Maskarady. Studium z zakresu kultury i obyczajowości magnackiej osiemnastego wieku cz.1

Anna Penkała-Jastrzębska

doi:10.21697/sc.2025.32.2.13

Opublikowane: 2025-11-17

Tom 32 Nr 2 (2025)

Maskarady. Studium z zakresu kultury i obyczajowości magnackiej osiemnastego wieku cz.1

Anna Penkała-Jastrzębska

Saeculum Christianum. Pismo Historyczne

Dział: Rozprawy i Artykuły

https://doi.org/10.21697/sc.2025.32.2.13

Abstrakt

Artykuł poświęcony jest magnackim maskaradom jako szczególnej formie rozrywki, która zyskała sobie ogromną popularność w XVIII wieku. Kreowanie swoistego „świata na opak” wzmacniało w uczestnikach towarzyskich gier i zabaw przekonanie o stanowej równości, redukując bariery istniejące w zwyczajnych, codziennych relacjach. W artykule zaproponowano nowe podejście do kwestii magnackich maskarad, oparte na różnorodnych relacjach i źródłach – zarówno tych dotyczących przebiegu samych uroczystości (zamieszczanych na kartach gazet rękopiśmiennych), jak i prywatnej korespondencji.

Słowa kluczowe:

maskarada, XVIII wiek, Rzeczpospolita, magnateria, dwór

Inne teksty tego samego autora

Anna Penkała-Jastrzębska, „Już z Białegostoku wkrótce Wersal mają robić”. Europejskie aspiracje dworu Katarzyny Barbary z Radziwiłłów Branickiej (zm. 1730) , Saeculum Christianum. Pismo Historyczne: Tom 30 Nr 1 (2023)

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Penkała-Jastrzębska, A. (2025). Maskarady. Studium z zakresu kultury i obyczajowości magnackiej osiemnastego wieku cz.1. Saeculum Christianum. Pismo Historyczne, 32(2), 162–174. https://doi.org/10.21697/sc.2025.32.2.13

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Archiwum Główne Akt Dawnych: Archiwum Publiczne Potockich: rkps 163a, 318; Archiwum Radziwiłłów : dz. V, sygn. 3788/I, 9855/I, 9855/III; dz. VI, sygn.. II-79; dz. XXVI, sygn. 572.; dz XXXV, sygn. 266. Archiwum Warszawskie Radziwiłłów: Rękopisy biblioteczne 119; Zbiór Branickich z Suchej: rkps 244/195.
Google Scholar

Archiwum Narodowe w Krakowie: Archiwum Sanguszków: teka 254/3.
Google Scholar

Biblioteka Kórnicka PAN: rkps 446, 447, 448, 1030, 1031, 1577.
Google Scholar

Dział Rękopisów Biblioteki XX Czartoryskich w Krakowie: rkps 2739 IV.
Google Scholar

Narodowe Archiwum Historyczne Białorusi w Mińsku: fond 694, op. 7, rkps 8.
Google Scholar

Anisimov E.V., The Question of Women in Power in the Eighteenth Century, w: Word and Image in Russian History: Essays in Honor of Gary Marker, red. M. di Salvo, D.H. Kaiser, V.A. Kivelson, Academic Studies Press, Boston 2015, s. 191-205. DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctt1zxsht1.18
Google Scholar

Anusik Z., Zamach na życie króla Szwecji Gustawa III z dnia 16 marca 1792 r. Geneza, przebieg, konsekwencje, „Saeculum Christianum”, 27/2020, nr 2, s. 115-136. DOI: https://doi.org/10.21697/sc.2020.27.2.9
Google Scholar

Bełkot A., Karnawalizacja jako pojęcie ludyczne, „Homo cummunicativus”, 2/2008, s. 45-57.
Google Scholar

Burke P., Kultura ludowa we wczesnonowożytnej Europie w latach 1500-1800, tłum. R. Pucek, M. Szczubiałka, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2009.
Google Scholar

Castle T., Masquerade and Civilization: The Carnivalesque in Eighteenth-Century English Culture and Fiction, Stanford University Press, Stanford 1986.
Google Scholar

Craft-Fairchild C., Masquerade and Gender: Disguise and Female Identity in Eighteenth-Century Fictions by Women, Penn State University Press, Pennsylvania, 1993. DOI: https://doi.org/10.1515/9780271074863
Google Scholar

Czaplińska M., Orzelska Anna Katarzyna, w: Polski Słownik Biograficzny, red. E. Rostworowski, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław 1979, t. 24, s. 300- 301.
Google Scholar

Czapliński W., Długosz J., Życie codzienne magnaterii polskiej w XVII wieku, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1976.
Google Scholar

Dumanowski J., Świat rzeczy szlachty wielkopolskiej w XVIII wieku, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2006.
Google Scholar

Dziechcińska H., Literatura a zabawa, PWN, Warszawa1981.
Google Scholar

Ewert U.C., Hirschbiegel J., Nur Verschwendung? Zur sozialen Funktion der demonstrativen Zurschaustellung höfischen Güterverbrauchs, w: Luxus und Integration. Materielle Hofkultur Westeuropas vom 12. bis 18. Jahrhundert, red. W. Paravicini, Oldenbourg Wissenschaftsverlag, Munich 2010, s. 105-121.
Google Scholar

Fielden F.J., Court Masquerades in Sweden in the Seventeenth Century, „The Modern Language Review”, 16/1921, nr 1, s. 47-58. DOI: https://doi.org/10.2307/3714576
Google Scholar

Hackspiel-Mikosch E., Festivities at Court: Places of Vestimentary Luxury and Royal Performance, „Luxury History, Culture, Consumption”, 3/2016, nr 1-2, s. 47-61. DOI: https://doi.org/10.1080/20511817.2016.1232072
Google Scholar

Huizinga J., Homo ludens. Zabawa jako źródło kultury, tłum. M. Kurecka, W. Wirpsza, Aletheia, Warszawa 1998.
Google Scholar

Kicińska U., Splendory domowe w staropolskich inwentarzach ruchomości, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 65/2017, nr 4, s. 461-470.
Google Scholar

Kobza M., The Habit of Habits: Material Culture and the Eighteenth-Century London Masquerade, „Studies in Eighteenth-Century Culture”, 50/2021, s. 265-293. DOI: https://doi.org/10.1353/sec.2021.0021
Google Scholar

Kopytoff I., The Cultural Biography of Things: Commoditization as Process, w: The Social Life of Things: Commodities in Cultural Perspective, red. A. Appadurai, Cambridge University Press, Cambridge 1986, s 64-92. DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511819582.004
Google Scholar

Lewański J., Świadkowie i świadectwa opery Władysławowskiej, w: Opera w dawnej Polsce na dworze Władysława IV i królów saskich. Studia i materiały, red. J. Lewański, Ossolineum, Wrocław 1973, s. 25-60.
Google Scholar

Lynch K., ‘We Protestants in Masquerade’: Burning the Pope in London, „The London Journal”, 47/ 2022, nr 1, s. 103-126. DOI: https://doi.org/10.1080/03058034.2021.1972537
Google Scholar

Łopatecki K., Nowożytna zabawa w Gospodarstwo a współczesne gry fabularne, „Pogranicze. Studia Społeczne”, 26/2015, s. 115-129. DOI: https://doi.org/10.15290/pss.2015.26.07
Google Scholar

Marx B., Disziplinierte Räume. Die visuelle Formierung Dresdens unter König August dem Starken, w: Das Sichtbare und das Unsichtbare der Macht: institutionelle Prozesse in Antike, Mittelalter und Neuzeit, red. G. Melville, Böhlau Köln, Cologne–Weimar–Vienna, 2005, s. 177-206.
Google Scholar

Mezger W., Narrenidee und Fastnachtsbrauch: Studien zum Fordeben des Mitteialters in der europdischen Festkultur, Universitätsverlag Konstanz, Konsranz, 1991.
Google Scholar

Penkała-Jastrzębska A., Za cudzoziemca iść. Migracje a polityka małżeńska szlachty państwa polsko-litewskiego, Libron, Kraków, 2021.
Google Scholar

Perłakowski A., Kariera i upadek królewskiego faworyta. Aleksander Józef Sułkowski w latach 1695-1738, Historia Iagellonica, Kraków 2013.
Google Scholar

Perłakowski A. „Koza z wózkiem, na którym wiozła kota i pieska za arlekiny poubierane…”. Wizyta Hohenzollernów na dworze drezdeńskim w 1728 roku, „Wschodni Rocznik Humanistyczny”, 17/2020, nr 3, s. 243-263.
Google Scholar

Pfrunder P., Główne koncepcje historycznych badań karnawału, w: Karnawał. Studia historyczno-antropologiczne, red. W. Dudzik, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2011, s. 29-50.
Google Scholar

Popiołek B., Rytmy życia: codzienność i święto w gazetach rękopiśmiennych czasów saskich, „Rocznik Historii Prasy Polskiej”, 16/2013, nr 2, s. 5-18. DOI: https://doi.org/10.2478/yhpp-2013-0019
Google Scholar

Ribeiro A., The Dress Worn at Masquerades in England, 1730 to 1790, and its relation to Fancy Dress in Portraiture, Garland Pub, New York 1984.
Google Scholar

Roćko A., Sarmacki świat wartości materialnych w XVIII wieku. Zarys problematyki, w: Codzienność i niecodzienność oświeconych, t. 1: Przyjemności, pasje i upodobania, red. B. Mazurkowa, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2013, s. 11-24.
Google Scholar

Rosasco B., Masquerade and Enigma at the Court of Louis XIV, „Art Journal”, 48/1989, nr 2, s. 144-149. DOI: https://doi.org/10.1080/00043249.1989.10792602
Google Scholar

Ryba J., Maskarady oświeconych: próba opisu zjawiska, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1998.
Google Scholar

Thompson P., Patrician Society, Plebeian Culture, „Journal of Social History”, 7/1974, nr 4, s. 382-405. DOI: https://doi.org/10.1353/jsh/7.4.382
Google Scholar

Tomkiewicz W., Kultura artystyczna, w: Polska XVII wieku. Państwo, społeczeństwo, kultura, red. J. Tazbir, Wiedza Powszechna, Warszawa 1969, s. 315-324.
Google Scholar

Anna Penkała-Jastrzębska

https://orcid.org/0000-0001-6386-8139

Afiliacja:

Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie Polska

Biogram

Dr hab. Anna Penkała-Jastrzębska prof. UKEN – zatrudniona w Instytucie Historii i Archiwistyki Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, stypendystka Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej, a także Stypendium Rządu Francuskiego oraz Stypendium Instytutu Herdera w Marburgu. Prowadzi badania z zakresu historii nowożytnej, ze szczególnym uwzględnieniem XVII i XVIII wieku.