, m.in. w oparciu o wyniki badań nad Liber Ordinarius, analizę architektury, układu ołtarzy oraz wystroju i wyposażenia.

Inne teksty tego samego autora

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Nowiński, J. (2024). Policentryczny charakter wnętrza kościołów dwuchórowych w średniowieczu w kontekście funkcji liturgicznych – przykład katedry w Bambergu i kolegiaty w Tumie pod Łęczycą. Saeculum Christianum, 28(2), 66–78. https://doi.org/10.21697/sc.2021.28.2.5

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Bärsch J., Liber Ordinarius. Zur Bedeutung eines liturgischen Buchtyps für die Erforschung des Mittelalters, „Archa Verbi”, 2005, nr 2, s. 9-58.
Dąbrowski K., Odkrycie romańskiej polichromii w Tumie pod Łęczycą, „Ochrona Zabytków”, 1952, nr 4/5, s. 240-252.
Dehio G., von Bezold G., Kirchliche Baukunst des Abendlandes. Historisch und systematisch dargestellt, Atlas, Bd. 1, Stuttgart 1887.
Harper J., Formy i układ liturgii zachodniej od X do XVIII wieku, tłum. M. Kowalska, Kraków 1997.
Jacobsen W., Probleme und Chancen der Liber-Ordinarius-Forschung für die Bau- und Kunstgeschichte. Methodische Vorüberlegungen zu einem neuen Forschungsgebiet, w: Heilige – Liturgie – Raum, hrsg. von D. R. Bauer u. a., Stuttgart 2010, s. 175-182.
Jurkowlaniec T., Służ Bogu, a diabła nie gniewaj. Rzeźby gotyckie na uroczystość Wniebowstąpienia w Polsce, w: Artifex Doctus. Studia ofiarowane profesorowi Jerzemu Gadomskiemu, Kraków 2007, t. 1, s. 383-391.
Kapustka M., Figura i hostia. O obrazowym przywoływaniu obecności w późnym średniowieczu, Wrocław 2008.
Klein A., Byzanz, der Westen und das „wahre“ Kreuz, Wiesbaden 2004.
Knapiński R., Uniwersalny charakter sztuki średniowiecznej na przykładzie diecezji płockiej w czasach biskupa Aleksandra z Malonne (1129-1156), w: Fundamenty średniowiecznej Europy, red. Ż. Sztylc, D. Zagórski, A. Radzimiński, R. Biskup, Pelplin 2013, s. 285-296.
Kohlschein F., Der mittelalterliche Liber Ordinarius in seiner Bedeutung für Liturgie und Kirchenbau, w: Heiliger Raum. Architektur, Kunst und Liturgie in mittelalterlichen Kathedralen und Stiftskirchen, hrsg. F. Kohlschein, P. Wünsche, Münster 1998, s. 1-24.
Kopp S., Der liturgische Raum in der westlichen Tradition. Fragen und Standpunkte am Beginn des 21. Jahrhunderts, Wien-Berlin 2011.
Kroos R., Ordinarien als Quellen zur mittelalterlichen Kunst, „Sitzungsberichte Kunstgeschichtliche Gesellschaft zu Berlin”, 1974/75, vol. 23, s. 5-10.
Koszczyc-Witkiewicz J., Kolegiata w Tumie pod Łęczycą, „Teka konserwatorska”, z. 1, 1952, s. 32-59.
Kühne H., Ostensio reliquiarum. Untersuchungen über Entstehung, Ausbreitung, Gestalt und Funktion der Heiltumsweisungen in römisch-deutschen Regnum, Berlin-New York 2000.
Lipinsky A., La stauroteca minore con perle nel tesoro di San Pietro in Vaticano, „Bollettino della Badia Greca di Grottaferrata”, 1958, vol. 12, s. 19-39.
Lohse T., Stand und Perspektiven der Liber ordinarius-Forschung, w: Liturgie in mittelalterlichen Frauenstiften Forschungen zum Liber ordinarius, hrsg. K. G. Beuckers, Essen 2012, s. 215-255.
Maik J., Początki Kościoła w Łęczycy. Badania opactwa i kolegiaty w Tumie pod Łęczycą, „Przegląd Archeologiczny”, 2017, vol. 65, s. 99-117.
Meurer H., Zu den Staurotheken der Kreuzfahrer, „Zeitschrift für Kunstgeschichte”, 1985, z. 1, s. 65-78.
Nowiński J., Sakralna przestrzeń – charakterystyka oraz wybrane treści ideowe i symboliczne, „Seminare”, 2011, t. 29, s. 269-283.
Nowiński J., Ara crucis – krucyfiks i ołtarz św. krzyża we wnętrzu średniowiecznych świątyń, „Seminare”, 2019, nr 2, s. 157-173.
Nowiński J., W klasztorze wieść życie pielgrzyma – interpretacja architektury i wnętrza kościoła św. Richariusza w Centuli (St. Riquier) w czasach Angilberta (799-814) w kontekście liturgii stacyjnej i kultu relikwii, „Seminare”, 2020, nr 2, s. 143-157.
Orłowski T. H., Próba rekonstrukcji wnętrza romańskiej kolegiaty w Tumie pod Łęczycą z lat 1161-1294, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, 1983, z. 2, s. 91-118.
Przeździecki A., Rastawecki E., Wzory sztuki średniowiecznej i z epoki Odrodzenia po koniec wieku XVII w dawnej Polsce, Serya 2, Warszawa 1858.
Skurczyńska A., Maszyneria i technologia teatru religijnego w Polsce i Europie w oficjum dramatycznym oraz na scenach misteryjnych, w: Pongo VII: (Nie)widzialne, (Nie)słyszalne, red. J. Jakubaszek, R. Chymkowski, Katowice 2015, s. 69-83.
Skwierczyński K., Początki kultu NMP w świetle płockich zapisek o cudach z 1148 r., w: Europa barbarica, Europa christiana. Studia mediaevalia Carolo Modzelewski dedicata, Warszawa 2008, s. 212-240.
Sobeczko H. J., Liturgia Katedry Wrocławskiej według przedtrydenckiego Liber ordinarius z 1563 roku (Opole, Archiwum Diecezjalne, rkps nr M 1), Opole 1993.
Statuta capitulorum Gnesnensis et Posnaniensis ecclesiarumque collegiatarum Varsoviensis et Lanciciensis, edidit B. Ulanowski, w: Archiwum Komisyi Prawniczej, t. V, Kraków 1897.
Stawicki S., Malowidła ścienne w dawnym kościele archikolegiackim w Tumie pod Łęczycą – historia, stan zachowania, uwagi i wnioski, „Ochrona Zabytków”, 1990, nr 3, s. 112-121.
Świechowski Z., Sztuka romańska w Polsce, Warszawa 1990.
Toussaint G., Die Kreuzreliquie und die Konstruktion von Heiligkeit, w: Zwischen Wort und Bild. Wahrnehmungen und Deutungen im Mittelalter, hrsg H. Bleumer, H-W. Goetz, S. Patzold, B. Reudenbach, Köln-Weimar-Wien 2010, s. 33-78.
Walicki M., Kolegiata w Tumie pod Łęczycą, Łódź 1938.
Wolnik F., Diecezjalne i zakonne Libri Ordinarii źródłem do badania średniowiecznej liturgii śląskiej, „Studia Teologiczno-Historyczne Śląska Opolskiego”, 1998, t. 18, s. 206-221.
Wolnik F., Rękopisy liturgiczne źródłem do badań historycznych, „Liturgia Sacra”, 2016, nr 1, s. 69-86.
Wünsche P., Die Kathedrale als Heilige Stadt. Zur liturgischen Topographie des Bamberger Doms, w: Heiliger Raum. Architektur, Kunst und Liturgie in mittelalterlichen Kathedralen und Stiftskirchen, hrsg. F. Kohlschein, P. Wünsche, Münster 1998, s. 25-58. Google Scholar

Janusz Nowiński

nowinski@vp.pl
http://orcid.org/0000-0001-9486-961X

Afiliacja:

Instytut Historii Sztuki UKSW Polska

Biogram

Ks. dr hab. Janusz Nowiński SDB, prof. UKSW – historyk sztuki, kustosz zabytków dawnego opactwa w Lądzie, konsultant Towarzystwa Salezjańskiego Inspektorii pw. św. Wojciecha w zakresie sztuki sakralnej i konserwacji zabytków, organizator i współautor wystaw sztuki współczesnej, twórca koncepcji i współautor projektów wystroju wnętrz sakralnych.