Policentryczny charakter wnętrza kościołów dwuchórowych w średniowieczu w kontekście funkcji liturgicznych – przykład katedry w Bambergu i kolegiaty w Tumie pod Łęczycą

Janusz Nowiński

doi:10.21697/sc.2021.28.2.5

Published: 2024-09-09

Vol. 28 No. 2 (2021)

The polycentric nature of the interior of double-apsed churches in the Middle Ages in the context of liturgical functions – the example of Bamberg Cathedral and the Collegiate Church in Tum near Łęczyca

Janusz Nowiński

Saeculum Christianum. Historical Writings

Section: Rozprawy i Artykuły

https://doi.org/10.21697/sc.2021.28.2.5

Abstract

The interior of many cathedrals and collegiate churches in the Middle Ages was polycentric. The hierarchy of space, together with the rules concerning the celebration of a given feast day in it, was determined by liturgical regulations, especially the dispositions contained in the Liber Ordinarius. This paper aims at a functional interpretation of the interior of double-apsed churches in the Middle Ages on the example of Bamberg Cathedral and the Collegiate Church in Tum near Łęczyca, based a.o., on the results of research inthe Liber Ordinarius, an analysis of the architecture, the layout of altars, and the decoration and equipment.

Most read articles by the same author(s)

Download files

PDF (Język Polski)

Citation rules

Nowiński, J. (2024). The polycentric nature of the interior of double-apsed churches in the Middle Ages in the context of liturgical functions – the example of Bamberg Cathedral and the Collegiate Church in Tum near Łęczyca. Saeculum Christianum. Historical Writings, 28(2), 66–78. https://doi.org/10.21697/sc.2021.28.2.5

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.

References

Bärsch J., Liber Ordinarius. Zur Bedeutung eines liturgischen Buchtyps für die Erforschung des Mittelalters, „Archa Verbi”, 2005, nr 2, s. 9-58.
Dąbrowski K., Odkrycie romańskiej polichromii w Tumie pod Łęczycą, „Ochrona Zabytków”, 1952, nr 4/5, s. 240-252.
Dehio G., von Bezold G., Kirchliche Baukunst des Abendlandes. Historisch und systematisch dargestellt, Atlas, Bd. 1, Stuttgart 1887.
Harper J., Formy i układ liturgii zachodniej od X do XVIII wieku, tłum. M. Kowalska, Kraków 1997.
Jacobsen W., Probleme und Chancen der Liber-Ordinarius-Forschung für die Bau- und Kunstgeschichte. Methodische Vorüberlegungen zu einem neuen Forschungsgebiet, w: Heilige – Liturgie – Raum, hrsg. von D. R. Bauer u. a., Stuttgart 2010, s. 175-182.
Jurkowlaniec T., Służ Bogu, a diabła nie gniewaj. Rzeźby gotyckie na uroczystość Wniebowstąpienia w Polsce, w: Artifex Doctus. Studia ofiarowane profesorowi Jerzemu Gadomskiemu, Kraków 2007, t. 1, s. 383-391.
Kapustka M., Figura i hostia. O obrazowym przywoływaniu obecności w późnym średniowieczu, Wrocław 2008.
Klein A., Byzanz, der Westen und das „wahre“ Kreuz, Wiesbaden 2004.
Knapiński R., Uniwersalny charakter sztuki średniowiecznej na przykładzie diecezji płockiej w czasach biskupa Aleksandra z Malonne (1129-1156), w: Fundamenty średniowiecznej Europy, red. Ż. Sztylc, D. Zagórski, A. Radzimiński, R. Biskup, Pelplin 2013, s. 285-296.
Kohlschein F., Der mittelalterliche Liber Ordinarius in seiner Bedeutung für Liturgie und Kirchenbau, w: Heiliger Raum. Architektur, Kunst und Liturgie in mittelalterlichen Kathedralen und Stiftskirchen, hrsg. F. Kohlschein, P. Wünsche, Münster 1998, s. 1-24.
Kopp S., Der liturgische Raum in der westlichen Tradition. Fragen und Standpunkte am Beginn des 21. Jahrhunderts, Wien-Berlin 2011.
Kroos R., Ordinarien als Quellen zur mittelalterlichen Kunst, „Sitzungsberichte Kunstgeschichtliche Gesellschaft zu Berlin”, 1974/75, vol. 23, s. 5-10.
Koszczyc-Witkiewicz J., Kolegiata w Tumie pod Łęczycą, „Teka konserwatorska”, z. 1, 1952, s. 32-59.
Kühne H., Ostensio reliquiarum. Untersuchungen über Entstehung, Ausbreitung, Gestalt und Funktion der Heiltumsweisungen in römisch-deutschen Regnum, Berlin-New York 2000.
Lipinsky A., La stauroteca minore con perle nel tesoro di San Pietro in Vaticano, „Bollettino della Badia Greca di Grottaferrata”, 1958, vol. 12, s. 19-39.
Lohse T., Stand und Perspektiven der Liber ordinarius-Forschung, w: Liturgie in mittelalterlichen Frauenstiften Forschungen zum Liber ordinarius, hrsg. K. G. Beuckers, Essen 2012, s. 215-255.
Maik J., Początki Kościoła w Łęczycy. Badania opactwa i kolegiaty w Tumie pod Łęczycą, „Przegląd Archeologiczny”, 2017, vol. 65, s. 99-117.
Meurer H., Zu den Staurotheken der Kreuzfahrer, „Zeitschrift für Kunstgeschichte”, 1985, z. 1, s. 65-78.
Nowiński J., Sakralna przestrzeń – charakterystyka oraz wybrane treści ideowe i symboliczne, „Seminare”, 2011, t. 29, s. 269-283.
Nowiński J., Ara crucis – krucyfiks i ołtarz św. krzyża we wnętrzu średniowiecznych świątyń, „Seminare”, 2019, nr 2, s. 157-173.
Nowiński J., W klasztorze wieść życie pielgrzyma – interpretacja architektury i wnętrza kościoła św. Richariusza w Centuli (St. Riquier) w czasach Angilberta (799-814) w kontekście liturgii stacyjnej i kultu relikwii, „Seminare”, 2020, nr 2, s. 143-157.
Orłowski T. H., Próba rekonstrukcji wnętrza romańskiej kolegiaty w Tumie pod Łęczycą z lat 1161-1294, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, 1983, z. 2, s. 91-118.
Przeździecki A., Rastawecki E., Wzory sztuki średniowiecznej i z epoki Odrodzenia po koniec wieku XVII w dawnej Polsce, Serya 2, Warszawa 1858.
Skurczyńska A., Maszyneria i technologia teatru religijnego w Polsce i Europie w oficjum dramatycznym oraz na scenach misteryjnych, w: Pongo VII: (Nie)widzialne, (Nie)słyszalne, red. J. Jakubaszek, R. Chymkowski, Katowice 2015, s. 69-83.
Skwierczyński K., Początki kultu NMP w świetle płockich zapisek o cudach z 1148 r., w: Europa barbarica, Europa christiana. Studia mediaevalia Carolo Modzelewski dedicata, Warszawa 2008, s. 212-240.
Sobeczko H. J., Liturgia Katedry Wrocławskiej według przedtrydenckiego Liber ordinarius z 1563 roku (Opole, Archiwum Diecezjalne, rkps nr M 1), Opole 1993.
Statuta capitulorum Gnesnensis et Posnaniensis ecclesiarumque collegiatarum Varsoviensis et Lanciciensis, edidit B. Ulanowski, w: Archiwum Komisyi Prawniczej, t. V, Kraków 1897.
Stawicki S., Malowidła ścienne w dawnym kościele archikolegiackim w Tumie pod Łęczycą – historia, stan zachowania, uwagi i wnioski, „Ochrona Zabytków”, 1990, nr 3, s. 112-121.
Świechowski Z., Sztuka romańska w Polsce, Warszawa 1990.
Toussaint G., Die Kreuzreliquie und die Konstruktion von Heiligkeit, w: Zwischen Wort und Bild. Wahrnehmungen und Deutungen im Mittelalter, hrsg H. Bleumer, H-W. Goetz, S. Patzold, B. Reudenbach, Köln-Weimar-Wien 2010, s. 33-78.
Walicki M., Kolegiata w Tumie pod Łęczycą, Łódź 1938.
Wolnik F., Diecezjalne i zakonne Libri Ordinarii źródłem do badania średniowiecznej liturgii śląskiej, „Studia Teologiczno-Historyczne Śląska Opolskiego”, 1998, t. 18, s. 206-221.
Wolnik F., Rękopisy liturgiczne źródłem do badań historycznych, „Liturgia Sacra”, 2016, nr 1, s. 69-86.
Wünsche P., Die Kathedrale als Heilige Stadt. Zur liturgischen Topographie des Bamberger Doms, w: Heiliger Raum. Architektur, Kunst und Liturgie in mittelalterlichen Kathedralen und Stiftskirchen, hrsg. F. Kohlschein, P. Wünsche, Münster 1998, s. 25-58. Google Scholar

Janusz Nowiński

nowinski@vp.pl
http://orcid.org/0000-0001-9486-961X

Affiliation:

Instytut Historii Sztuki UKSW Poland

Bio Statement (e.g., department and rank)

Ks. dr hab. Janusz Nowiński SDB, prof. UKSW – historyk sztuki, kustosz zabytków dawnego opactwa w Lądzie, konsultant Towarzystwa Salezjańskiego Inspektorii pw. św. Wojciecha w zakresie sztuki sakralnej i konserwacji zabytków, organizator i współautor wystaw sztuki współczesnej, twórca koncepcji i współautor projektów wystroju wnętrz sakralnych.