Św. Maria Magdalena de’ Pazzi – karmelitańska mistyczka w literaturze i sztuce Rzeczpospolitej XVII–XVIII w.

Anna Sylwia Czyż

doi:10.21697/an.16221

Opublikowane: 2025-12-29

Nr 9 (2025)

Św. Maria Magdalena de’ Pazzi – karmelitańska mistyczka w literaturze i sztuce Rzeczpospolitej XVII–XVIII w.

Anna Sylwia Czyż

Artifex Novus

Dział: Artykuły tematyczne

https://doi.org/10.21697/an.16221

Abstrakt

Artykuł dotyczy obecności św. Marii Magdaleny (Cateriny) de’ Pazzi w kulturze i sztuce Rzeczpospolitej w XVII–XVIII w. Kult mistyczki rozwijał się przede wszystkim w dwóch środowiskach – zakonnym i na dworze magnackiego rodu Paców. Pierwsze wiązało się nie tylko z karmelitami, ale także z jezuitami, którzy odegrali znaczącą rolę w procesie beatyfikacyjno-kanonizacyjnym mniszki, której byli spowiednikami. Św. Maria Magdalena miała także wizję św. Alojzego Gonzagi w chwale nieba. W kręgu obu zakonów powstawały więc wizerunki świętej, ale także oracje na jej cześć, a także modlitwy – godzinki i litanie. Innym kręgiem związanym z kultem karmelitanki był dom Paców. Magnaci, wykorzystując propagandową siłę legendy o pokrewieństwie z rodem de’ Pazzi, uznali Caterinę – Marię Magdalenę, za „świętą Pacównę”, swą szczególną, bo „spokrewnioną” z nimi niebiańską opiekunkę. Fakt ten należy uznać za wyjątkowy, bowiem do tej pory w Rzeczpospolitej jedynie przedstawiciele dynastii Jagiellonów i Wazów mieli swojego patrona – św. Kazimierza. Moc propagandowa takich związków była wykorzystywana przez Paców szczególnie w ostatniej ćwierci XVII w., kiedy ich znaczenie polityczne było największe. Było to o tyle wyjątkowe, że o kult świętej krewniaczki dbali oni bardziej niż florenccy de’ Pazzi, a wzorem dla nich stali się Medyceusze. Jednak w obu wskazanych przypadkach – kręgu zakonnym i w kręgu Paców – ikonografia św. Marii Magdaleny de’ Pazzi wpisuje się tendencje europejskie, nie wyróżniając się oryginalnością.

Słowa kluczowe:

św. Maria Magdalena de’ Pazzi, ikonografia świętych, Pacowie, karmelici, jezuici

Inne teksty tego samego autora

Podobne artykuły

1 2 3 > >>

Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Czyż, A. S. (2025). Św. Maria Magdalena de’ Pazzi – karmelitańska mistyczka w literaturze i sztuce Rzeczpospolitej XVII–XVIII w. Artifex Novus, (9), 76–107. https://doi.org/10.21697/an.16221

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Archiwum Krakowskiej Prowincji Karmelitów Bosych pw. Ducha Świętego w Krakowie
Google Scholar

sygn. 12; sygn. 119.
Google Scholar

Biblioteka Jagiellońska
Google Scholar

Ms. Slav. Fol. 16.
Google Scholar

Lietuvos mokslų akademijos Vrublevskių biblioteka
Google Scholar

f. 43-9919; f. 151-1353; f. 151-1354.
Google Scholar

Bronikowski Jerzy Józef, Celsitudo Virtutum In Divinissima Maria Magdalena De Pazzis, Eminentissima…, Kraków 1741.
Google Scholar

Bylina Jan Antoni, Prodigium montis Carmeli D. Maria Magdalena de Pazzis, miraculis et vitae sanctitate inclarescens…, Cracoviae 1725.
Google Scholar

Gołębiowski Chryzostom, Pojedynek śmierci z życiem na pogrzebie […] Krzysztofa Zygmunta Paca […] i […] Klary Izabelli Eugeniej Pacowej…, Warszawa 1685.
Google Scholar

Chwalibogowski Krzysztof Franciszek, Nowina lwowska, którą sława prędkolotna rozgłasza o obwieszczeniu błogosławieństwa, B. Marii Magdaleny de Pacis, panny zakonu karmelitańskiego regularis observantiae florenckiej…, Lwów 1628.
Google Scholar

Czepiel Wojciech, Kredencja nabożna B. Marii Magdalenie de Pacis […] od nabożnych niewiniątek szkoły farniej lwowskiej na walnej procesji pierwszego tej panny święta u tychże ojców na Halickim przedmieściu 10. Octobris uczyniona, Lwów 1628.
Google Scholar

Drews Jan, Honor consummatus liliorum [...] Nicolai Stephani Pac [...] episcopi Vilnensis…, Wilno 1682.
Google Scholar

Esprit Julien, Lilia florencka ś(w). Maria Magdalena de’ Pazzi, panna w ogrodzie świątobliwej obserwancji zakonnej Góry Karmelu rozkwitła…, tłum. Marcin Charzewicz, Lwów 1670.
Google Scholar

Gamurrini Eugenio, Istoria genealogica delle famiglie nobili Toscane et Umbre…, vol. 3, Fiorenza 1673.
Google Scholar

Herka Ignacy Kanty, Zebranie prac kaznodziejskich…, Poznań 1752.
Google Scholar

Komecki Franciszek Stanisław, Insula in mari Mariano Fortunatissima D. Maria Magdalena De Pazzis Annua suae Sollennitatis recurrente…, Kraków 1721.
Google Scholar

Koronka szkaplerzna S. Panny Przenajświętszej Maryi […] na ostatek Godzinki ś(w).Marii Magdaleny de Pazz(i)…, Kraków 1732.
Google Scholar

Krasowski Michał, Sidus terrris exortum claritudine sua solem superans Diva Maria Magdalena De Pazzis…, Cracovia 1696.
Google Scholar

Łętowski Michał Jan Kanty, Aurum in Monte Carmelo Elianis ignibus probatum Divinissima Maria Magdalena De Pazzis reduente…, Kraków 1749.
Google Scholar

Łodziński Antoni Franciszek, Viridarium sanctitatis in Carmeli solo plantatum D. Maria Magdalena De Pazzis…, Cracoviae 1722.
Google Scholar

Małachowski Adam Kazimierz, Navis pretiosa virtutum cymmelia per Mare Marianum devehens, D. Maria Magdalena de Pazzis…, Cracoviae 1720.
Google Scholar

Reconesi Anton Maria, Lilia florencka albo cudowny żywot serafickiej panny ś(w). M(arii) Magdaleny de Pazzis z miasta Florenciej […] teraz na nowo z włoskiego języka na polski przełożony […] z ukróceniem i przydaniem świeżych cudów…, tłum. Marcin Charzewicz, Kraków 1671.
Google Scholar

Sanner Stanisław, Vivanda niebieska w Najświętszym Sakramencie…, Leszno 1692.
Google Scholar

Sapieha Michał Franciszek, Lilium praesulea tiara coronatum […] in solenni inauguratione in antistitem Vilnensem […] Nicolai Stephani Pac…, Varsavia 1682.
Google Scholar

Skorupka Wacław Michał, Oratio in laudem D. Magdalenae de Pazzis recurrente sacro suo nomini die…, Cracoviae 1773.
Google Scholar

Solski Stanisław, Nauka o częstym używaniu Najświętszego Sakramentu…, Kraków 1671.
Google Scholar

Stadnicki Franciszek Ksawery, Scintilla sole maior inter Eliae flammas virtutum splendore refulgns [sic!] D. Maria Magdalena de Pazzis…, Cracoviae 1726.
Google Scholar

Stęgowski Serapion, Florilegium theologicum […] sanctitatis flori Mariae Magdalenae de Pazzis…, Kraków 1706.
Google Scholar

Straszewski Antoni Stanisław, Aurora Phaebeos virtutum radios in Monte Carmeli diffuendens Divinissima Maria Magdalena de Pazzis redeunte…, Cracoviae 1742.
Google Scholar

Straszewski Józef Kazimierz, Ipsum velle Dei in vita sua amplexa fuisse seraphica virgo S. Magdalena de Pazzis…, Cracoviae 1766.
Google Scholar

Śmieszkowic Anzelm, Xεξακονθαλιθως incredibilis pulchritudinis, et incomparabilis precii valorisque, gemma scilicet ecstatica virgo divina Maria Magdalena de Pazzis…, Kraków 1672.
Google Scholar

Węgrzynowicz Józef Bartłomiej, Vestalis divinior ignis Eliae custos, D. Maria Magdalena De Pazzis…, Cracoviae 1731.
Google Scholar

Wilkoński Kazimierz Benedykt, Concha virtutum in Mari Mariano praestantissima, D. Maria Magdalena de Pazzis, annuo suae festivitatis recurrente die, in basilica celeberrimi conventus Cracoviensis maioris perantiąuae regularis observantiae PP. Carmelitarum […] demonstrata…, Cracoviae 1712.
Google Scholar

Winiarski Andrzej, Alpha (a)ciei (l)iterariae (p)oplite (h)umili (a)pplicatum D. Mariae Magdalenae de Pazzis sapientissimae magistrae…, [Kraków?] 1762.
Google Scholar

Wolski Franciszek, Mons pietatis abo góra Karmelu w górę pobożności przemieniona, w której nieoszacowane summy depozytowane cnót i zasług i przykładów serafińskiej panny Marii Magdaleny de Pazzis karmelitanki na wypłacenie długów Ojczyzny zadłużonej…, Kraków 1670.
Google Scholar

Adamski Jakub, Dawny kościół p.w. Św. Agnieszki i klasztor SS. Karmelitanek Trzewiczkowych, w: Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. Jan K. Ostrowski, cz. 1: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego, t. 19, Kraków 2011, s. 269–278.
Google Scholar

Aptacy Janusz, Św. Maria Magdalena de’ Pazzi (1566–1607) – życie i doktryna, „Perspectiva. Legnickie Studia Teologiczno-Historyczne”, t. 5, 2006, nr 1, s. 16–36.
Google Scholar

Baniulytė Aušra, Lietuvos didikų Pacų ryšiai su Medičiais XVII a. antrojoje pusėje, „Lietuvos istorijos metraštis”, t. 2, 2004, s. 43–62.
Google Scholar

Baniulytė Aušra, Šv. Marijos Magdalenos de’Pazzi kultas Lietuvos baroko kultūroje: atvaizdai ir istorinė tikrovė, „Darbai ir dienos”, t. 53, 2010, s. 225–258.
Google Scholar

Barzman Karen-Edis, Devotion and Desire. The Reliquary Chapel of Maria Maddalena de’ Pazzi, „Art History”, vol. 15, 1992, nr. 2, s. 171–196. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1467-8365.1992.tb00480.x
Google Scholar

Berbara Maria, A dor de Catarina de Siena, Teresa de Ávila e Madalena Pazzi nas artes visuais, „Revista Concinnitas”, v. 1, 2010, n. 16, s. 36–45.
Google Scholar

Betlej Andrzej, Kościół p.w. św. Michała Archanioła (Nawiedzenia Najśw. Panny Marii) i klasztor oo. Karmelitów trzewiczkowych (pierwotnie oo. Karmelitów bosych), w: Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. Jan K. Ostrowski, cz. 1: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego, t. 20, Kraków 2012, s. 133–170.
Google Scholar

Calvo Portela Juan Isaac, La comunión de María Magdalena de Pazzi, una estampa de Abraham van Diepenbeeck y Conrad Lauwers, „Cuadernos de Historia del Arte”, vol. 35, 2020, no. 10, s. 29–82.
Google Scholar

Clercq de Carlo, Sainte Marie-Madeleine de Pazzi et ses dessins originaux, „Bulletin del’ Institut Historique Belge de Rome”, f. 50, 1980, nr. 370, s. 365–370.
Google Scholar

Cuadro Fernando Moreno, Iconografía de Magdalena de Pazzi. A propósito de Alonso Cano, Valdés Leal y Pedro de Moya, „Locvs Amoenvs”, vol. 10, 2009–2010, s. 141–152. DOI: https://doi.org/10.5565/rev/locus.207
Google Scholar

Czyż Anna Sylwia, Fundacje artystyczne rodziny Paców: Stefana, Krzysztofa Zygmunta i Mikołaja Stefana. „Lilium bonae spei ab antiquitate consecratum”, Warszawa 2016.
Google Scholar

Czyż Anna Sylwia, Kościół świętych Piotra i Pawła na Antokolu w Wilnie, Wrocław–Warszawa–Kraków 2008.
Google Scholar

Czyż Anna Sylwia, Treści ideowe wystroju kościoła i klasztoru w Pożajściu, w: Kameduli w Warszawie 1641–2016. 375 lat fundacji eremu na Bielanach, red. Karol Guttmejer, Anna Sylwia Czyż, Warszawa 2016, s. 305–336.
Google Scholar

Dettloff Anna, Zespół osiemnastowiecznych ołtarzy bocznych w kościele Karmelitów na Piasku w Krakowie – próba określenia stanu pierwotnego i kwestia autorstwa, „Rocznik Krakowski”, t. 69, 2003, s. 123–138.
Google Scholar

García Luque Manuel, Noble, mística y santa: la iconografía de María Magdalena de Pazzi en dos obras inéditas de duque cornejo, „Cuadernos de los Amigos de los Museos de Osuna”, 2020, no 22, s. 104–109.
Google Scholar

Grazioli Cristina, Looking for the Light Researching Stage Lighting in Renaissance and Baroque Eras, „Kronika Zamkowa”, 2021, nr 8, s. 235–254.
Google Scholar

Gromski Dariusz, Freski Józefa Meyera w katedrze lubelskiej, w: Studia nad sztuką renesansu i baroku, t. 1, red. A. Maśliński, Lublin 1989, s. 157–196.
Google Scholar

Guidetti Giovanni Matteo, Il reliquairio di santa Maria Maddalena de’ Pazzi a Vilnius e l’attività di Giovanni Comparini e Giuseppe Vanni per la corte di Toscana: nuovi documenti, „Bollettino della Accademia degli Euteleti della Città di San Miniato”, 2012, nr 79, s. 197–215.
Google Scholar

Hammond Joseph, An Old Altarpiece for a New Saint: The Canonization of S.M.M. de’ Pazzi and the Decoration of Santa Maria dei Carmini in Venice, „Explorations in Renaissance Culture”, vol. 38, 2012, Summer & Winter, s. 149–168. DOI: https://doi.org/10.1163/23526963-90000431
Google Scholar

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 2, z. 12, oprac. Hanna Hohensee-Ciszewska, Barbara Wolff, red. Jerzy Łoziński, Warszawa 1953.
Google Scholar

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 5, z. 8, red. Teresa Ruszczyńska, Aniela Sławska, Warszawa 1960.
Google Scholar

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 7, cz. 2.1–2.2, red. Zofia Kurzawa, Andrzej Kusztelski, Warszawa 1998–2002.
Google Scholar

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 8, z. 6, oprac. Tadeusz Chrzanowski, Marian Kornecki, Jan Samek, red. Ryszard Brykowski, Ewa Rowińska, Warszawa 1964.
Google Scholar

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 10, cz. 1, oprac. P. Krasny, J. Sito, red. J. Sito, Warszawa 2004; t. 11, z. 9, red. Tadeusz Chrzanowski, Marian Kornecki, Warszawa 1969.
Google Scholar

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 11, z. 17, oprac. Beata Biedrońska-Słota, Irena Konopka, red. Tadeusz Chrzanowski, Marian Kornecki, Warszawa 1979.
Google Scholar

Katedra wileńska. Artykułów historycznych do opisania kaplicy świętego Kazimierza ciąg dalszy, „Wizerunki i roztrząsania naukowe”, t. 14, 1840, s. 5–81.
Google Scholar

Klajumienė Dalia, XVIII a. sienų tapyba lietuvos bažnyčių architektūroje, Vilnius 2004.
Google Scholar

Małecki Jan M., Kult św. Magdaleny de Pazzi w barokowym Krakowie, „Folia Historica Cracoviensia”, t. 4–5, 1997–1998, s. 177–184. DOI: https://doi.org/10.15633/fhc.1307
Google Scholar

Maria Maddalenda de’ Pazzi. Santa dell’amore non amato, [kat. wyst. w Seminario Arcivescovile di Firenze, 19 V – 20 VII 2007] a cura di Piero Pacini, Firenze 2007.
Google Scholar

Martoni Alessandro, Intorno a Lazzaro Baldi. Il dipinto con la velatio di Santa Maria Maddalena de’ Pazzi nel monastero di San Giorgio Maggiore, w: Aldèbaran. Storia dell’arte, a cura di Sergio Marinelli, Verona 2014, vol. 2, 173–186.
Google Scholar

Maslauskaitė-Mažylienė Sigita, Šv. Kazimiero gerbimo istorijos šedevrai: Lietuva-Italija / Masterpieces of the History of the Veneration of St. Casimir: Lithuania–Italy [kat. wyst. w Bažnytinio paveldo muziejus, Vilnius 17 V–15 X 2018], Vilnius 2018.
Google Scholar

Michalczyk Zbigniew, Michał Stachowicz (1768–1825). Krakowski malarz między barokiem a romantyzmem, t. 2, Warszawa 2011.
Google Scholar

Mieszek Małgorzata, Teatr, który wychodził na ulice. Przestrzeń miejska w dawnych teatrach szkolnych, „Pamiętnik Teatralny”, t. 71, 2022, nr 1, s. 51–72. DOI: https://doi.org/10.36744/pt.835
Google Scholar

Misiurek Jerzy, Wielkie mistyczki Kościoła, Lublin 1996.
Google Scholar

Misztalska Jadwiga, Żywot Marii Magdaleny de’ Pazzi. Strategie wydawcy, strategie tłumacza, „Między oryginałem a przekładem”, t. 16, 2010, s. 71–80.
Google Scholar

Moisan-Jabłońska Krystyna, Obraz czyśćca w sztuce polskiego baroku, Warszawa 1995.
Google Scholar

Musso Roberta, La Trinità con sant’ Ilario, sant’ Andrea Corsini e santa Maria Maddalena dei Pazzi: una pala d’altare nella chiesa di Sant’ Ilario a Casale Monferrato. Indagine su una committenza, „Monferato. Arte e Storia”, vol. 13, 2001, December, s. 37–42.
Google Scholar

Nagielski Mirosław, Anna Eufrozyna Sieniawska, w: Polski słownik biograficzny, t. 37, red. Henryk Markiewicz, Warszawa–Kraków 1996–1997, s. 96–97.
Google Scholar

Ostrowski Jan K., Kościół p.w. Św. Trójcy i klasztor OO. Karmelitów Trzewiczkowych w Rozdole, w: Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. tenże, cz. 1: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego, t. 9, Kraków 2001, s. 139–155.
Google Scholar

Pacini Piero, Contributi per L’iconografia di Santa Maria Maddalena de’ Pazzi: Una „vita” inedita di Francesco Curradi, „Mitteilungen des Kunsthistorischen Institutes in Florenz”, Bd. 28, 1984, Heft 3, s. 279–350.
Google Scholar

Pacini Piero, Cosimo Ulivelli. Paladino della devozione carmelitana, „Antichità viva”, vol. 33, 1994, no. 2–3, s. 66–72.
Google Scholar

Pacini Piero, Fasto barocco e rigore monastico per Santa Maria Maddalena de’ Pazzi: la costruzione della cappella-reliquiario di Ciro Ferri, „Mitteilungen des Kunsthistorischen Institutes in Florenz”, Bd. 47, 2003, Heft 2–3, s. 375–439.
Google Scholar

Pacini Piero, Firenze 1669: un „Teatro Sacro” per Santa Maria Maddalena de’ Pazzi, „Mitteilungen des Kunsthistorischen Institutes in Florenz”, Bd. 36, 1992, s. 129–202.
Google Scholar

Pacini Piero, I „depositi” di Santa Maria Maddalena de’ Pazzi e la diffusione delle sue immagini (1607–1668), „Mitteilungen des Kunsthistorischen Institutes in Florenz”, Bd. 33, 1988, Heft 1–2, s. 173–252.
Google Scholar

Pacini Piero, Il dono di Vittoria della Rovere a Santa Maria Maddalena de’ Pazzi, „Medicea”, 2010, no. 5, s. 72–87.
Google Scholar

Pacini Piero, L’oro e i simboli della fede per la glorificazione di Santa Maria Maddalenda de’ Pazzi, „Mitteilungen des Kunsthistorischen Institutes in Florenz”, Bd. 49, 2005, Heft 1–2, s. 152–216.
Google Scholar

Pacini Piero, Roma 1669: gli apparati per la canonizzazione di Maria Maddalena de’ Pazzi, „Commentari d’Arte. Rivista di Critica e Storia dell’Arte”, vol. 19, 2013, no. 54–55, s. 98–111.
Google Scholar

Pierguidi Stefano, L’iconografia del „Sangue di Cristo” del Bernini. Santa Maria Maddalena de’ Pazzi e il „Torchio mistico”, „Iconographica. Rivista di Iconografia Medievale e Moderna”, vol. 7, 2008, s. 103–152.
Google Scholar

Przyboś Adam, Kazanowski Marcin, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 12, red. Emanuel Rostworowski, Wrocław–Warszawa–Kraków 1966, s. 257–259.
Google Scholar

Serafini Giovanni, Santa Maria Maddalena de’ Pazzi. La vita a l’iconografia, w: L’altra metà del cielo. Sante e devozione privata nelle grandi famiglie fiorentine dei secoli XVII–XIX [kat. wyst. w Museo di Casa Martelli, Firenze 7 X 2014 – 8 III 2015], Livorno 2014, s. 94–105.
Google Scholar

Shalit-Kollender Michal, The Fresco Cycle of Saint Maria Maddalena De’ Pazzi (1566–1607), „Religion and the Arts”, vol. 25, 2021, nr 4, s. 421–454. DOI: https://doi.org/10.1163/15685292-02504002
Google Scholar

Skulski Ryszard, Z nieznanej literatury lwowskiej. Ks. Krzysztof Franciszek Chwalibogowski, „Pamiętnik Literacki. Czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej”, 1937, nr 1–4, 76–79.
Google Scholar

Stopka Krzysztof, Torosowicz Mikołaj, w: Polski słownik biograficzny, t. 54, red. Andrzej Romanowski, Warszawa–Kraków 2022, s. 434–444.
Google Scholar

Sułecki Szymon, Księgozbiór klasztoru karmelitów na Piasku w Krakowie, Kraków 2014.
Google Scholar

Vitkauskienė Birutė Rūta, Złotnictwo wileńskie. Ludzie i dzieła XV–XVIII wiek, Warszawa 2006, s. 287.
Google Scholar