Europejski moment polskiej chadecji – Stronnictwo Pracy 1943-1946

Przemysław Pazik

doi:10.21697/sc.2025.32.2.20

Opublikowane: 2025-11-17

Tom 32 Nr 2 (2025)

Europejski moment polskiej chadecji – Stronnictwo Pracy 1943-1946

Przemysław Pazik

Saeculum Christianum. Pismo Historyczne

Dział: Rozprawy i Artykuły

https://doi.org/10.21697/sc.2025.32.2.20

Abstrakt

Celem artykułu jest wskazanie strukturalnych i ideowych podobieństw między Stronnictwem Pracy w Polsce a partiami chrześcijańsko-demokratycznymi w Europie Zachodniej (Francji i Włoszech) w okresie 1943-1946. W wymiarze strukturalnym można zauważyć, że powojenne partie chrześcijańsko-demokratyczne powstały w wyniku konsolidacji przedwojennych środowisk chadeckich oraz katolickich organizacji ruchu oporu, które przed wojną albo nie istniały, albo działały poza środowiskami chadeckimi. W wymiarze ideowym nowo powstałe partie sformułowały programy, które zakładały odejście od formuł sprzed 1939 r. i ukształtowanie nowej syntezy ideowej na gruncie demokratyzmu i antykomunizmu. Porażkę Stronnictwa Pracy w 1946 r. można interpretować jako moment, w którym europejska droga polskiej chadecji została zablokowana, a nurt chrześcijańsko-demokratyczny został zmarginalizowany aż do aresztowań członków redakcji „Tygodnika Warszawskiego” w 1948 r.

Słowa kluczowe:

chrześcijańska demokracja, Stronnictwo Pracy, Unia, Mouvement Républicain Populaire, Democrazia Cristiana, Karol Popiel

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Pazik, P. (2025). Europejski moment polskiej chadecji – Stronnictwo Pracy 1943-1946. Saeculum Christianum. Pismo Historyczne, 32(2), 265–279. https://doi.org/10.21697/sc.2025.32.2.20

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Archiwum Akt Nowych w Warszawie: KC PPR 295 VII 129 t. 1; KC PPR 295 VII 243.
Google Scholar

Archiwum IPN w Warszawie: IPN BU 1564/1; IPN BU 0231/140_1.
Google Scholar

Biblioteka KUL:Spuścizna Konstantego Turowskiego sygn. 1167 i 1173.
Google Scholar

„Naród” 1942-1943.
Google Scholar

„Odnowa” 1946.
Google Scholar

„Tygodnik Warszawski” 1945-1948.
Google Scholar

„Dziś i Jutro” 1945-1946
Google Scholar

Patkowski M. [własc. J. Piwowarczyk], Katolicy a Stronnictwo Pracy, Kraków 1945.
Google Scholar

Program Stronnictwa Pracy, Warszawa 1937.
Google Scholar

Program Stronnictwa Pracy, Kraków 1945.
Google Scholar

Per la communità cristiana, „Civitas”, 2013, nr 1-2, s. 53-145.
Google Scholar

Chrzanowski W., Pół wieku polityki, Warszawa 1997.
Google Scholar

Dobraczyński J., Tylko w jednym życiu, Warszawa 1977.
Google Scholar

Dziennik Jana Dobraczyńskiego, „Archiwum Narodowej Demokracji”, 2013, nr 1, s. 206-225.
Google Scholar

Hoppe J., Wspomnienia, przyczynki, refleksje, Londyn 1972.
Google Scholar

Braun J., Popiel K., Sieniewicz K., Człowiek ze spiżu, Wrocław 1983.
Google Scholar

Popiel K., Od Brześcia do „Polonii”, Londyn 1967.
Google Scholar

Atti e documenti della democrazia cristiana, red. A. Damiliano, Roma 1968.
Google Scholar

Baget-Bozzo G., Il partito cristiano al potere. La DC di De Gasperi e di Dossetti 1945-1954, Firenze 1974.
Google Scholar

Brezzi C., Movimento guelfo, w: Dizionario storico del movimento cattolico in italia, red. F. Malgeri, t. 1, cz. 2, Genova 1984, s. 333-335.
Google Scholar

Bujak W., Stronnictwo Pracy 1937-1945-1950, Warszawa 1988.
Google Scholar

Cau M., L’evoluzione dei modelli culturali degasperiani tra primo Novecento e secondo dopoguerra, w: L’Europa di De Gasperi e Adenauer: la sfida della ricostruzione (1945-1951), red. M. Cau, Bologna 2011, s. 273-294.
Google Scholar

Cau M., Culture politiche in transizione. Il caso di Alcide De Gasperi, „Laboratoire italien”, 2012, nr 12, s. 33-47. DOI: https://doi.org/10.4000/laboratoireitalien.635
Google Scholar

Cau M., La via maestra alla giustizia sociale. Alcide De Gasperi tra solidarismo e corporativismo, „Scienza & Politica”, 21/2009, nr 41, s. 5-31.
Google Scholar

Conway M., The age of Christian Democracy, w: European Christian Democracy. Historical Legacies and Comparative Perspectives, red. T. Kselman, J.A. Buttigieg, Notre Dame IN 2003, s. 43-67.
Google Scholar

Durand J-D., L’Europe de la Démocratie chrétienne, Bruxelles 1995.
Google Scholar

Friszke A., Między wojną a więzieniem 1945-1953. Młoda inteligencja katolicka, Warszawa 2015.
Google Scholar

Hall A., Charles de Gaulle, Warszawa 2002.
Google Scholar

Hańderek M., Unia 1940-1948. Dzieje zapomnianego ruchu ideowego, Warszawa 2019.
Google Scholar

Invernizzi Accetti C., What is Christian Democracy. Politics, Ideology and Religion, Cambridge 2019. DOI: https://doi.org/10.1017/9781108368162
Google Scholar

Kalyvas S., Van Kersbergen K., Chrsitian democracy, „Annual Review of Political Science”, 13/2010, s. 183-209 DOI: https://doi.org/10.1146/annurev.polisci.11.021406.172506
Google Scholar

Kalyvas S., From Pulpit to Party: Party Formation and the Christian Democratic Phenomenon, „Comparative Politics”, 30/1998, nr 3, s. 293-312. DOI: https://doi.org/10.2307/421988
Google Scholar

Kaiser W., Wohnout H., Introduction, w: Political Catholicism in Europe 1918-1945, t. 1, red. W. Kaiser, H. Wohnout, London 2004, s. 1-5. DOI: https://doi.org/10.4324/9780203642467
Google Scholar

Kosicki P.H., Personalizm po polsku. Francuskie korzenie polskiej inteligencji katolickiej, tłum. J. Giebułtowski, Warszawa 2016.
Google Scholar

Letamendia P., Le mouvement républicain populaire: le MRP, histoire d’un grand parti français, Paris 1995.
Google Scholar

Łętocha R., Oportet vos nasci denuo. Myśl społeczno-polityczna Jerzego Brauna, Kraków 2006.
Google Scholar

Malgeri F., De Gasperi e l’età del centrismo (1948-1954), w: Storia della Democrazia Cristiana, t. 2, red. F. Malgeri, Roma 1987, s. 5-89.
Google Scholar

Müller G., Anticipated Exile of Catholic Democrats: The Secrétariat International des Partis Démocratiques d’Inspiration Chrétienne, w: Political Catholicism in Europe 1918-1945, t. 1, red. W. Kaiser, H. Wohnout, London 2004, s. 207-217.
Google Scholar

Mysiakowska-Muszyńska J., Zabiegi o legalizację Stronnictwa Narodowego 1945-1947, Warszawa 2011.
Google Scholar

Papini R., L’internazionale DC. La cooperazione tra i partiti democratici cristiani tra il 1925 e il 1985, Milano 1986.
Google Scholar

Pazik P., Spory i wybory katolików w Polsce 1942-1948, Warszawa 2022.
Google Scholar

Puhle H-J., Still the Age of Catch‐Allism? Volksparteien and Parteienstaat in Crisis and Re‐equilibration, w: Political Parties: Old Concepts and New Challenges, red. R. Gunther, J.R. Montero, J.J. Linz, Oxford 2002, s. 58-83. DOI: https://doi.org/10.1093/0199246742.003.0003
Google Scholar

Rauch R.W., Politics and Belief in Contemporary France: Emmanuel Mounier and Christian Democracy, 1932-1950, Hague 1972. DOI: https://doi.org/10.1007/978-94-011-9380-1
Google Scholar

Sikorski T., Węzeł Gordyjski. Katolicy świeccy w PRL 1956-1989, Warszawa 2021.
Google Scholar

Tramontin S., La democrazia cristiana. Dalla resistenza alla repubblica, w: Storia della Democrazia Cristiana, t. 1, red. F. Malgeri, Roma 1987, s. 15-176.
Google Scholar

Turek W., Obóz narodowy wobec ludu, w: Dziedzictwo myśli narodowej, red. K. Kawęcki, J. Żaryn, Warszawa 2022, s. 35-74.
Google Scholar

Turowski K., Historia ruchu chrześcijańsko-demokratycznego w Polsce, Warszawa 1989.
Google Scholar

Wrona J., System partyjny w Polsce, 1944-1950: miejsce – funkcje – relacje partii politycznych w warunkach budowy i utrwalania systemu totalitarnego, Lublin 1997.
Google Scholar

Zabłocki J., Chrześcijańska demokracja w kraju i na emigracji 1947-1970, Warszawa 1999.
Google Scholar

Przemysław Pazik

https://orcid.org/0000-0002-9560-7547

Afiliacja:

Uniwersytet Warszawski Polska

Biogram

Adiunkt w Zakładzie Nauk Pomocniczych Historii na Wydziale Historii UW. Zainteresowania badawcze koncentrują się na historii Kościoła katolickiego, chrześcijańskiej demokracji i myśli politycznej w XX w