Początek I sejmu rozbiorowego w relacjach Jana Nepomucena Chęckiego. O nieco innym spojrzeniu na protest Rajtana

Dariusz Rolnik

doi:10.21697/sc.2025.32.1.14

Published: 2025-05-19

Vol. 32 No. 1 (2025)

The beginning of the first partition Sejm in the accounts of Jan Nepomucen Chęcki. A slightly different perspective on Tadeusz Rejtan’s protest

Dariusz Rolnik

Saeculum Christianum. Historical Writings

Section: Rozprawy i Artykuły

https://doi.org/10.21697/sc.2025.32.1.14

Abstract

Tadeusz Rejtan's protest at the first Partition Sejm has been described before, but many details still require clarification. The focus is not so much on refining the facts as it is on pointing out nuances that will provide a fuller spectrum of how different political stances were taken by the elites of the Polish-Lithuanian Commonwealth in response to various crisis situations. This, in turn, will allow for determining the moral and ethical condition of the Polish elites during the Stanislavian period, not just the most important figures in the political scene but also the middle nobility who largely held senatorial or parliamentary positions. How should we interpret their actions and classify their stances? Finding the right approach to evaluation will uncover why, if almost everyone is in favour, the option represented by a decisive minority prevails. This is not just about the first partition; it serves as an example through which citizens' attitudes are revealed.

Keywords:

First partition Sejm, noble elites, Tadeusz Rejtan, Jan Nepomucen Chęcki, Stanislaw August

Most read articles by the same author(s)

Dariusz Rolnik, “The Jesuit Fathers beat well, but they teach even better.” From the times of Stanislaus August diarists on the Jesuit Society, its teaching, and educational methods , Saeculum Christianum. Historical Writings: Vol. 29 No. 2 (2022)

Download files

PDF (Język Polski)

Citation rules

Rolnik, D. (2025). The beginning of the first partition Sejm in the accounts of Jan Nepomucen Chęcki. A slightly different perspective on Tadeusz Rejtan’s protest. Saeculum Christianum. Historical Writings, 32(1), 199–212. https://doi.org/10.21697/sc.2025.32.1.14

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.

References

BCz: Biblioteka Książąt Czartoryskich
Google Scholar

rkps 825, Diariusz sejmu 1773-1775.
Google Scholar

BJ: Biblioteka Jagiellońska
Google Scholar

rkps 6666, Listy J.N. Chęckiego.
Google Scholar

LMAVB: Lietuvos Mokslų Akademijos Vrublevskių Biblioteka
Google Scholar

F 17, rkps 23, k. 29v-48, Dyaryusz Seymu extraordynarynarynego warszawskiego w roku 1773 de 19 kwietnia zaczętego oraz preliminaria do zaczęcia konfederacyi opisane, w: Rękopism ciekawy, czyli zbiór pism różnych publicznych 1767-1775.
Google Scholar

F 139, rkps 4849, Listy J.N. Chęckiego.
Google Scholar

LVIA: Lietuvos Valstybės Istorijos Archyvas
Google Scholar

F 1135, op. 4, rkps 354, k. 69-76, Dyaryusz Seymu Extraordynaryinego warszawskiego dnia 19 kwietnia 1773.
Google Scholar

Brynkus J., Bohaterowie dziejów polskich w podręcznikach szkolnych XIX wieku, Kraków 1998.
Google Scholar

Chojecki R., Patriotyczna opozycja na sejmie 1773 r. Uwagi na marginesie działalności w sejmie i w delegacji 19 IV-28 IX, „Kwartalnik Historyczny”, 1972, t. 79, z. 3, s. 545-561.
Google Scholar

Dukwicz D., Czy rozbiór był wstrząsem? Problem reakcji społeczeństwa szlacheckiego Rzeczypospolitej na zabór części terytorium oraz utratę suwerenności w okresie pierwszego rozbioru, w: „My i oni”. Społeczeństwo nowożytnej Rzeczypospolitej wobec państwa, red. W. Kriegseisen, Warszawa 2016, s. 355-377.
Google Scholar

Dukwicz D., O problemie reakcji społeczeństwa szlacheckiego na pierwszy rozbiór raz jeszcze. Uwagi na kanwie edycji korespondencji i gazetek rękopiśmiennych Jędrzeja Kitowicza, „Kwartalnik Historyczny”, 2020, z. 3, s. 647-666.
Google Scholar

Dukwicz D., Rosja wobec sejmu rozbiorowego warszawskiego (1772-1775), Warszawa 2015.
Google Scholar

Filipczak W., Chronologia sejmów z lat 1764-1794, w: Chronologia sejmów Rzeczypospolitej Obojga Narodów (1569-1793), red. L.A. Wierzbicki, D. Kupisz, Warszawa 2021, s. 281-312.
Google Scholar

Glabisz G., Sejmiki Wielkopolski w latach 1764-1793, Poznań 2022.
Google Scholar

Kaleta R., Legenda rejtanowska w „Panu Tadeuszu”, „Pamiętnik Literacki”, 1984, t. 75, z. 3, s. 177-215.
Google Scholar

Klimczyk W., Rejtan jako totem narodu. Amnezja gestu, „Kultura współczesna. Teorie. Interpretacje. Praktyka”, 2018, nr 1, s. 65-85.
Google Scholar

Konczyńska W., Rejtan, Korsak i Bohuszewicz na sejmie 1773 roku. Materiały do monografji posła nowogródzkiego, Wilno 1935.
Google Scholar

Konopczyński W., Geneza i ustanowienie Rady Nieustającej, Kraków 1917.
Google Scholar

Konopczyński W., Pierwszy rozbiór Polski, Kraków 2010.
Google Scholar

Michalski J., Historiografia polska wobec problematyki pierwszego rozbioru, w: idem, Studia historyczne z XVIII i XIX wieku, t. 2, Warszawa 2007, s. 496-508.
Google Scholar

Michalski J., Rejtan i dylematy Polaków w dobie pierwszego rozbioru, w: idem, Studia historyczne z XVIII i XIX wieku, t. 1, Warszawa 2007, s. 160-201.
Google Scholar

Michalski J., Reytan (Rejtan, Reyten) Tadeusz, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 31, 1988-1989, s. 231-237.
Google Scholar

Michalski J., Schyłek konfederacji barskiej, Wrocław–Warszawa–Kraków 1970.
Google Scholar

Pierwszy rozbiór Polski w świetle najnowszych badań, red. J. Bajer, J. Kordel, Warszawa 2023.
Google Scholar

Rolnik D., Adam Chmara (1720-1805) – ostatni wojewoda miński w świecie polityki czasów stanisławowskich i jego archiwum, Katowice 2022.
Google Scholar

Rolnik D., Wokół pierwszego rozbioru? Wielka i mała polityka w relacjach z Warszawy Jana Nepomucena Chęckiego (1769-1771), w pierwszych latach konfederacji barskiej, w: Między Barokiem a Oświeceniem – Czasy rozbiorów, red. S. Achremczyk, E. Figura-Osełkowska, J. Kiełbik, Olsztyn 2024, s. 35-61.
Google Scholar

Skowroński P., Zmagania o kształt osobowy sejmu 1773-1775, „Kwartalnik Historyczny”, 2020, z. 2, s. 233-272.
Google Scholar

Stolicki J., Badania nad konfederacją gołąbską we współczesnej historiografii, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, 2020, z. 3(147), s. 473-489.
Google Scholar

Wierzbicki L.A., O zgodę w Rzeczypospolitej. Zjazd warszawski i sejm pacyfikacyjny 1673 roku, Lublin 2005.
Google Scholar

Wierzbicki L.A. Zjazd gołąbsko-lubelski. Obrady stanów Rzeczypospolitej w formule sejmu konnego w 1762 roku, Warszawa 2022.
Google Scholar

Dariusz Rolnik

dariusz.rolnik@us.edu.pl
https://orcid.org/0000-0002-7649-3142

Affiliation:

Uniwersytet Śląski w Katowicach Poland

Bio Statement (e.g., department and rank)

Prof. dr hab. D. Rolnik, zajmuje się dziejami Rzeczypospolitej czasów panowania Stanisława Augusta (1764-1795). W tym zakresie chronologicznym prowadzi badania nad postawami szlachty Rzeczypospolitej, jej stosunkiem do króla i instytucji państwa, a także nad postrzeganiem przez nią kwestii zagrożenia bytu i suwerenności państwa polsko-litewskiego.