Piękno rzeczy śmiertelnych mija, lecz nie piękno sztuki. Iluminacje w cysterskich kodeksach rękopiśmiennych w Polsce do końca wieku XV. Przykłady, charakterystyka i znaczenie

Karolina Ernest

doi:10.21697/sc.2025.32.2.4

Published: 2025-11-17

Vol. 32 No. 2 (2025)

The beauty of mortal things passes, but not the beauty of art. Illuminations in Cistercian manuscript codices in Poland until the end of the 15th century. Examples, characteristics, and significance

Karolina Ernest

Saeculum Christianum. Historical Writings

Section: Rozprawy i Artykuły

https://doi.org/10.21697/sc.2025.32.2.4

Abstract

This article examines the decoration of Cistercian manuscript codices in Poland up to the end of the 15th century, in relation to the restrictions introduced by St. Bernard of Clairvaux. It demonstrates that, despite the General Chapter’s initially negative stance toward the art of illumination, such decoration was nevertheless present—albeit to varying degrees—in handwritten books. The article highlights common themes found in miniatures across both sacred and secular codices and discusses their value as archival and historical sources.

Keywords:

Manuscript codices, St. Bernard of Clairvaux, painting, decoration, miniatures, illuminations

Download files

PDF (Język Polski)

Citation rules

Ernest, K. (2025). The beauty of mortal things passes, but not the beauty of art. Illuminations in Cistercian manuscript codices in Poland until the end of the 15th century. Examples, characteristics, and significance. Saeculum Christianum. Historical Writings, 32(2), 47–62. https://doi.org/10.21697/sc.2025.32.2.4

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.

References

Antiphonarium Cisterciense, Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego (BUWr), syg. Mf. 9107, ok. 1301-1350 r., https://www.bibliotekacyfrowa.pl/dlibra/publication/17552/edition/46392 (dostęp: 15.02.2025).
Google Scholar

Graduale cisterciense, Biblioteka Cyfrowa Polona, syg. Rps 12496 IV, Śląsk ok. 1201-1300 r., https://polona.pl/item-view/0a7acabe-d371-44b5-8a06-092747c822a6?page=0 (dostęp: 15.02.2025).
Google Scholar

Graduale Cisterciense de tempore et de sanctis per annum, Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego (BUWr), syg. Mf. 2794, ok. 1300-1350 r., https://www.bibliotekacyfrowa.pl/dlibra/publication/8302/edition/15942 (dostęp: 15.02.2025).
Google Scholar

Graduale Cisterciense de tempore et de sanctis per annum, Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego (BUWr), syg. Mf. 2795, ok. XIII w., https://bibliotekacyfrowa.pl/dlibra/publication/18067/edition/35551/content (dostęp: 25.11.2023).
Google Scholar

Graduale (cum notis choralibus), Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego (BUWr), syg. Mf. 2796, ok. 1280-1290 r., https://www.bibliotekacyfrowa.pl/dlibra/publication/18319/edition/47802 (dostęp: 15.02.2025).
Google Scholar

Graduale de tempore et de sanctis, Biblioteka Diecezjalna im. bp. Jana Bernarda Szlagi w Pelplinie, syg. L13, Pelplin ok. 1347-1378 r., https://kpbc.umk.pl/dlibra/publication/86797/edition/92181 (dostęp: 15.02.2025).
Google Scholar

Grande Bible de Clairvaux, Biblioteka Cyfrowa IHRT, sygn. 27136, ok. XII w., https://bvmm.irht.cnrs.fr/consult/consult.php?reproductionId=6589 (dostęp : 15.02.2025).
Google Scholar

Moralia Grzegorza Wielkiego [Expositio in Iob], Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego (BUWr), syg. Mf. 8995, Italia ok. 1351-1423 r., https://www.bibliotekacyfrowa.pl/dlibra/publication/20918/edition/37362 (dostęp: 15.02.2025).
Google Scholar

Mszał z cysterskim kalendarzem liturgicznym, Biblioteka Książąt Czartoryskich, syg. 1552 IV Rkps, Niemcy ok. 1300 r., https://cyfrowe.mnk.pl/dlibra/publication/17187/edition/16932/content (dostęp: 15.02.2025).
Google Scholar

Opera, Vergilius Mario Publius, Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego (BUWr), syg. Mf. 2833, ok. 1432 r., https://www.bibliotekacyfrowa.pl/dlibra/publication/19378/edition/48582/content (dostęp: 15.02.2025).
Google Scholar

Prognostica, pseudo-Galenus, Biblioteka Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, syg. Rps 12/II, ok. XIII w., https://kpbc.umk.pl/dlibra/publication/69515/edition/77162/content (dostęp: 15.02.2025).
Google Scholar

Summa de iure canonico, Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego (BUWr), syg. Mf. 40422, ok. 1301-1400 r., https://www.bibliotekacyfrowa.pl/dlibra/publication/54373/edition/78198 (dostęp: 15.02.2025).
Google Scholar

Canivez J.M., Statuta Capitulorum Generalium Ordinis Cisterciensis ab anno 1116 ad annum 1768, t. 1, Louvain 1933-1947.
Google Scholar

Święty Bernard z Clairvaux. Apologia. O nawróceniu. Życie świętego biskupa Malachiasza, tłum. S. Kiełtyka, A. Maciąg, red. B.A. Grenz, Skoczów 2007.
Google Scholar

Domasłowski J., Karłowska-Kamzowa A., Labuda A.S., Malarstwo gotyckie na Pomorzu Wschodnim, Poznań 1990.
Google Scholar

Głombiowski K., Szwejkowska H., Książka rękopiśmienna i biblioteka w starożytności i średniowieczu, Warszawa 1983.
Google Scholar

Karłowska-Kamzowa A., Gotyckie rękopisy iluminowane na Śląsku (do 1450 r.), w: Średniowieczna kultura na Śląsku. Zbiór materiałów sesji naukowej Towarzystwa Miłośników Ziemi Brzeskiej i Instytutu Historycznego Uniwersytetu Wrocławskiego, Brzeg 18-19 X 1974, red. R. Hecka, Wrocław 1977, s. 101-121.
Google Scholar

Karłowska-Kamzowa A., Wetesko L., Wiesiołowski J., Średniowieczna książka rękopiśmienna jako dzieło sztuki. Katalog wystawy, Poznań 1993.
Google Scholar

Kloss E., Die schlesische Buchmalerei des Mittelalters, Berlin 1942.
Google Scholar

Marecki J., Rotter L., Jak czytać wizerunki świętych. Leksykon atrybutów i symboli hagiograficznych, Kraków 2009.
Google Scholar

Marszałkowski M., Średniowieczne kodeksy iluminowane z cysterskiego skryptorium w Pelplinie. Problematyka zabytkoznawcza: Praca doktorska, t. 1, https://www.academia.edu/45488661/%C5%9Aredniowieczne_kodeksy_iluminowane_z_cysterskiego_skryptorium_w_Pelplinie_Problematyka_zabytkoznawcza_TOM_1 (dostęp: 15.02.2025).
Google Scholar

Nad złoto droższe. Skarby Biblioteki Narodowej, red. H. Tchórzewska-Kabata, Warszawa 2000.
Google Scholar

Pikulik J., Polskie graduały średniowieczne, Warszawa 2001.
Google Scholar

Potkowski E., Kultura piśmienna cystersów, w: Pelplin. 725 rocznica powstania opactwa cysterskiego, red. D.A. Dekański, Pelplin–Tczew 2002, s. 83-99.
Google Scholar

Raczkowski J., Jakubek-Raczkowska M., Pelpliński graduał L.13. Dzieło – badania – konserwacja, Toruń 2019.
Google Scholar

Rękopisy i inkunabuły cystersów pelplińskich. Katalog wystawy, red. J. Grzeszewski, Pelplin 1998.
Google Scholar

Rozanow Z., Ikonografia rękopisów biblioteki cystersów w Pelplinie, a ich gatunki literackie, w: Treści dzieła sztuki. Materiały z sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, red. M. Witwińska, Warszawa 1969, s. 33-52.
Google Scholar

Szczepanowicz B., Atlas roślin biblijnych. Pochodzenie, miejsce w Biblii i symbolika, Kraków 2004.
Google Scholar

Textus et pictura, red. M. Jakubek-Raczkowska, M. Czyżyk, Toruń 2019.
Google Scholar

Witkowski R., Ars scribendi w opactwach cysterskich na Pomorzu w średniowieczu, w: Biblioteki i skryptoria cysterskie na Pomorzu. Pelplin 23-25 maja 2008, red. A. Słyszewska, A. Nadolny, A. Wałkówski, Pelplin 2010, s. 21-41.
Google Scholar

Wyrwa A.M., Podróże cystersów oraz idea, organizacja i promocja szlaku cysterskiego w Polsce, w: Studia Periegetica, red. A.M Wyrwa, Poznań 2008, s. 87-129.
Google Scholar

Batorowska H., Z dziejów biblioteki klasztoru OO. Cystersów w Mogile od jej zarania do początku XVIII w., „Prace Bibliotekoznawcze”, 1985, nr 2, s. 31-59.
Google Scholar

Borkowska M., Kult liturgiczny św. Urszuli w Polsce od XVI w., „Roczniki Humanistyczne”, 14/1966, nr 2, s. 109-198.
Google Scholar

Galera H., Morfologia a symbolika drzew, „Nauka”, 2/2007, s. 117-129.
Google Scholar

Marszalska J.M., Darowizny, legaty testamentowe i inne sposoby nabywania ksiąg do biblioteki cystersów w Szczyrzycu w okresie staropolskim, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 103/2015, s. 179-196. DOI: https://doi.org/10.31743/abmk.12033
Google Scholar

Karolina Ernest

https://orcid.org/0009-0009-5975-8178

Affiliation:

Wydział Nauk Historycznych Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Poland

Bio Statement (e.g., department and rank)

Karolina Ernest – mgr historii, studentka w Szkole Doktorskiej Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie z Wydziału Nauk Historycznych.