Islam i muzułmanie w pismach św. Tomasza z Akwinuu

Adam Lelito

doi:10.21697/ct.2024.94.4.04

Opublikowane: 2024-11-13

Tom 94 Nr 4 (2024)

Islam i muzułmanie w pismach św. Tomasza z Akwinuu

Adam Lelito

Collectanea Theologica

Dział: Artykuły

https://doi.org/10.21697/ct.2024.94.4.04

Abstrakt

Św. Tomasz z Akwinu (1224–1274) interesował się filozofią muzułmańską oraz arabskimi przekładami Arystotelesa, dlatego tematyka wpływu filozofii muzułmańskiej na koncepcje Akwinaty była wielokrotnie poddawana wnikliwej analizie. Obecne opracowanie nie podejmuje tematyki związanej z filozoficznymi inspiracjami, które zaczerpnął Akwinata od myślicieli muzułmańskich, ale stanowi próbę ukazania jego wiedzy i stanowiska, jakie zajmował wobec islamu i muzułmanów. Artykuł bazuje głównie na trzech dziełach Doktora Kościoła: Summa contra Gentiles („Suma przeciw poganom”), De rationibus Fidei („O racjonalności wiary”) oraz Summa Theologiae („Suma teologiczna”). Cel niniejszego artykułu stanowi próba przedstawienia całościowej wizji Akwinaty na temat islamu i jego wyznawców. Artykuł ukazuje również, z jakimi trudnościami mierzyli się średniowieczni teolodzy chrześcijańscy w zetknięciu z islamem.

Słowa kluczowe:

Tomasz z Akwinu, średniowiecze, islam, dialog międzyreligijny, historia teologii katolickiej

Inne teksty tego samego autora

Paweł Szuppe, Ireneusz Mariusz Michalik, Adam Lelito, Biuletyn misjologiczno-religioznawczy , Collectanea Theologica: Tom 92 Nr 1 (2022)

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Lelito, A. (2024). Islam i muzułmanie w pismach św. Tomasza z Akwinuu. Collectanea Theologica, 94(4), 95–142. https://doi.org/10.21697/ct.2024.94.4.04

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Akdağ, Ö., „God’s omnipotence in al-Ghazal and Thomas Aquinas”, ULUM: Journal of Religious Inquiries 1/1 (2018) 23–34.
Google Scholar

Andrzejuk, A., „Awiceniańskie źródła egzystencjalnej koncepcji bytu Tomasza z Akwinu”, Arabowie. Islam. Świat (red. M.M. Dziekan – I. Kończak; Łódź: Wydawnictwo Ibidem 2007) 525–533.
Google Scholar

Armour, R., Islam chrześcijaństwo i zachód. Burzliwe dzieje wzajemnych relacji (tłum. I. Nowicka; Kraków: Wydawnictwo WAM 2004).
Google Scholar

Attali, J., „Raison et foi: Averroès, Maïmonide, Thomas d’Aquin”, Conférences et Études (Paris: Editeurs Bibliothèque nationale de France 2004) 84. DOI: https://doi.org/10.4000/books.editionsbnf.1116
Google Scholar

Black, D.L., „Mental Existence in Thomas Aquinas and Avicenna”, Medieval Studies 61 (1999) 45–79. DOI: https://doi.org/10.1484/J.MS.2.306458
Google Scholar

Bocheński, F., „Maurowie”, Mały słownik kultury świata arabskiego (red. J. Bielawski; Warszawa: Wiedza Powszechna 1971) 346–347.
Google Scholar

Bocheński, F., „Saraceni”, Mały słownik kultury świata arabskiego (red. J. Bielawski; Warszawa: Wiedza Powszechna 1971) 455.
Google Scholar

Brenet, J.B., „Corps-sujet, corps-objet. Notes sur Averroès et Thomas d’Aquin dans le De immortalitate animae de P. Pomponazzi”, Pietro Pomponazzi entre traditions et innovations (red. J. Biard – Th. Gontier; Amsterdam: B.R. Brüner 2009) 11–28. DOI: https://doi.org/10.1075/bsp.48.02bre
Google Scholar

Brenet, J.B., „S’unir à l’intellect, voir Dieu. Averroès et la doctrine de la jonction au coeur du thomisme”, Arabic Sciences and Philosophy 21/2 (2011) 215–247. DOI: https://doi.org/10.1017/S0957423911000026
Google Scholar

Burnett, C., „Dzieła arabskie tłumaczone na łacinę: recepcja filozofii arabskiej w Europie Zachodniej”, Historia filozofii arabskiej (red. P. Adamson – R.C. Taylor; tłum. K. Pachniak; Kraków: Wydawnictwo WAM 2015) 339–365.
Google Scholar

Burrell, D.B., Knowing the Unknowable God: Ibn-Sina, Maimonides, Aquinas (Notre Dame, Indiana: University of Notre Dame Press 1986).
Google Scholar

Burrell, D.B., „Maimonides, Aquinas and Ghazali: distinguishing God from world”, Scottish Journal of Theology 61/3 (2008) 270–287. DOI: https://doi.org/10.1017/S0036930608004031
Google Scholar

Burrell, D.B., „Thomas Aquinas and Islam”, Modern Theology 20/7 (2004) 71–89. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1468-0025.2004.00243.x
Google Scholar

Cardini, F., Europa i islam. Historia nieporozumienia (tłum. B. Bielańska; Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2006).
Google Scholar

Cecini, U., „Some Remarks on the Translation of Proper Names in Mark of Toledo’s and Robert of Ketton’s Latin Qur’ān Translations”, Al–Qanţara 35/2 (2014) 579–605. DOI: https://doi.org/10.3989/alqantara.2014.020
Google Scholar

Cerami, C., „Thomas d’Aquin lecteur critique du Grand Commentaire d’Averroès à Phys. I,1”, Arabic Sciences and Philosophy 19/2 (2009) 189–223. DOI: https://doi.org/10.1017/S0957423909990026
Google Scholar

Chenu, M.D., Święty Tomasz z Akwinu i teologia (tłum. A. Ziemnicki – W. Szymona; Kraków: Znak 1997).
Google Scholar

Cyrzan, H., Życie ludzkie jako wartość w świętych księgach i tradycji judaizmu, chrześcijaństwa, islamu (Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego 2004).
Google Scholar

Daguet, F., Myśl polityczna św. Tomasza z Akwinu (tłum. T. Pękala; Monografie teologii politycznej 10; Warszawa: Teologia Polityczna Instytut Tomistyczny 2021).
Google Scholar

Danecki, J., Podstawowe wiadomości o islamie (Świat orientu; Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog, 2002) I.
Google Scholar

Daniel, N., Islam and the West. The Making of an Image (wyd. 6; Oxford: Oneworld Publications 2009).
Google Scholar

De la Cruz Palma, Ó. – Starczewska, K.K., „O tłumaczeniach Koranu na łacinę”, Przegląd Tatarski 1 (2011) 18–20.
Google Scholar

Dubois, M., „Zamysł Boży wobec Żydów według św. Tomasza”, Collectanea Theologica 66/2 (1966) 49–78.
Google Scholar

Elder, E.E., „The Crucifixion in the Koran”, Muslim Word 13 (1923) 242–258. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1478-1913.1923.tb01955.x
Google Scholar

Forschner, M., „Natur und Übernatur. Moses Maimonides und Thomas von Aquin über Glauben und Wissen”. The Trias of Maimonides – Die Trias des Maimonides. Jewish, Arabic and Ancient Culture of Knowledge – Jüdische, arabische und antike Wissenskultur (red. G. Tamer; Studia Judaica 30; Berlin – New York: Walter De Gruyter 2005) 373–394.
Google Scholar

Giacon, C., „In tema di dipendenze di S. Tommaso da Avicenna”, L`homme et son destin, Actes du Premier Congres International de Philosophie Medievale. Louvain–Bruxelles, 28 août–4 septembre 1958 (Louvain – Paris: Nauwelaerts 1960) 535–544.
Google Scholar

Goddard, H., Historia stosunków chrześcijańsko-muzułmańskich (tłum. S. Zalewski; Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax 2009).
Google Scholar

Gogacz, M., „O konieczności studiowania metafizyki Awicenny”, https://www.katedra.uksw.edu.pl/awicenna/o_koniecznosci_studiowania_awicenny.pdf (dostęp 11.03.2024).
Google Scholar

Houser, R.E., „Avicenna and Aquinas: Essence, Existence, and the Esse of Christ”, Recherches de théologie et philosophie médiévales 80/1 (2013) 17–55.
Google Scholar

Iogna-Prat, D., Ład i wykluczenie. Cluny i społeczność chrześcijańska wobec herezji, judaizmu i islamu (1000–1150) (red. M.P. Chojnacki – M.T. Gronowski; tłum. W. Kosiorek; Kraków: Tyniec Wydawnictwo Benedyktyńskie 2013).
Google Scholar

Jamieson, A.G., Wiara i miecz. Historia konfliktu islamsko–chrześcijańskiego (tłum. J. Wolak; Kraków: Wydawnictwo WAM 2009).
Google Scholar

Judy, A., „Avicenna’s «Metaphysics» in the Summa contra Gentiles (III)”, Angelicum 53/2 (1976) 185–226.
Google Scholar

Kamiński, I., Sekty i nowe ruchy religijne w 365 pytaniach i odpowiedziach (Warszawa: Vocatio 2013).
Google Scholar

Karas, M., „Wstęp tłumacza”, w: Tomasz z Akwinu, Taka jest nasza wiara (tłum. M. Karas; Sandomierz: Wydawnictwo Diecezjalne 2006) 7–16.
Google Scholar

Koran (tłum. J. Bielawski; Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1986).
Google Scholar

Kӧrner, F., Ecclesia coram Islamo. Theologie des interreligiösen Zeugnisses (Freiburg: Univ. Diss. 2007).
Google Scholar

Kritzeck, J., Peter the Venerable and Islam (Princeton, NJ: Princeton University Press 1964). DOI: https://doi.org/10.1515/9781400875771
Google Scholar

Kubacki, Z., Kościół, religie i zbawienie (Kraków: Wydawnictwo WAM 2016).
Google Scholar

Landowski, Z., Islam nurty odłamy sekty (Warszawa: Książka i Wiedza 2008).
Google Scholar

Ledwoń, I.S., „Średniowieczna apologia chrześcijaństwa wobec islamu”, Poznańskie Studia Teologiczne 29 (2015) 197–212. DOI: https://doi.org/10.14746/pst.2015.29.11
Google Scholar

López-Farjeat, L.X., „Avicenna’s influence on Aquinas’ early doctrine of creation in In II Sent., D. 1, Q. 1, A. 2”, Recherches de théologie et philosophie médiévales 79/2 (2012) 307–337.
Google Scholar

„Mahometanin”, Religia. Encyklopedia PWN (red. T. Gadacz – B. Milerski; Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2002) VI, 374.
Google Scholar

Marsilio, P., Kronika króla Aragonii Jakuba I, cyt. za Weisheipl J.A., Tomasz z Akwinu. Życie, myśl i dzieło (tłum. C. Wesołowski; Poznań: W Drodze 1985).
Google Scholar

Mayer, H.E., Historia wypraw krzyżowych (tłum. T. Zatorski; Kraków: WAM 2008).
Google Scholar

Nogales, S.G., „Saint Thomas, Averroes et L’averroisme”, Aquinas and problems of his time. Mediaevalia Lovaniensia series I studia V (red. G. Verbeke – D. Verhelst; Leuven – Hague: Leuven University Press – Martinus Nijhoff 1976) 161–177.
Google Scholar

Pasqua, H., „La réception d’Avicenne dans l’œuvre de saint Thomas d’Aquin”, Noesis 32 (2018) 189–220. DOI: https://doi.org/10.4000/noesis.5019
Google Scholar

Pelikan, J., Tradycja chrześcijańska. Historia rozwoju doktryny. I. Powstanie wspólnej tradycji (100–600) (tłum. M. Höffner; Mysterion; Kraków: Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego 2008).
Google Scholar

Prokop, M.P., „Wpływ filozofii Awicenny na metafizykę Tomasza z Akwinu. Przegląd źródeł i opracowań”, Rocznik Tomistyczny 8 (2019) 47–60.
Google Scholar

Rania Shah, R., „Saint Thomas Aquinas and Imam Al-Ghazālī on the Attainment of Happiness”, The International Journal of Religion and Spirituality in Society 6/2 (2015) 15–29. DOI: https://doi.org/10.18848/2154-8633/CGP/v06i02/51138
Google Scholar

Sesboüé, B., „Faza pierwsza. Od początku do soboru Trydenckiego. Apologia wiary i metody dyskursu dogmatycznego”, Słowo zbawienia. Doktryna Słowa Bożego, usprawiedliwienie i dyskurs wiary, Objawienie i akt wiary, Tradycja, Pismo Święte i magisterium (red. B. Sesboüé – Ch. Théobald; tłum. P. Rak; Historia dogmatów 4; Kraków: Wydawnictwo „M” 2003) 13–112.
Google Scholar

Sieńkowski, M., „Niewiara w rozumieniu św. Tomasza z Akwinu”, Civitas et Lex 22/2 (2019) 79–89. DOI: https://doi.org/10.31648/cetl.3673
Google Scholar

Sobór Watykański II, Deklaracja o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich Nostra aetate (1965).
Google Scholar

Sochoń, J., „Rozmawiać z nie–wierzącym, ateistą, wyznawcą innych religii!”, Warszawskie Studia Teologiczne 14 (2001) 207–215.
Google Scholar

Szymański, E., „Arabowie”, Mały słownik kultury świata arabskiego (red. J. Bielawski; Warszawa: Wiedza Powszechna 1971) 75–76.
Google Scholar

Taylor, R.C., „Arabic/Islamic Philosophy in Thomas Aquinas’s in IV Sent., D. 49, Q. 2, A. 1”, The Thomist 76 (2012) 509–550. DOI: https://doi.org/10.1353/tho.2012.0000
Google Scholar

Taylor, R.C., „Maimonides and Aquinas on Divine Attributes: The Importance of Avicenna”, Maimonides’ Guide of the Perplexed in translation. A History from the Thirteenth Century to the Twentieth (red. J. Stern – J.T. Robinson – Y. Shemesh; Chicago, IL: University of Chicago Press 2019) 333–364. DOI: https://doi.org/10.7208/chicago/9780226627878.003.0013
Google Scholar

Thomas Aquinas, De rationibus Fidei (corpusthomisticum.org), https://www.corpusthomisticum.org/ocg.html (dostęp 03.12.2022).
Google Scholar

Thomas Aquinas, In psalmos Davidis expositio, ps. 52–54 (corpusthomisticum.org), https://www.corpusthomisticum.org/cps52.html (dostęp 03.12.2022).
Google Scholar

Thomas Aquinas, Quaestiones disputatae de potentia, q. 3 (corpusthomisticum.org), https://www.corpusthomisticum.org/qdp3.html (dostęp 03.12.2022).
Google Scholar

Thomas Aquinas, Quaestiones disputatae de veritate, q. 5–7 (corpusthomisticum.org), https://www.corpusthomisticum.org/qdv05.html (dostęp 03.12.2022).
Google Scholar

Thomas Aquinas, Scriptum super Sententiis, lib. 4 d. 18–19 (corpusthomisticum.org), https://www.corpusthomisticum.org/snp4018.html (dostęp 03.12.2022).
Google Scholar

Thomas Aquinas, Secunda secundae Summae Theologiae a quaestione I ad guaestionem LVI. Sancti Thomae Aquinatis Doctoris Angelici Opera omnia iussu edita Leonis XIII P.M. VIII. Secunda secundae Summae Theologiae a quaestione CXXIII ad guaestionem CLXXXIX. Sancti Thomae Aquinatis Doctoris Angelici Opera omnia iussu edita Leonis XIII P.M., X (Romae: Ex Typographia Polyglotta S. C. De Propaganda Fide 1895, 1899) (= STh); tłum. pol.: Tomasz z Akwinu, Suma teologiczna. 15. Wiara i nadzieja (2–2, qu. 1–22) (tłum. P. Bełch). 16. Miłość (2–2, qu.23–46) (tłum. A. Głażewski). 23. Charyzmaty. Szczególne dary i powołania w Kościele (2–2.171–189) (tłum. P. Bełch). 27. Sakramenty w ogóle chrzest bierzmowanie (3.60–72) (tłum. P. Bełch). 32. Małżeństwo (Suppl. 41–68) (tłum. F.W. Bednarski; London: Veritas 1966, 1963, 1982, 1984, 1982).
Google Scholar

Thomas Aquinas, Summa contra Gentiles. Sancti Thomae Aquinatis Doctoris Angelici Opera omnia iussu edita Leonis XIII P.M., XIII, XIV, XV (Romae: Typis Riccardi Garroni 1918, 1926, 1930) (= ScG); tłum. pol.: Tomasz z Akwinu, Summa contra Gentiles. Prawda wiary chrześcijańskiej w dyskusji z poganami innowiercami i błądzącymi (tłum. Z. Włodek – W. Zega; Poznań: W Drodze 2003, 2007, 2009) I–III.
Google Scholar

Tolan, J.V., Saracens. Islam in the medieval European imagination (New York, NY: Columbia University Press 2002).
Google Scholar

Tomasz z Akwinu, Jak uzasadniać wiarę? De rationibus Fidei, w: Tomasz z Akwinu, Dzieła wybrane (tłum. J. Salij – K. Suszyło – M. Starowieyski – W. Giertych; Kęty: Wydawnictwo Antyk – Marek Derewiecki 1999) 329–355.
Google Scholar

Tomasz z Akwinu, „Wykład Składu Apostolskiego czyli «wierzę w Boga»”, w: Tomasz z Akwinu, Dzieła wybrane (tłum. J. Salij – K. Suszyło – M. Starowieyski – W. Giertych; Kęty: Wydawnictwo Antyk – Marek Derewiecki 1999) 576–617.
Google Scholar

Torrell, J.P., „Saint Thomas et les non-chrétiens”, Revue thomiste 106/1–2 (2006) 17–49.
Google Scholar

Torrell, J.P., Wprowadzenie w św. Tomasza z Akwinu. Osoba i dzieło (tłum. A. Kuryś; Poznań – Warszawa: W Drodze 2021).
Google Scholar

Valkenberg, P., „Can We Talk Theologically? Thomas Aquinas and Nicholas of Cusa on the Possibility of a Theological Understanding of Islam”, Rethinking the Medieval Legacy for Contemporary Theology (red. A.K. Min; Notre Dame, IN: University of Notre Dame Press 2014) 131–166. DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctvpj793k.8
Google Scholar

Van Riet, S., „La Somme contre les Gentils et la polémique islamo-chrétienne”, Aquinas and problems of his time. Mediaevalia Lovaniensia series I studia V (red. G. Verbeke – D. Verhelst; Leuven – Hague: Leuven University Press – Martinus Nijhoff 1976) 150–160.
Google Scholar

Verbeke, G., „L’unité de l’homme: saint Thomas contre Averroès”, Revue Philosophique de Louvain 58/58 (1960) 220–249. DOI: https://doi.org/10.3406/phlou.1960.5038
Google Scholar

Waldenfels, H., Ukrzyżowany i religie świata (tłum. P. Pachciarek; Warszawa: Verbinum 1985).
Google Scholar

Waltz, J., „Muhammad and the Muslims in St. Thomas Aquinas”, The Muslim Word 66/2 (1976) 81–95. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1478-1913.1976.tb03189.x
Google Scholar

Weisheipl, J.A., Tomasz z Akwinu. Życie, myśl i dzieło (tłum. C. Wesołowski; Poznań: W Drodze 1985).
Google Scholar

Winowski, L., Innowiercy w poglądach uczonych Zachodniego Chrześcijaństwa XIII–XIV wieku (Wrocław: Ossolineum 1985).
Google Scholar

Wróbel, J., „Wpływ metafizyki «Awicenny» i «Księgi o przyczynach» na filozofię Tomasza z Akwinu”, Studia philosophiae Christianae 10/2 (1974) 225–230.
Google Scholar

„Σαρακηνós”, Vocabolario della lingua greca (red. F. Montanari et al.; Torino: Loescher 2004) 1901.
Google Scholar