Czy na pewno UT SUPRA? Sylwetka duchowa św. Jana z Kęt w parenetycznej narracji Fabiana Birkowskiego

Maria Rowińska-Szczepaniak

doi:10.21697/sc.2020.27.2.6

Published: 2021-01-20

Vol. 27 No. 2 (2020)

Is it UT SUPRA for sure? The spiritual profile of Saint Jan of Kęty in the parenetic narration of Fabian Birkowski

Maria Rowińska-Szczepaniak

Saeculum Christianum. Historical Writings

Section: Rozprawy i Artykuły

https://doi.org/10.21697/sc.2020.27.2.6

Abstract

The article is an attempt at reconstructing the spiritual profile of St. Jan of Kęty, which emerges from the speech in Latin delivered by Fabian Birkowski. In his literary narration, the 17^th-century preacher referred, among others, to the words Ut supra, which were meant to constitute the life motto of the medieval Professor. Attributing the above expression to Jan of Kęty, however, was erroneous. As it is proved in the present text, the mistake resulted from a wrong understanding of these words in the reading of the translation of Kronika (Chronicle) by Maciej Miechowita, which – in turn – Piotr Skarga attached to Żywot (The Life) of the Saint. This mistake is significant insofar as it was made by other authors, too; in consequence the expression is inscribed in the history of the Krakow Professor’s cult.

Keywords:

hagiography, preaching, parenetics, Fabian Birkowski, Saint Jan of Kęty

Download files

PDF (Język Polski)

Citation rules

Rowińska-Szczepaniak, M. (2021). Is it UT SUPRA for sure? The spiritual profile of Saint Jan of Kęty in the parenetic narration of Fabian Birkowski. Saeculum Christianum. Historical Writings, 27(2), 74–88. https://doi.org/10.21697/sc.2020.27.2.6

Cited by / Share

References

Alciato A., Emblematum liber, Augsburg 1531.

Alciatus A., Emblematum libellus. Książeczka emblematów, tłum. A. Dawidziuk, B. Dziadkiewicz, E. Kustroń-Zaniewska, wstęp i oprac. R. Krzywy, Warszawa 2002.

Baran Z., Św. Jan Kanty w kulturze literackiej Polski przedrozbiorowej, w: Święty Jan Kanty. W sześćsetną rocznicę urodzin 1390-1990, oprac. R.M. Zawadzki, Kraków 1991, s. 103-114.

Biblia w przekładzie księdza Jakuba Wujka z 1599 r. Transkrypcja typu „B” oryginalnego tekstu z XVI w. i wstępy ks. J. Frankowski, Warszawa 2000.

Bircovius F., Academicus catholicus, sive de b. Ioannis Cantii theologi, virtutibus catholicis, oratio, w: idem, Orationes ecclesiasticae, Cracoviae 1622, s. 311-326.

Bircovius F., Academica prima, sive de impedimentis bonarum litterarum, w: idem, Orationes ecclesiasticae, Cracoviae 1622, s. 469-480.

Birkowski F., Academica secunda, sive de virtute acquirenda, w: idem, Orationes ecclesiasticae, Cracoviae 1622, s. 481-496.

Birkowski F., Kazania na niedziele i święta doroczne, Kraków 1628.

Birkowski F., Kazanie o ćwiczeniu młodzi przy pamięci b. Jana Kantego, akademika krakowskiego, w: F. Birkowski, Kazania obozowe o Bogarodzicy..., Kraków 1623, s. 71-86.

Birkowski F., Pierwsza mowa akademicka albo o przeszkodach w dobrym kształceniu humanistycznym, w: idem, Mowy akademickie i polemiczne. Orationes academicae et polemicae, z języka łacińskiego tłum. B. Gaj, oprac. i komentarze B. Gaj, M. Rowińska-Szczepaniak, Warszawa 2016, s. 43-63.

Buszewicz E., Fragmenty wielkich (księgo)zbiorów. Okolicznościowe publikacje Kazimierza Fortunata Albrychowicza związane z promocjami na Uniwersytecie Krakowskim, w: Monastycyzm XV-XVIII wieku. Tradycja średniowieczna wobec wyznań nowożytnego humanizmu, red. M.T. Gronowski, P. Urbański, Warszawa 2016, s. 271-297.

Clementis Divina Providentia Papae XIII Litterae decretales super canonizatione beati Ioannis Cantii presbyteri saecularis [promulgatae 16 VII 1767], wstęp W. Gasidło, tłum. R.M. Zawadzki, Kraków 2004.

Cyceron M.T., Pisma filozoficzne, cz.1, tłum. E. Rykaczewski, Poznań 1874.

Cyceron M.T., Pisma filozoficzne, t. 3, tłum. W. Kornatowski, komentarz K. Leśniak, Warszawa 1961.

Czerkawski J., Humanizm i scholastyka. Studia z dziejów kultury filozoficznej w Polsce w XVI i XVII wieku, Lublin 1992.

Dziennik oktawy na pamiątkę kanonizacji S. Jana Kantego…, w: J.A. Putanowicz, Życie, cuda i dzieje kanonizacji S. Jana Kantego…, Kraków 1780, k. Q-T2.

Erasmus D., Adagia, Leiden 1703.

Erazm z Rotterdamu, Adagia, wybór, tłum. i oprac. M. Cytowska, Warszawa 1973.

Gasidło W., Ku czci świętego Jana z Kęt w sześćsetlecie jego urodzin 1390-1990, Kraków 1991.

Graves R., Mity greckie, tłum. H. Krzeczkowski, wstęp A. Krawczuk, Warszawa 1974.

Hadrych Z., Kazania jako źródło informacji o świętych i epoce, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 67/1997, s. 383-413.

Hernández de la Fuente D., Herkules w Hiszpanii: szkic o mitologii i symbolizmie, w: Prace Herkulesa – człowiek wobec wyzwań, prób i przeciwności, red. M. Cieśla-Korytowska, O. Płaszczewska, Kraków 2012, s. 75-86.

Jougan A., Homilie polskie od czasów najdawniejszych po dobę obecną. Szkice bibliograficzne i krytyczne, Lwów 1902, s. 198-245.

Kopaliński W., Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Warszawa 1998.

Kosmana I., Homilia hagiograficzna pół wieku po „Vaticanum II”, „Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie”, 20/2013, nr 1-2, s. 73-83.

Koźluk M., Bivium virtutis et vitii – èthos Herkulesa w szesnasto- i siedemnastowiecznej ars emblematica, w: Prace Herkulesa – człowiek wobec wyzwań, prób i przeciwności, red. M. Cieśla-Korytowska, O. Płaszczewska, Kraków 2012, s. 59-74.

Kuran M., Barokowy kaznodzieja czyta rzymskich pisarzy (na przykładzie wielkopiątkowego kazania Mikołaja Szomowskiego „Raj niebieski na ziemi, potopem złości i okrucieństwa żydowskiego zniesiony…”), „Czytanie Literatury. Łódzkie Studia Literaturoznawcze”, 2012, nr 1, s. 189-207.

Makowski A., Obraz wielebnego ojca Fabiana Birkowskiego z zakonu Dominika świętego doktora wystawiony na kazaniu pogrzebnym, Kraków 1636.

Marcjalis, Księga widowisk, tłum. K. Różycka-Tomaszuk, wstęp i komentarze A. Klęczar, M. Zagórski, współpraca B. Burliga, Wrocław 2015.

Mąsiorski F.B., Vita activa et contemplativa relata ad Cantianum dictum factumque „Ut supra”, brevi proloquio deducta…, Cracoviae 1771.

Miechowita M., Chronica Polonorum, Kraków 1521.

Niemirycz A., Ut supra, w: J.A. Putanowicz, Życie, cuda i dzieje kanonizacji S. Jana Kantego…, Kraków 1780, k. Eee-Fffv.

Okopień-Sławińska A., Relacje osobowe w literackiej komunikacji, w: Problemy socjologii literatury, red. J. Sławiński, Warszawa 1971, s. 109-125.

Panuś K., Chrystocentryczne przepowiadanie hagiograficzne, w: „Głosimy Pana Jezusa Chrystusa”. Treść przepowiadania, red. H. Sławiński, Kraków 2017, s. 261-280.

Pico della Mirandola G., Oratio de hominis dignitate. Mowa o godności człowieka, tłum. i przypisy Z. Nerczuk, M. Olszewski, wstęp D. Facca, Warszawa 2010.

Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, oprac. zespół biblistów polskich z inicjatywy benedyktynów tynieckich, Poznań 1982.

Prejs R., Hagiografia polska. Najnowsze osiągnięcia, „Studia Nauk Teologicznych”, 6-7/2011-2012, s. 101-107.

Ranatowicz S., Jasna pochodnia życia apostolskiego…, Kraków 1660.

Rechowicz M., Swastek J., Jan z Kęt, w: Nasi święci. Polski słownik hagiograficzny, red. A. Witkowska, Poznań 1999, s. 293-305.

Rowińska-Szczepaniak M., Miejsce Fabiana Birkowskiego w dominikańskim „łańcuchu pamięci”, w: F. Birkowski, Mowy akademickie i polemiczne. Orationes academicae et polemicae, z języka łacińskiego tłum. B. Gaj, oprac. i komentarze B. Gaj, M. Rowińska-Szczepaniak, Warszawa 2016, s. 163-197.

Rowińska-Szczepaniak M., Mistrz i uczniowie. O etosie „młodzi chrześcijańskiej” w świetle kazania Fabiana Birkowskiego, w: Na przełomie wieków… Studia i szkice ofiarowane Profesorowi Zdzisławowi Piaseckiemu w czterdziestolecie pracy naukowej, red. W. Hendzel, P. Obrączka, Opole 2003, s. 261-270.

Rowińska-Szczepaniak M., Sidus Cracoviensis Academiae. Łacińska mowa Fabiana Birkowskiego pochwałą cnót Jana z Kęt, w: Teksty – konteksty – interpretacje. W kręgu literatury, języka i kultury, red. E. Dąbrowska, K. Kossakowska-Jarosz, Opole 2007, s. 121-129.

Seneca L.A., Listy moralne do Lucyliusza, tłum. W. Kornatowski, wstęp i przypisy K. Leśniak, Warszawa 1961.

Skarga P., Żywot błogosławionego Jana Kantego, doktora Akademiej Krakowskiej, Kraków 1667.

Skarga P., Żywoty świętych Starego i Nowego Zakonu, Kraków 1605.

Starowolski S., De claris oratoribus Sarmatiae. O znakomitych mówcach Sarmacji, wyd. i tłum. E.J. Głębicka, Warszawa 2002.

Szlagowski A., Żywot, charakterystyka i dzieła ks. Fabiana Birkowskiego, w: Mowy pogrzebowe i przygodne ks. Fabiana Birkowskiego, cz. 1, Warszawa 1901, s. 1-73.

Szomowski M., Raj niebieski na ziemi, potopem złości i okrucieństwa żydowskiego zniesiony abo kazanie na Wielki Piątek miane…, Warszawa 1655.

Świerzawski W., Homilia hagiograficzna, w: Kanonizacje a nowa ewangelizacja. Sympozjum naukowe z okazji 30-lecia Instytutu Liturgicznego, Kraków 2000, s. 211-218.

Święcicka P., Proces Jezusa w świetle prawa rzymskiego. Studium prawno-historyczne, Warszawa 2012.

Tertulian K.S.F., Wybór pism, wstęp E. Stanula, oprac. W. Myszor, E. Stanula, Warszawa 1970.

Wargocki A., O Rzymie pogańskim i chrześcijańskim ksiąg dwoje, wyd. J. Sokolski, red. J. Kroczak, Warszawa 2011.

Witkowska A., Polska twórczość hagiograficzna. Próba bilansu, „Anamnesis”, 11/2005, nr 40, s. 97-109.

Witkowska A., Nastalska J., Staropolskie piśmiennictwo hagiograficzne, t. 1: Słownik hagiografów polskich, Lublin 2007.

Zabłocka M., Pierwsza palingenezja ustawy XII tablic, „Prawo Kanoniczne: kwartalnik prawno-historyczny”, 1993, nr 3-4, s. 149-155.

Zawadzki R.M., Św. Jan Kanty w świetle najnowszych badań, w: Święty Jan Kanty. W sześćsetną rocznicę urodzin 1390-1990, oprac. R.M. Zawadzki, Kraków 1991, s. 7-24.

Zawadzki R.M., Spuścizna rękopiśmienna świętego Jana Kantego, Kraków 1995.

Zawadzki R.M., Staropolski konterfekt świętego Jana z Kęt, Kraków 2002.

Żrałko D., Biografia Fabiana Birkowskiego w świetle kazania pogrzebowego Adama Makowskiego i badań archiwalnych, „Pamiętnik Literacki”, 2005, z. 2, s. 215-227. Google Scholar

Maria Rowińska-Szczepaniak

mrowinska@uni.opole.pl
http://orcid.org/0000-0003-2669-8681

Affiliation:

Uniwersyter Opolski Poland

Bio Statement (e.g., department and rank)

Maria Rowińska-Szczepaniak dr hab., pracownik badawczo-dydaktyczny w Instytucie Nauk o Literaturze Uniwersytetu Opolskiego. Zajmuje się literaturą i kulturą epok dawnych, zwłaszcza hagiografią, kaznodziejstwem XVI i XVII wieku, poezją barokową oraz problematyką ciągłości tradycji dawnej Polski.