Dewocjonalia w mieszczańskich inwentarzach pośmiertnych z terenu Małopolski (XVI–XVIII wiek)

Katarzyna  Justyniarska-Chojak

doi:10.21697/sc.2021.28.1.5

Opublikowane:

Tom 28 Nr 1 (2021)

Dewocjonalia w mieszczańskich inwentarzach pośmiertnych z terenu Małopolski (XVI–XVIII wiek)

Katarzyna Justyniarska-Chojak

Saeculum Christianum

Dział: Rozprawy i Artykuły

https://doi.org/10.21697/sc.2021.28.1.5

Abstrakt

W inwentarzach pośmiertnych, stanowiących pewnego rodzaju materialne podsumowanie życia, odnaleźć można różnego rodzaju ruchomości, uporządkowane według określonych kategorii. Wśród nich znajdowały się również dewocjonalia, stanowiące jednak część spuścizny umykającą łatwym klasyfikacjom. Niektóre z nich mogły stanowić element wyposażenia wnętrz (obrazy, rzeźby, krucyfiksy). Natomiast symbole religijne w postaci krzyżyków, agnusków czy różańców, wskazywały na pewne potrzeby natury duchowej noszących je osób, a jednocześnie świadczyły o ich zamożności. Mimo, że liczba inwentarzy pośmiertnych, w których notowano dewocjonalia nie była szczególnie imponująca, to nawet w tak skromnym zestawieniu widać, jakie artefakty na przestrzeni analizowanych stuleci, cieszyły się większą popularnością. Najczęściej wymieniano bowiem krzyżyki i różańce, a w XVII wieku dodatkowo agnuski.

Słowa kluczowe:

dewocjonalia, inwentarz pośmiertny, miasta, mieszczanie, Małopolska

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Justyniarska-Chojak , K. (2021). Dewocjonalia w mieszczańskich inwentarzach pośmiertnych z terenu Małopolski (XVI–XVIII wiek) . Saeculum Christianum, 28(1), 62–75. https://doi.org/10.21697/sc.2021.28.1.5

Cited by / Share

Bibliografia

Archiwum Kapituły Katedralnej Sandomierskiej:
Google Scholar

Akta wójtowskie Nowej Słupi 1623-1644, sygn. 10.
Google Scholar

Archiwum Narodowe w Krakowie, Oddz. I:
Google Scholar

Akta miasta Biecza, Księga ławnicza biecka 1556-1559, sygn. 29/101/0/2/6; Księga ławnicza biecka 1579-1585, sygn. 29/101/0/2/9; Księga ławnicza biecka 1585-1593, sygn. 29/101/0/2/10; Księga ławnicza biecka 1593-1603, sygn. 29/101/0/2/11; Księga ławnicza biecka 1603-1612, sygn. 29/101/0/2/12; Księga ławnicza biecka 1639-1649, sygn. 29/101/0/2/17; Księga ławnicza biecka 1662-1677, sygn. 29/101/0/2/18; Księga radziecka biecka 1644-1693, sygn. 29/101/0/3/24.
Google Scholar

Akta miasta Czchowa, Proconsularia, consularia, advocatialia et scabinalia 1698-1716, sygn. 29/104/0/2/30.
Google Scholar

Akta miasta Kęty, Księga radziecka Kęt 1688-1699, sygn. 29/107/0/2/19.
Google Scholar

Akta miasta Pilzna, Księga ławnicza Pilzna 1647-1654, sygn. 29/112/0/3/73; Księga radziecka Pilzna 1756-1761, sygn. 29/112/0/2/58; Księga podwójcińsko-ławnicza Pilzna 1568-1576, sygn. 29/112/0/2/65; Księga podwójcińsko-ławnicza Pilzna 1601-1609, sygn. 29/112/0/3/83.
Google Scholar

Archiwum Narodowe w Krakowie, Oddz. III:
Google Scholar

Akta miasta Nowego Sącza, Acta scabinalia 1566-1574, sygn. 29/110/15; Acta scabinalia 1584-1593, sygn. 29/110/22; Acta scabinalia (iudiciaria criminalia) 1590-1604, sygn. 29/110/24; Acta scabinalia 1601-1604, sygn. 29/110/27; Acta scabinalia 1625-1628, sygn. 29/110/45; Acta scabinalia 1630-1632, sygn. 29/110/47; Acta scabinalia 1641-1645, sygn. 29/110/50; Acta scabinalia 1647-1649, sygn. 29/110/52; Acta scabinalia 1651-1658, sygn. 29/110/54; Acta scabinalia 1666-1669, sygn. 29/110/59; Acta scabinalia 1671-1675, sygn. 29/110/62; Acta scabinalia 1676-1682, sygn. 29/110/63; Acta scabinalia 1689-1694, sygn. 29/110/88; Acta consularia et scabinalia 1705-1712, sygn. 29/110/92.
Google Scholar

Akta miasta Wieliczki, Akta podkomorskie Wieliczki 1622-1772, sygn. 29/117/22; Odpisy i wypisy z akt radzieckich wielickich 1614-1763, sygn. 29/117/18; Odpisy i wypisy z akt radzieckich wielickich 1764-1788, sygn. 29/117/19.
Google Scholar

Księga ławnicza miasta Skawiny (protokół mniejszy) w późniejszych latach radziecko-ławnicza 1661-1667, sygn. 29/114/17.
Google Scholar

Księga radziecka miasta Skawiny (protokół) 1577-1614, sygn. 29/114/19.
Google Scholar

Księga radziecko-ławnicza Grybowa 1602-1638, sygn. 29/121/70.
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Sandomierzu:
Google Scholar

Akta miasta Sandomierza, Księga ławnicza 1657-1660, sygn. 4; Księga radziecka 1628-1641, sygn. 10.
Google Scholar

Biblioteka Czartoryskich w Krakowie:
Google Scholar

Akta wójtowskie i radzieckie Szydłowca 1614-1650, sygn. 3907.
Google Scholar

Bętkowska B., Bieniarzówna J., Inwentarze ruchomości ubogiego mieszczaństwa krakowskiego, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 5/1957, s. 76-99.
Google Scholar

Gdański inwentarz mienia domowego Magdaleny Szumanowej z 1706 roku, oprac. i wyd. A. R. Chodyński, H. Dwilewicz, Wrocław-Warszawa-Kraków 1984.
Google Scholar

Groicki B., Obrona sierot i wdów, oprac. K. Koranyi, Warszawa 1958.
Google Scholar

Groicki B., Porządek sądów i sprawa miejskich prawa majdeburskiego w Koronie Polskiej, oprac. K. Koranyi, Warszawa 1953.
Google Scholar

Inwentarze mieszczan wojnickich 1589-1822, wyd. B. Trelińska, Wojnicz 1995.
Google Scholar

Inwentarze mieszczańskie z lat 1528-1635 z ksiąg miejskich Poznania, wyd. S. Nawrocki, J. Wisłocki, Poznań 1961.
Google Scholar

Inwentarze mieszczańskie z XVIII wieku z ksiąg miejskich i grodzkich Poznania, t. 1: Z lat 1700-1758, wyd. J. Burszta, C. Łuczak, Poznań 1962.
Google Scholar

Inwentarze mieszczańskie z XVIII wieku z ksiąg miejskich i grodzkich Poznania, t. 2: 1759-1793, wyd. J. Burszta, C. Łuczak, Poznań 1965.
Google Scholar

Agnusek, w: Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 1: A- Bany, red. S. Bąk, M. R Mayenowa, F. Pepłowski, Wrocław-Warszawa-Kraków 1966, s. 91.
Google Scholar

Bartkiewicz M., Odzież i wnętrza domów mieszczańskich w Polsce w drugiej połowie XVI i w XVII wieku, Wrocław 1974.
Google Scholar

Balcerzak E., Metal Articles in Urban Households of 18th Century Poland, w: Omnia Res Mobilia. Polish Studies in Posthumous Inventories of Movable Property in the 16th-19th Century, ed. J. Kruppé, A. Pośpiech, Warsaw 1999, s. 107-148.
Google Scholar

Dumanowski J., Świat rzeczy szlachty wielkopolskiej w XVIII wieku, Toruń 2006.
Google Scholar

Gadocha M., Testamenty i inwentarz Jadwigi i Marcina Mitkiewiczów. Przyczynek do dziejów mieszczaństwa krakowskiego, „Rocznik Lubelskiego Towarzystwa Genealogicznego”, 2011, t. 3, s. 98-121.
Google Scholar

Główka D., Majątek osobisty duchowieństwa katolickiego w Koronie w XVII i XVIII wieku, Warszawa 2004.
Google Scholar

Justyniarska-Chojak K., Inwentarze pośmiertne z małych i średnich miast Małopolski (w XVI-XVIII wieku), Kielce 2020.
Google Scholar

Justyniarska-Chojak K., Książki w mieszczańskich inwentarzach pośmiertnych z terenu Małopolski (XVI-XVII wiek), w: Historia magistra vitae est… Studia z dziejów społeczno-gospodarczych i kulturalnych. Księga jubileuszowa dedykowana prof. zw. dr. hab. Wiesławowi Cabanowi z okazji 45-lecia pracy naukowej, red. L. Michalska-Bracha, M. Przeniosło, B. Wojciechowska, Kielce 2016, s. 57-66.
Google Scholar

Justyniarska-Chojak K., Testamenty i inwentarze pośmiertne z ksiąg miejskich województwa sandomierskiego (XVI-XVIII wiek), Kielce 2010.
Google Scholar

Kizik E., Wesele, kilka chrztów i pogrzebów. Uroczystości rodzinne w mieście hanzeatyckim od XVI do XVIII wieku, Gdańsk 2001.
Google Scholar

Kołyszko M., Dewocjonalia z końca XVI-XVIII wieku pochodzące z badań archeologicznych na terenie Polski (stan zachowania, identyfikacja, zagadnienia konserwatorskie), Toruń 2013.
Google Scholar

Kołyszko M., Wizerunki podwójnego krzyża w kulturze Polski, Toruń 2015.
Google Scholar

Letkiewicz E., Klejnoty w Polsce. Czasy ostatnich Jagiellonów i Wazów, Lublin 2006.
Google Scholar

Motylewicz J., Społeczeństwo Przemyśla w XVI i XVII wieku, Rzeszów 2005.
Google Scholar

Nowiński J., Agnusków zapomniana moc, sława i piękno – rzecz o papieskim „Agnus Dei”, „Seminare. Poszukiwania naukowe”, 30/2011, s. 245-267. DOI: https://doi.org/10.21852/sem.2011.30.20
Google Scholar

Pacyfikał, w: Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 23: P-Przy, red. F. Pepłowski, Warszawa 1995, s. 10.
Google Scholar

Pisarzak M., Dewocjonalia, w: Encyklopedia katolicka, t. 3, red. R. Łukaszyk, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz, Lublin 1985, kol. 1226.
Google Scholar

Pośpiech A., Pułapka oczywistości. Pośmiertne spisy ruchomości szlachty wielkopolskiej z XVII wieku, Warszawa 1992.
Google Scholar

Saczyńska M., Mieszczan krakowskich domowe świętości, czyli wyobrażenia dewocyjne w przestrzeni prywatnej (przykłady wczesnonowożytne), w: Rzeczy i ludzie. Kultura materialne w późnym średniowieczu i w okresie nowożytnym. Studia dedykowane Marii Dąbrowskiej, red. M. Bis, W. Bis, Warszawa 2014, s. 275-286.
Google Scholar

Saczyńska M., Prywatna przestrzeń sakralna. Przykłady wykorzystywania ołtarzy przenośnych w późnośredniowiecznej Polsce, w: Dom, majątek, klient, sługa. Manifestacja pozycji elit w przestrzeni materialnej i społecznej (XIII-XIX wiek), red. M. R. Pauk, M. Saczyńska, Warszawa 2010, s. 111-127.
Google Scholar

Sowina U., Ubiór mieszczanek krakowskich w świetle inwentarzy rzeczy z przełomu średniowiecza i nowożyności, w: Habitus facit hominem. Społeczne funkcje ubioru w średniowieczu i w epoce nowożytnej, red. E. Wółkiewicz, M. Saczyńska, M. Pauk, Warszawa 2016, s. 163-177.
Google Scholar

Torój E., Inwentarze książek lubelskich introligatorów z pierwszej połowy XVII wieku, Lublin 2000.
Google Scholar

Torój E., Inwentarz księgozbioru Piotra Kliszewskiego lekarza lubelskiego z pierwszej połowy XVII wieku, „Folia Bibliologica”, 1990/1991, vol. 38/39, s. 123-143.
Google Scholar

Torój E., Mieszczańskie kolekcje książek w siedemnastowiecznym Lublinie, „Folia Bibliologica”, 2004/2005, vol. 52/53, s. 19-37.
Google Scholar

Turnau I., Słownik ubiorów. Tkaniny, wyroby pozatkackie, skóry, broń i klejnoty oraz barwy znane w Polsce od średniowiecza do początku XIX w., Warszawa 1999.
Google Scholar

Katarzyna Justyniarska-Chojak

http://orcid.org/0000-0003-2945-253X

Afiliacja:

Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Kielce Polska

Biogram

Katarzyna Justyniarska-Chojak, adiunkt w Instytucie Historii UJK w Kielcach. Zainteresowania badawcze: mieszczańskie testamenty i inwentarze pośmiertne, prawo spadkowe i rodzina mieszczańska w okresie nowożytnym, życie codzienne w małych miastach Małopolski w dobie staropolskiej.