Z cyklu "60/60 the best of SPCh" (1) [60 najciekawszych publikacji z 60 lat istnienia SPCh]
2025-01-11
Józef Iwanicki: „Psychiczne”, „duchowe” w człowieku według materializmu dialektycznego i według tomizmu [Studia Philosophiae Christianae 1(1965)1, s. 17-74].
OPIS: Tekst ukazał się jako drugi w kolejności artykuł opublikowany w SPCh w numerze pierwszym czasopisma w 1965 roku. Jego autorem jest współzałożyciel i pierwszy redaktor naczelny SPCh, ks. prof. Józef Iwanicki, logik, rektor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, a następnie Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie. Styl tego obszernego artykułu jest charakterystyczny dla jego autora – bardzo uporządkowany i usystematyzowany wykład, ściśle podzielony na oznaczone punkty. Dziś zazwyczaj tak już się nie pisze. Zaś tematyka tekstu jest charakterystyczna dla czasów, w których powstał i dla początkowego okresu istnienia SPCh, kiedy to bardzo często publikowane były w nim artykuły dotyczące dyskusji filozoficznej między tomizmem a materializmem dialektycznym. Trzeba przy tym pamiętać, że ówczesne teksty podlegały cenzurze państwowej, co sprawiało, że polemika światopoglądowa musiała być stonowana, choć, jak można się przekonać, czytając artykuł Iwanickiego, była bardzo merytoryczna i uczciwie prowadzona, a jednocześnie interesująca. Z perspektywy minionych 60. lat tekst ten stanowi ważne świadectwo na temat tamtych dyskusji oraz stylu prezentowania stanowisk filozoficznych i sposobu ich oceniania. Warto także zwrócić uwagę, że Iwanicki odwołuje się do ówczesnej perspektywy naukowej z zakresu psychologii i biologii człowieka. W konkluzji stwierdza jednoznacznie, że „tomistyczne stanowisko jest negatywne względem marksistowskiej koncepcji uznającej całe compositum ludzkie, a więc »duchowe« i »cielesne« za rezultat ewolucji materialnej”. Ale zauważa także, iż „W obu koncepcjach podejścia metodologiczne są konsekwentne i korespondują z ukształtowanymi pojęciami o traktowanym przedmiocie lub o rzeczywistości psychicznej człowieka”.
STRESZCZENIE: Analizując marksistowską koncepcję „psychiki” dochodzimy do ustalenia tez, wśród których wyróżniamy – po pierwsze – te, które odrzucają poglądy głoszone przez materializm „antydialektyczny” – czy to w formie naturalistycznej, czy też w formie panpsychistycznej, psychologistycznej lub behawiorystycznej. Dalej – mamy tezy przeciwstawiające się koncepcjom wypracowanym przez pozytywizm i dualizm psychofizyczny. Wreszcie – po tych rozważaniach na temat tendencji eliminacyjnych – rozpoczynamy temat konstrukcji. Temat ten zawiera – z jednej strony – poglądy na treść tez, a z drugiej – poglądy na sposoby dowodzenia tych tez. Oto tezy i ich główne konsekwencje: w pierwszej podkreśla się, że „to, co duchowe” jest właściwością materii zorganizowanej w najwyższym stopniu; w konsekwencji – sama materia jest bytem substancjalnym, „to, co duchowe” należy do sfery przypadłości: i jeszcze jedna konsekwencja: nie ma niczego, co można by oddzielić od materii cielesnej. Druga teza głosi, że „to, co psychiczne” powstaje w wyniku ewolucji i rozwoju materii; w konsekwencji – materia jest przyczyną pojawienia się tego, co „duchowe”, a także to materia jest zasadą wyjaśniającą to, co „duchowe”. Trzecia teza głosi, że ludzki mózg jest odpowiednim źródłem „psychiki”: „psychika” zależy ściśle – z funkcjonalnego i genetycznego punktu widzenia – od mózgu. Analiza dowodów pokazuje, że przesłanki są powiązane – z jednej strony – z faktami, a przede wszystkim z interpretacjami faktów; z drugiej strony, powiązania te są ukierunkowane na zasady systemu marksistowskiego. Analiza tomistycznej koncepcji „duchowego” prowadzi do czterech tez, z których pierwsza pokazuje, że teoria hylemorficzna jest jednorodna i spójna. Dowód tej tezy opiera się na porównaniu substancjalnej struktury zwierzęcej z substancjalną strukturą ludzką. Druga teza głosi, że człowiek jest istotą prostą. Prostoty tej dowodzi jedność podmiotu, jedność istnienia i jedność działania: wszystkie tendencje tworzą harmonijny i jednorodny system. Teza trzecia pozwala docenić ontologiczną wartość „psychiki ludzkiej”: „psychika” – w swej strukturze – jest rzeczywistością substancjalną, a w swych funkcjach – nie podlega całkowitej wewnętrznej zależności od ciała. Czwarta teza dotyczy genezy „psychiki” w człowieku: geneza ta nie ma wystarczającego uzasadnienia w ewolucji materii. Ta nieadekwatność odzwierciedla fakty ustalone przez paleontologię, genetykę i inne nauki przyrodnicze. Tezy te stanowią trzon rozwiązania trudnego problemu, a cała konstrukcja teoretyczna pozostaje w całkowitej harmonii z systemem tomistycznym. Końcowa konkluzja podkreśla zbieżność i rozbieżność dwóch koncepcji „psychiki”. Zbieżność ma charakter formalny: ujawnia się w krokach podejmowanych przez obie koncepcje w celu wprowadzenia – z jednej strony – faktów i ich interpretacji oraz – z drugiej strony – zasad odpowiednich systemów – do konstruowanych dowodów. Rozbieżność pojawia się w tendencji do nadawania odpowiednich znaczeń ogólnym poglądom. W obu koncepcjach podejścia metodologiczne są konsekwentne i korespondują z ukształtowanymi pojęciami o traktowanym przedmiocie lub o rzeczywistości psychicznej człowieka.
Ta strona używa pliki cookie dla prawidłowego działania, aby korzystać w pełni z portalu należy zaakceptować pliki cookie.
English
Język Polski