O tożsamości Europy Środkowej

Radosław Zenderowski

doi:10.21697/CSP.2022.26.1.05

Opublikowane: 2022-12-28

Nr 26 (2022)

O tożsamości Europy Środkowej

Radosław Zenderowski

Chrześcijaństwo-Świat-Polityka

Dział: Temat numeru

https://doi.org/10.21697/CSP.2022.26.1.05

Abstrakt

Celem niniejszego artykułu jest wskazanie na specyfikę tożsamości środkowoeuropejskich narodów i wspólnot religijnych zarówno w wymiarze sameness (swojskości) jak i distinctivness (odrębności). Służy temu struktura artykułu, składającego się z czterech części. W pierwszej zdefiniowano pojęcie tożsamości zbiorowej. W drugiej części wskazano na kształt geograficzny, geopolityczny i geokulturowy Europy Środkowej. W części trzeciej wskazano na znaczenie religii w procesie budowania i umacniania tożsamości narodowych w regionie Europy Środkowej. W części czwartej – ostatniej – przeanalizowano różnice kulturowe i światopoglądowe pomiędzy Europą Środkową a Europa Zachodnią, odwołując się do wyników badań empirycznych. W efekcie przeprowadzonych analiz wskazano na podstawowe różnice kulturowo-cywilizacyjne, ze szczególnym uwzględnieniem sfery religijnej, występujące między Europą Środkową a azjatyckim Wschodem z jednej strony (w ujęciu historycznym) oraz Europą Zachodnią (w ujęciu współczesnym).

Słowa kluczowe:

Europa Środkowa, tożsamość, religia, wiktymizm, suwerenność

Inne teksty tego samego autora

Radosław Zenderowski, Nowoczesna tożsamość narodowa budowana na zeświecczonej tradycji religijnej (przypadek czeski) , Chrześcijaństwo-Świat-Polityka: Nr 22 (2018)

Pobierz pliki

PDF PDF_EN (English)

Zasady cytowania

Zenderowski, R. (2022). O tożsamości Europy Środkowej. Chrześcijaństwo-Świat-Polityka, (26), 117–153. https://doi.org/10.21697/CSP.2022.26.1.05

Cited by / Share

Bibliografia

Babiński G. (2003), Etniczność i religia – formy, płaszczyzny i poziomy powiązań, w: Etniczność a religia, red. A. Posern-Zieliński, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
Google Scholar

Bauman Z. (1995), Wieloznaczność nowoczesna, nowoczesność wieloznaczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Google Scholar

Berend T.I. (2003), History Derailed. Central and Eastern Europe in the Long Nineteenth Century, CA U. of California, Berkeley.
Google Scholar

Boia L. (2003), Rumuni. Świadomość, mity, historia, tłum. K. Jurczak, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Google Scholar

Bokszański Z. (2006), Tożsamości zbiorowe, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Google Scholar

Ceh N., Harder J. (2005), Imagining the Croatian Nation, „Est European Quarterly”, nr 4, s. 409-417.
Google Scholar

Cywiński B. (1985), Doświadczanie Europy, Wydawnictwo Głos, Warszawa.
Google Scholar

Cywiński B. (1994), Mój kawałek Europy, Presspublica, Warszawa.
Google Scholar

Cywiński B. (1994), Mój kawałek Europy, „Rzeczpospolita”, Warszawa.
Google Scholar

Cywiński B. (2003), Przeciwko Jałcie bis, „Rzeczpospolita”, 8 lutego.
Google Scholar

Czyżewski K. (2008), Linia powrotu. Zapiski z pogranicza, Pogranicze, Sejny.
Google Scholar

Dabrowski P.M. (2000), Folk, Faith and Fatherland. Defining the Polish Nation in 1883, „Nationalities Papers”, nr 3, s. 397-416.
Google Scholar

Davies N. (2001), Boże igrzysko. Historia Polski, tłum. E. Muskat-Tabakowska, Znak, Kraków.
Google Scholar

Dąbrowska-Partyka M. (1998), Zagadnienie tożsamości a konflikt jugosłowiański, w: Współcześni Słowianie wobec własnych tradycji i mitów. Sympozjum w Castel Gandolfo 19-20 sierpnia 1996, red. M. Dąbrowska, L. Suchanek, F. Ziejka, Znak, Kraków.
Google Scholar

Dybciak K. (2001), Katolicka Europa Środkowa czy strefa postkomunistyczna?, „Arcana”, nr 3, s. 6-15.
Google Scholar

Dybciak K. (2004), Co znaczy katolickość Europy Środkowej?, w: Europa Środkowa: wspólnota czy zbiorowość?, red. R. Zenderowski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław – Warszawa – Kraków.
Google Scholar

Elliott M. (2009), Laszlo Tökés, Timisoara and the Romanian Revolution, www.georgefox.edu/academics/undergrad/departments/soc-swk/ree/misc_art.html (17.11.2022).
Google Scholar

Erdősi P. (2006), „Rzymski limes” i „przedmurze chrześcijaństwa” w węgierskiej wyobraźni historycznej, w: Dziedzictwo kresów – nasze wspólne dziedzictwo?, red. J. Purchla, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków.
Google Scholar

European Cultural Values, Special Eurobarometer 278, Wave 67 – TNS Opinion & Social (Aneks).
Google Scholar

Flora G., Szilagyi G., Roudometof V. (2005), Religion and National Identity in Post-communist Romania, „Journal of Southern Europe and the Balkans”, nr 1, s. 35-55.
Google Scholar

Gacesa D. (2006), „Othering” of East and West: (Anti)Ecumenical Views of the Serbian Orthodox Church, „CEU Political Science Journal”, nr 2, s. 403-424.
Google Scholar

Gołembski F. (2001), Stosunki kulturalne na Bałkanach, Elipsa, Warszawa.
Google Scholar

Grott B. (2006), Ojciec Józef Maria Bocheński i jego model nacjonalizmu chrześcijańskiego, w: Nacjonalizm czy nacjonalizmy. Funkcja wartości chrześcijańskich, świeckich i neopogańskich w kształtowaniu idei nacjonalistycznych, red. B. Grott, Kraków 2006.
Google Scholar

Halecki O. (1950), The Limits and Divisions of European History, Sheed and Ward, London – New York.
Google Scholar

Halecki O. (2000), Historia Europy – jej granice i podziały, Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin.
Google Scholar

Huntington S.P. (2007), Kim jesteśmy? Wyzwania dla amerykańskiej tożsamości narodowej, tłum. B. Pietrzyk, Znak, Kraków.
Google Scholar

Jacobson-Widding A. (1983), Introduction, w: Identity: Personal and Socio-Cultural, red. A. Jacobson-Widding, Academiae Upsaliensis, Uppsala.
Google Scholar

Kałużny T. (2020), Ukraińska autokefalia rok po ustanowieniu. Reakcje i dylematy świata prawosławnego, „Studia Oecumenica”, nr 20, s. 197-213.
Google Scholar

Karpat K.H. (1992), Mniejszość muzułmańska na Bałkanach, „Sprawy Międzynarodowe”, t. 7, nr 12, s. 129-144.
Google Scholar

Krakovska V. (2005), Evolution of the Lithuanian National Identity in the European Context, „Slovo”, nr 1.
Google Scholar

Lubonja F. (2005), Albania – wolność zagrożona. Wybór publicystyki z lat 1991-2002, tłum. D. Horodyska, Pogranicze, Sejny.
Google Scholar

MacDonald D.B. (2006), Serbia and the Jewish Trope. Nationalism, Victimhood and the Succesor Wars in Yugoslavia, w: Nationalism Across the Globe. An Overview of Nationalisms in State-Endowed and Stateless Nations, Volume I: Europe, red. W.J. Burszta, T. Kamusella, S. Wojciechowski, Wyższa Szkoła Nauk Humanistycznych i Dziennikarstwa, Poznań.
Google Scholar

Mazurkiewicz P. (2001), Europeizacja Europy. Tożsamość kulturowa Europy w kontekście procesów integracji, Studium Generale Europa, Warszawa.
Google Scholar

Mazurkiewicz P. (2004), Oddychać dwoma płucami. Tożsamość Europy Środkowej, w: Europa Środkowa: wspólnota czy zbiorowość?, red. R. Zenderowski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków.
Google Scholar

Merdjanova I. (2000), In Search of Identity. Nationalism and Religion in Eastern Europe, „Religion, State & Society”, nr 3, s. 233-261.
Google Scholar

Misztal B. (2005), Tożsamość jako pojęcie i zjawisko społeczne w zderzeniu z procesami globalizacji, w: Tożsamość bez granic. Współczesne wyzwania, red. E. Budakowska, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Google Scholar

Nowak A. (2022), Prof. Andrzej Nowak „Polska i Zachód/Europa. Kultura i geopolityka” - 1/2, https://www.youtube.com/watch?v=fIEulQWstLE&list=TLPQMTgwNDIwMjLJrQAKK88dpg&index=2&ab_channel=ascotv (19.04.2022).
Google Scholar

Olszański T. (2018), Konstantynopol. Autokefalia dla Ukrainy, https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2018-10-12/uznanie-przez-patriarchat-ekumeniczny-niezaleznosci-prawoslawnej (19.04.2022).
Google Scholar

Peterson-Royce A. (1982), Ethnic Identity, Indiana University Press, Bloomington.
Google Scholar

Pew Research Center (2018a), How Do European Countries Differ In Religious Commitment? Use Our Interactive Map to Find Out, https://www.pewresearch.org/fact-tank/2018/12/05/how-do-european-countries-differ-in-religious-commitment (18.04.2022).
Google Scholar

Pew Research Center (2018b), Eastern and Western Europeans Differ on Importance of Religion, Views of Minorities, and Key Social Issues, https://www.pewresearch.org/religion/2018/10/29/eastern-and-western-europeans-differ-on-importance-of-religion-views-of-minorities-and-key-social-issues/ (18.04.2022).
Google Scholar

Pope E.A. (2009), The Role of Religion in the Romanian Revolution, www.georgefox.edu/academics/undergrad/departments/soc-swk/ree/misc_art.html (12.11.2009).
Google Scholar

Popper K.R. (1992), Wiedza obiektywna. Ewolucyjna teoria epistemologiczna, tłum. A. Chmielewski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Google Scholar

Ramet P. (1988), Autocephaly and National Identity in Church-State Relations in Eastern Christianity. An introduction, w: Eastern Christianity and Politics in the Twentieth Century, red. P. Ramet, Routledge, Durham.
Google Scholar

Rapacka J. (1995), Godzina Herdera. O Serbach, Chorwatach i idei jugosłowiańskiej, Energeia, Warszawa.
Google Scholar

Rembierz M. (1999), Źródła i dylematy tożsamości. Filozofia wobec pytań o treść i sens egzystencji, Tożsamość człowieka wobec życia i śmierci, „Colloquia Communia” nr 2, s. 16-36.
Google Scholar

Ricoeur P. (1992), Filozofia osoby, tłum. M. Frankiewicz, Wydawnictwo Papieskiej Akademii Teologicznej, Kraków.
Google Scholar

Rusek H. (2002), Religia i polskość na Zaolziu, Nomos, Kraków.
Google Scholar

Samsonowicz H. (1999), Północ – Południe, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich – Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław – Warszawa – Kraków.
Google Scholar

Szczepański W. (2007), Specyfika albańskiego procesu narodowotwórczego w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku (do I wojny światowej), w: Integracja i tożsamość narodowa w Europie Środkowo-Wschodniej na przestrzeni dziejów. Z prac Polsko-Bułgarskiej Komisji Historycznej, red. E. Znamierowska-Rakk, Wydawnictwo Neriton, Warszawa.
Google Scholar

Szűcs J. (1995), Trzy Europy, tłum. J.M. Kłoczowski, Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin.
Google Scholar

Ścigaj P. (2004), Tożsamość narodowa. Przegląd problematyki, „Politeja”, nr 1, s. 152-167.
Google Scholar

Taboada-Leonetti I. (1981), Identité individuelle, identité collective. Problèmes poses par ľintroduction du concept d’identité en sociologie. Quelques propositions théoretiques a partir de trois Recherches sur ľimmigration, „Social Science Information”, nr 1, s. 137-167.
Google Scholar

Terlecki T. (1974), Polska a Zachód. Próba syntezy, Nakł. Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, Londyn.
Google Scholar

Tismaneanu V. (2000), Wizje zbawienia. Demokracja, nacjonalizm i mit w postkomunistycznej Europie, tłum. H. Jankowska, Muza, Warszawa.
Google Scholar

Ugrešić D. (2006), Kultura kłamstwa (eseje antypolityczne), tłum. D.J. Ćirlić, Czarne, Wołowiec.
Google Scholar

Vambery R. (1944), Nationalism in Hungary, „The Annals of the American Academy of Political and Social Science”, nr 77, s. 77-85.
Google Scholar

Velikonja M. (2003), Slovenian and Polish Religio-National Mythologies. A Comparative Analysis, „Religion, State & Society”, nr 3, s. 233-260.
Google Scholar

Vrnt P.C. (2003), Our First King István Still Has a Hand in Hungary’s Modern Day Culture, „The New Hungarian Voice”, nr 3.
Google Scholar

Wojtyła K. (1994), Gdzie znajduje się granica Europy?, „Ethos”, nr 4, s. 27-34.
Google Scholar

Wolson P. (1999), Politics of Victimhood. A Perpetual Cycle of Abuse, „Los Angeles Times”, 9 maja.
Google Scholar

Zarycki T. (2004), Uses of Russia. The Role of Russia in the Modern Polish National Identity, „East European Politics and Societies”, nr 4, s. 595-627.
Google Scholar

Zenderowski R. (2003), Czym jest Europa? Kim są Europejczycy?, w: S. Sowiński, R. Zenderowski, Europa drogą Kościoła. Jan Paweł II o Europie i europejskości, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich – Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław – Warszawa – Kraków 2003.
Google Scholar

Zenderowski R. (2007), Nad Tatrami błyska się… Słowacka tożsamość narodowa w dyskursie politycznym w Republice Słowackiej (1989-2004), Warszawa.
Google Scholar

Zenderowski R. (2011), Religia a tożsamość narodowa i nacjonalizm w Europie Środkowo-Wschodniej. Między etnicyzacją religii a sakralizacją etnosu (narodu), Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
Google Scholar

Wyniki spisów powszechnych
Google Scholar

Round of Population and Housing Censuses in Estonia, Latvia And Lithuania, Vilnius 2000, http://www.csb.gov.lv/images/modules/items/item_file_2064_baltcen3.pdf (18.11.2022).
Google Scholar

Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine / Agency for Statistics of Bosnia and Herzegovina, Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u Bosni i Hercegovini, 2013. Rezultati popisa, http://www.popis2013.ba/popis2013/doc/Popis2013prvoIzdanje.pdf (18.11.2022).
Google Scholar

Agjencia e statistikave të Kosovës / Statistical Office of Kosova, http://www.ks-gov.net (2008, 2011) (18.11.2022).
Google Scholar

Centrālā statistikas pārvalde, Population Census 2011 – Key Indicators, http://www.csb.gov.lv/en/statistikas-temas/population-census-2011-key-indicators-33613.html (18.11.2022).
Google Scholar

Český statistický úřad / Czech Statistical Office, Basic Final Results of the Population and Housing Census 2001, http://www.czso.cz (18.11.2022).
Google Scholar

Český statistický úřad / Czech Statistical Office, Náboženská víra obyvatel podle výsledků sčítání lidu 2014, https://www.czso.cz/documents/10180/20551795/17022014.pdf/c533e33c-79c4-4a1b-8494-e45e41c5da18?version=1.0 (18.11.2022).
Google Scholar

Český statistický úřad / Czech Statistical Office, Předběžné výsledky Sčítání lidu, domů a bytů 2011, http://www.czso.cz (18.11.2022).
Google Scholar

Comisia Centralǎ Pentru Recensământul Populaţiei şi al Locuinţelor, Comunicat de presă privind rezultatele provizorii ale Recensământului Populaţiei şi Locuinţelor – 2011, http://www.recensamantromania.ro/wp-content/uploads/2012/02/Comunicat_DATE_PROVIZORII_RPL_2011.pdf (18.11.2022).
Google Scholar

Comisia Centralǎ Pentru Recensământul Populaţiei şi al Locuinţelor, Recensamânt 1992, 2002, http://www.recensamant.ro (18.11.2022).
Google Scholar

Comisia Centralǎ Pentru Recensământul Populaţiei şi al Locuinţelor, Recensământul Populației și Locuințelor 1992, http://colectaredate.insse.ro/phc/public.do?siteLang=ro (18.11.2022).
Google Scholar

Comisia Centralǎ Pentru Recensământul Populaţiei şi al Locuinţelor, Recensământului Populației și Locuințelor 2014, http://recensamant.statistica.md (18.11.2022).
Google Scholar

Comisia Centralǎ Pentru Recensământul Populaţiei şi al Locuinţelor, Recensămîntul Populaţiei, Demographic, national, language and cultural characteristics 2004, http://www.statistica.md (18.11.2022).
Google Scholar

Departament Badań Społecznych i Warunków Życia GUS, Wyznania Religijne – Stowarzyszenia Narodowościowe i Etniczne w Polsce 2009-2011, Warszawa 2013, http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/oz_wyznania_religijne_stow_nar_i_etn_w_pol_2009-2011.pdf (18.11.2022).
Google Scholar

Department of Statistics to the Government of the Republic of Lithuania, 2001, 2011 Population and Housing Census data, http://www.stat.gov.lt (18.11.2022).
Google Scholar

Državni zavod za statistiku / The Croatian Bureau of Statistics, Census of population, households and dwellings, 2001, 2011, http://www.dzs.hr/default_e.htm (18.11.2022).
Google Scholar

Generations and Gender Survey, 2020 Belarus Wave, ggpsurvey.ined.fr. (18.11.2022).
Google Scholar

Główny Urząd Statystyczny, Podstawowe informacje o sytuacji demograficzno-społecznej ludności Polski oraz zasobach mieszkaniowych, Warszawa 2012.
Google Scholar

Główny Urząd Statystyczny, Struktura narodowo-etniczna, językowa i wyznaniowa ludności Polski. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011, Warszawa 2015.
Google Scholar

Główny Urząd Statystyczny, Wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002 i 2011 w zakresie deklarowanej narodowości oraz języka używanego w domu, http://www.stat.gov.pl/gus (18.11.2022).
Google Scholar

Instituti i Statistikave (INSTAT), Censusi i Popullsisë dhe Banesave 2011, Tirana 2012, s. 71, http://www.instat.gov.al/media/177354/main_results__population_and_housing_census_2011.pdf (18.11.2022).
Google Scholar

Központi Statisztikai Hivatal / Hungarian Central Statistical Office, Évi Népszámlálás 3. Országos adatok, Budapest 2013, http://www.ksh.hu/docs/hun/xftp/idoszaki/nepsz2011/nepsz_03_00_2011.pdf (18.11.2022).
Google Scholar

Központi Statisztikai Hivatal / Hungarian Central Statistical Office, ÉVI Népszámlálás 3. Országos adatok, 2011, http://www.nepszamlalas.hu (18.11.2022).
Google Scholar

Központi Statisztikai Hivatal / Hungarian Central Statistical Office, 2001. ÉVI NÉPSZÁMLÁLÁS http://www.nepszamlalas2001.hu/eng/volumes/26/tartalom.html; http://www.nepszamlalas2001.hu/eng/volumes/27/tables/load1_1_1.html (18.11.2022)
Google Scholar

Lietuvos statistikos departamentas / Statistics Lithuania, Results of the 2011 Population and Housing Census of the Republic of Lithuania, http://www.stat.gov.lt; http://statistics.bookdesign.lt/?lang=en (18.11.2022).
Google Scholar

Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Belarus, Religion and denominations in the Republic of Belarus, 2011, http://www.mfa.gov.by/upload/pdf/religion_eng.pdf (18.11.2022).
Google Scholar

Stanovnistvo predratne Jugoslavije po veroispovesti i materinjem jeziku po popisu od 31.3.1931, Beograd 1945, http://pod2.stat.gov.rs/ObjavljenePublikacije/G1931/pdf/G19314001.pdf (18.11.2022).
Google Scholar

Štatistický úrad Slovenskej republiky / Statistical Office of the Slovak Republic, Sčítanie obyvateľov, domov a bytov v roku 2001, 2011, http://www.statistics.sk (18.11.2022).
Google Scholar

Statistični urad Republike Slovenije / Statistical Office of the Republic of Slovenia, Rezultati Popisa 2002, http://www.stat.si/popis2002/si/default.htm (18.11.2022).
Google Scholar

Statistikaamet / Statistics Estonia, Population and Housing Census 2000, 2011, http://www.stat.ee/phc2011; http://www.stat.ee/64310?parent_id=39113 (18.11.2022); http://estonia.eu/about-estonia/country/population-census-2011.html (18.11.2022).
Google Scholar

Statistikaamet / Statistics Estonia, Population and Housing Census 2011, http://www.stat.ee/phc2011; PC231 (18.11.2022).
Google Scholar

Statistikaamet / Statistics Estonia, Population by religious affiliation and ethnic nationality; pc0454: at least 15-year-old persons by religion, sex, age group, ethnic nationality and county, 31 december 2011, http://pub.stat.ee/ (18.11.2022).
Google Scholar

The European Centre for Minority Issues, Kosovo Statistics, www.ecmi.de/emap/download/KosovoStatisticsFinalOne.pdf (18.11.2022).
Google Scholar

Uprava za statistiku Crne Gore – MONSTAT / Statistical Office of Montenegro – MONSTAT, Popis stanovništva, domačinstava i stanova u 2003, Podgorica, septembar 2004.
Google Scholar

Uprava za statistiku Crne Gore – MONSTAT / Statistical Office of Montenegro – MONSTAT, Prvi Rezultati. Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u Crnoj Gori, Podgorica 2011, http://www.monstat.org (18.11.2022).
Google Scholar

Zavod za Statistiku Republike Bosne i Hercegovine, Etnička Obiljezja Stanovnistva 1991, Sarajevo 1993, http://www.fzs.ba/Dem/Popis/Etnicka%20obiljezja%20stanovnistva%20bilten%20233.pdf (18.11.2022).
Google Scholar

Державний Комітет Статистики України / State Statistics Committee of Ukraine, National composition of the population. 2001 Ukrainian Population Census, http://www.ukrcensus.gov.ua; http://2001.ukrcensus.gov.ua/eng/results/general/nationality/ (18.11.2022).
Google Scholar

Државниот завод за статистика / State Statistical Office, Macedonia in Figures, Skopje 2012, http://www.stat.gov.mk/Publikacii/Mak_Brojki_2012_A.pdf (18.11.2022).
Google Scholar

Државниот завод за статистика / State Statistical Office, Popis na Naselenieto, Domakinstvata i Stanovite vo Republika Makedonija, 2002, http://www.stat.gov.mk.
Google Scholar

Национален Статистически Институт / National Statistical Institute, 2011 Population Census in the Republic of Bulgaria, http://www.nsi.bg (18.11.2022).
Google Scholar

Национален Статистически Институт / National Statistical Institute, Census 2001 – Final Results, http://www.nsi.bg (18.11.2022).
Google Scholar

Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь / National Statistical Committee of the Republic of Belarus, National Composition Of Population Of The Republic Of Belarus (Национальный Состав Населения Республики Беларусь), http://belstat.gov.by/homep/en/census/p5.php (18.11.2022).
Google Scholar

Републички завод за статистику Србије / Statistical Office of the Republic of Serbia, 2011 Census of Population, Households and Dwellings in the Republic of Serbia. First Results, http://media.popis2011.stat.rs/2011/prvi-rezultati.pdf (18.11.2022).
Google Scholar

Републички завод за статистику Србије / Statistical Office of the Republic of Serbia, Population Census 2002, http://webrzs.statserb.sr.gov.yu/axd/en/popis.htm (18.11.2022).
Google Scholar

Соціологічна група «РЕЙТИНГ», Релігійні вподобання населення, http://ratinggroup.ua/files/ratinggroup/reg_files/rg_religion_report_042015.pdf (18.11.2022).
Google Scholar