Link do tekstu: https://bazhum.muzhp.pl/media/texts/studia-philosophiae-christianae/1989-tom-25-numer-1/studia_philosophiae_christianae-r1989-t25-n1-s141-159.pdf

OPIS: Autorem przypomnianego tekstu jest prof. Andrzej Grzegorczyk (1922-2014) polski matematyk i filozof, specjalizujący się w logice, podstawach matematyki oraz matematycznych podstawach informatyki. Ponadto zajmował się podstawami racjonalnego poglądu na świat i tworzeniem własnego systemu filozoficznego. Był uczestnikiem powstania warszawskiego. Angażował się w niezależne działania ekumeniczne, w szczególności w ramach dialogu z prawosławiem, organizował w swoim mieszkaniu spotkania z inteligencją rosyjską, propagował także wśród opozycji ideę walki non-violence. Prezentowany artykuł nawiązuje do tego ostatniego wątku jego działalności. Autor podejmuje w nim zagadnienia zła wojny, które zdefiniuje jako niszczenie życia i innych ludzkich wartości. Wskazuje także na dobro pokoju jako wzajemną pomoc między ludźmi w procesie dochodzenia do wartości. Akty pokoju dotyczą unikania zła wojny oraz wzmacniania dobra i mogą być  uzasadnione etyką utylitarystyczną, solidarystyczną lub absolutystyczną. Wiele pozytywnych działań można uzasadnić za pomocą każdą z wymienionych wersji zaangażowania etycznego. Jednak absolutystyczne uzasadnienie wydaje się być najbardziej zgodne z duchem chrześcijaństwa. „Celem usiłowań pokojowych jest co najmniej łagodzenie lub usunięcie pewnego rodzaju zła, choćby na krótki okres czasu. Zło to bywa nazywane: wojną, starciem zbrojnym lub opartym o przemoc wyzyskiem wyniszczającym fizycznie. Celem usiłowań pokojowych jest też tworzenie stanu trwałego, charakteryzującego się nie tylko brakiem zła, lecz cechami przeciwnymi do wyżej opisanych: życzliwymi relacjami między wszystkimi zbiorowościami ludzi, współpracą i wzajemną pomocą. Choćbyśmy stawiali sobie cel najszerszy, to jednak najmniejsza poprawa w te j dziedzinie nie jest bez znaczenia” (s. 141). Analiza Grzegorczyka pozostaje niezwykle aktualna w czasach obecnych, kiedy znacząco wzrosło zagrożenie wojną światową i gdy toczy się wojna w Ukrainie oraz wiele innych konfliktów lokalnych. Autor, choć preferuje rozwiązania zakorzenione w etyce absolutystycznej, nie deprecjonuje całkowicie utylitaryzmy, wskazując na jego znaczenie praktyczne: „(…) mam wrażenie, że w ramach naturalnego utylitarystycznego sposobu myślenia zbiorowości ludzkie łatwo ulegają pewnemu zagubieniu i relatywizmowi. Absolutystyczna etyka stanowi jak gdyby rodzaj transcendencji, która wskazuje rozumowi kierunek. Bez tego wykraczania poza sfer utylitarnego myślenia zbyt łatwo usprawiedliwilibyśmy nasze zabijanie, kłamstwa i przemoc. W ten sposób etyka absolutystyczna stanowi ważny czynnik w działaniach pokojowych. Ale jak mówiliśmy wcześniej, szeroko pojęta etyka utylitarystyczna dbająca zarówno o życiowe jak i duchowe korzyści całej ludzkości również przyczynia się do budowy pokoju, choć jest postawą mniej radykalną. (…) Natomiast w sprawie wyboru drogi myślowej między utylitarystycznym i absolutystycznym budowaniem swojej etyki powinna panować wzajemna tolerancja, zgodna z wielowiekową tradycją naszej kultury” (s. 158).

STRESZCZENIE : 1. Zło wojny – dobro pokoju, analiza aksjologiczna. 1.A. Zło wojny: istota, powstanie, rozwój. 1.B. Dobro pokoju. 2. Dwie etyczne podstawy działań pokojowych. 2.A. Ujęcia utylitarystyczne i solidarystyczne. 2.B. Etyka absolutystyczna. 3. Kontrowersja oraz próby uzgodnienia stanowiska utylitarystycznego i absolutystycznego.