Islam i muzułmanie w pismach św. Tomasza z Akwinuu

Adam Lelito

doi:10.21697/ct.2024.94.4.04

Opublikowane: 2024-11-13

Tom 94 Nr 4 (2024)

Islam i muzułmanie w pismach św. Tomasza z Akwinuu

Adam Lelito

Collectanea Theologica

Dział: Artykuły

https://doi.org/10.21697/ct.2024.94.4.04

Abstrakt

Św. Tomasz z Akwinu (1224–1274) interesował się filozofią muzułmańską oraz arabskimi przekładami Arystotelesa, dlatego tematyka wpływu filozofii muzułmańskiej na koncepcje Akwinaty była wielokrotnie poddawana wnikliwej analizie. Obecne opracowanie nie podejmuje tematyki związanej z filozoficznymi inspiracjami, które zaczerpnął Akwinata od myślicieli muzułmańskich, ale stanowi próbę ukazania jego wiedzy i stanowiska, jakie zajmował wobec islamu i muzułmanów. Artykuł bazuje głównie na trzech dziełach Doktora Kościoła: Summa contra Gentiles („Suma przeciw poganom”), De rationibus Fidei („O racjonalności wiary”) oraz Summa Theologiae („Suma teologiczna”). Cel niniejszego artykułu stanowi próba przedstawienia całościowej wizji Akwinaty na temat islamu i jego wyznawców. Artykuł ukazuje również, z jakimi trudnościami mierzyli się średniowieczni teolodzy chrześcijańscy w zetknięciu z islamem.

Słowa kluczowe:

Tomasz z Akwinu, średniowiecze, islam, dialog międzyreligijny, historia teologii katolickiej

Inne teksty tego samego autora

Paweł Szuppe, Ireneusz Mariusz Michalik, Adam Lelito, Biuletyn misjologiczno-religioznawczy , Collectanea Theologica: Tom 92 Nr 1 (2022)

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Lelito, A. (2024). Islam i muzułmanie w pismach św. Tomasza z Akwinuu. Collectanea Theologica, 94(4), 95–142. https://doi.org/10.21697/ct.2024.94.4.04

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Akdağ, Ö., „God’s omnipotence in al-Ghazal and Thomas Aquinas”, ULUM: Journal of Religious Inquiries 1/1 (2018) 23–34.
Google Scholar

Andrzejuk, A., „Awiceniańskie źródła egzystencjalnej koncepcji bytu Tomasza z Akwinu”, Arabowie. Islam. Świat (red. M.M. Dziekan – I. Kończak; Łódź: Wydawnictwo Ibidem 2007) 525–533.
Google Scholar

Armour, R., Islam chrześcijaństwo i zachód. Burzliwe dzieje wzajemnych relacji (tłum. I. Nowicka; Kraków: Wydawnictwo WAM 2004).
Google Scholar

Attali, J., „Raison et foi: Averroès, Maïmonide, Thomas d’Aquin”, Conférences et Études (Paris: Editeurs Bibliothèque nationale de France 2004) 84.
Google Scholar

Black, D.L., „Mental Existence in Thomas Aquinas and Avicenna”, Medieval Studies 61 (1999) 45–79.
Google Scholar

Bocheński, F., „Maurowie”, Mały słownik kultury świata arabskiego (red. J. Bielawski; Warszawa: Wiedza Powszechna 1971) 346–347.
Google Scholar

Bocheński, F., „Saraceni”, Mały słownik kultury świata arabskiego (red. J. Bielawski; Warszawa: Wiedza Powszechna 1971) 455.
Google Scholar

Brenet, J.B., „Corps-sujet, corps-objet. Notes sur Averroès et Thomas d’Aquin dans le De immortalitate animae de P. Pomponazzi”, Pietro Pomponazzi entre traditions et innovations (red. J. Biard – Th. Gontier; Amsterdam: B.R. Brüner 2009) 11–28.
Google Scholar

Brenet, J.B., „S’unir à l’intellect, voir Dieu. Averroès et la doctrine de la jonction au coeur du thomisme”, Arabic Sciences and Philosophy 21/2 (2011) 215–247.
Google Scholar

Burnett, C., „Dzieła arabskie tłumaczone na łacinę: recepcja filozofii arabskiej w Europie Zachodniej”, Historia filozofii arabskiej (red. P. Adamson – R.C. Taylor; tłum. K. Pachniak; Kraków: Wydawnictwo WAM 2015) 339–365.
Google Scholar

Burrell, D.B., Knowing the Unknowable God: Ibn-Sina, Maimonides, Aquinas (Notre Dame, Indiana: University of Notre Dame Press 1986).
Google Scholar

Burrell, D.B., „Maimonides, Aquinas and Ghazali: distinguishing God from world”, Scottish Journal of Theology 61/3 (2008) 270–287.
Google Scholar

Burrell, D.B., „Thomas Aquinas and Islam”, Modern Theology 20/7 (2004) 71–89.
Google Scholar

Cardini, F., Europa i islam. Historia nieporozumienia (tłum. B. Bielańska; Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2006).
Google Scholar

Cecini, U., „Some Remarks on the Translation of Proper Names in Mark of Toledo’s and Robert of Ketton’s Latin Qur’ān Translations”, Al–Qanţara 35/2 (2014) 579–605.
Google Scholar

Cerami, C., „Thomas d’Aquin lecteur critique du Grand Commentaire d’Averroès à Phys. I,1”, Arabic Sciences and Philosophy 19/2 (2009) 189–223.
Google Scholar

Chenu, M.D., Święty Tomasz z Akwinu i teologia (tłum. A. Ziemnicki – W. Szymona; Kraków: Znak 1997).
Google Scholar

Cyrzan, H., Życie ludzkie jako wartość w świętych księgach i tradycji judaizmu, chrześcijaństwa, islamu (Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego 2004).
Google Scholar

Daguet, F., Myśl polityczna św. Tomasza z Akwinu (tłum. T. Pękala; Monografie teologii politycznej 10; Warszawa: Teologia Polityczna Instytut Tomistyczny 2021).
Google Scholar

Danecki, J., Podstawowe wiadomości o islamie (Świat orientu; Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog, 2002) I.
Google Scholar

Daniel, N., Islam and the West. The Making of an Image (wyd. 6; Oxford: Oneworld Publications 2009).
Google Scholar

De la Cruz Palma, Ó. – Starczewska, K.K., „O tłumaczeniach Koranu na łacinę”, Przegląd Tatarski 1 (2011) 18–20.
Google Scholar

Dubois, M., „Zamysł Boży wobec Żydów według św. Tomasza”, Collectanea Theologica 66/2 (1966) 49–78.
Google Scholar

Elder, E.E., „The Crucifixion in the Koran”, Muslim Word 13 (1923) 242–258.
Google Scholar

Forschner, M., „Natur und Übernatur. Moses Maimonides und Thomas von Aquin über Glauben und Wissen”. The Trias of Maimonides – Die Trias des Maimonides. Jewish, Arabic and Ancient Culture of Knowledge – Jüdische, arabische und antike Wissenskultur (red. G. Tamer; Studia Judaica 30; Berlin – New York: Walter De Gruyter 2005) 373–394.
Google Scholar

Giacon, C., „In tema di dipendenze di S. Tommaso da Avicenna”, L`homme et son destin, Actes du Premier Congres International de Philosophie Medievale. Louvain–Bruxelles, 28 août–4 septembre 1958 (Louvain – Paris: Nauwelaerts 1960) 535–544.
Google Scholar

Goddard, H., Historia stosunków chrześcijańsko-muzułmańskich (tłum. S. Zalewski; Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax 2009).
Google Scholar

Gogacz, M., „O konieczności studiowania metafizyki Awicenny”, https://www.katedra.uksw.edu.pl/awicenna/o_koniecznosci_studiowania_awicenny.pdf (dostęp 11.03.2024).
Google Scholar

Houser, R.E., „Avicenna and Aquinas: Essence, Existence, and the Esse of Christ”, Recherches de théologie et philosophie médiévales 80/1 (2013) 17–55.
Google Scholar

Iogna-Prat, D., Ład i wykluczenie. Cluny i społeczność chrześcijańska wobec herezji, judaizmu i islamu (1000–1150) (red. M.P. Chojnacki – M.T. Gronowski; tłum. W. Kosiorek; Kraków: Tyniec Wydawnictwo Benedyktyńskie 2013).
Google Scholar

Jamieson, A.G., Wiara i miecz. Historia konfliktu islamsko–chrześcijańskiego (tłum. J. Wolak; Kraków: Wydawnictwo WAM 2009).
Google Scholar

Judy, A., „Avicenna’s «Metaphysics» in the Summa contra Gentiles (III)”, Angelicum 53/2 (1976) 185–226.
Google Scholar

Kamiński, I., Sekty i nowe ruchy religijne w 365 pytaniach i odpowiedziach (Warszawa: Vocatio 2013).
Google Scholar

Karas, M., „Wstęp tłumacza”, w: Tomasz z Akwinu, Taka jest nasza wiara (tłum. M. Karas; Sandomierz: Wydawnictwo Diecezjalne 2006) 7–16.
Google Scholar

Koran (tłum. J. Bielawski; Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1986).
Google Scholar

Kӧrner, F., Ecclesia coram Islamo. Theologie des interreligiösen Zeugnisses (Freiburg: Univ. Diss. 2007).
Google Scholar

Kritzeck, J., Peter the Venerable and Islam (Princeton, NJ: Princeton University Press 1964).
Google Scholar

Kubacki, Z., Kościół, religie i zbawienie (Kraków: Wydawnictwo WAM 2016).
Google Scholar

Landowski, Z., Islam nurty odłamy sekty (Warszawa: Książka i Wiedza 2008).
Google Scholar

Ledwoń, I.S., „Średniowieczna apologia chrześcijaństwa wobec islamu”, Poznańskie Studia Teologiczne 29 (2015) 197–212.
Google Scholar

López-Farjeat, L.X., „Avicenna’s influence on Aquinas’ early doctrine of creation in In II Sent., D. 1, Q. 1, A. 2”, Recherches de théologie et philosophie médiévales 79/2 (2012) 307–337.
Google Scholar

„Mahometanin”, Religia. Encyklopedia PWN (red. T. Gadacz – B. Milerski; Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2002) VI, 374.
Google Scholar

Marsilio, P., Kronika króla Aragonii Jakuba I, cyt. za Weisheipl J.A., Tomasz z Akwinu. Życie, myśl i dzieło (tłum. C. Wesołowski; Poznań: W Drodze 1985).
Google Scholar

Mayer, H.E., Historia wypraw krzyżowych (tłum. T. Zatorski; Kraków: WAM 2008).
Google Scholar

Nogales, S.G., „Saint Thomas, Averroes et L’averroisme”, Aquinas and problems of his time. Mediaevalia Lovaniensia series I studia V (red. G. Verbeke – D. Verhelst; Leuven – Hague: Leuven University Press – Martinus Nijhoff 1976) 161–177.
Google Scholar

Pasqua, H., „La réception d’Avicenne dans l’œuvre de saint Thomas d’Aquin”, Noesis 32 (2018) 189–220.
Google Scholar

Pelikan, J., Tradycja chrześcijańska. Historia rozwoju doktryny. I. Powstanie wspólnej tradycji (100–600) (tłum. M. Höffner; Mysterion; Kraków: Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego 2008).
Google Scholar

Prokop, M.P., „Wpływ filozofii Awicenny na metafizykę Tomasza z Akwinu. Przegląd źródeł i opracowań”, Rocznik Tomistyczny 8 (2019) 47–60.
Google Scholar

Rania Shah, R., „Saint Thomas Aquinas and Imam Al-Ghazālī on the Attainment of Happiness”, The International Journal of Religion and Spirituality in Society 6/2 (2015) 15–29.
Google Scholar

Sesboüé, B., „Faza pierwsza. Od początku do soboru Trydenckiego. Apologia wiary i metody dyskursu dogmatycznego”, Słowo zbawienia. Doktryna Słowa Bożego, usprawiedliwienie i dyskurs wiary, Objawienie i akt wiary, Tradycja, Pismo Święte i magisterium (red. B. Sesboüé – Ch. Théobald; tłum. P. Rak; Historia dogmatów 4; Kraków: Wydawnictwo „M” 2003) 13–112.
Google Scholar

Sieńkowski, M., „Niewiara w rozumieniu św. Tomasza z Akwinu”, Civitas et Lex 22/2 (2019) 79–89.
Google Scholar

Sobór Watykański II, Deklaracja o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich Nostra aetate (1965).
Google Scholar

Sochoń, J., „Rozmawiać z nie–wierzącym, ateistą, wyznawcą innych religii!”, Warszawskie Studia Teologiczne 14 (2001) 207–215.
Google Scholar

Szymański, E., „Arabowie”, Mały słownik kultury świata arabskiego (red. J. Bielawski; Warszawa: Wiedza Powszechna 1971) 75–76.
Google Scholar

Taylor, R.C., „Arabic/Islamic Philosophy in Thomas Aquinas’s in IV Sent., D. 49, Q. 2, A. 1”, The Thomist 76 (2012) 509–550.
Google Scholar

Taylor, R.C., „Maimonides and Aquinas on Divine Attributes: The Importance of Avicenna”, Maimonides’ Guide of the Perplexed in translation. A History from the Thirteenth Century to the Twentieth (red. J. Stern – J.T. Robinson – Y. Shemesh; Chicago, IL: University of Chicago Press 2019) 333–364.
Google Scholar

Thomas Aquinas, De rationibus Fidei (corpusthomisticum.org), https://www.corpusthomisticum.org/ocg.html (dostęp 03.12.2022).
Google Scholar

Thomas Aquinas, In psalmos Davidis expositio, ps. 52–54 (corpusthomisticum.org), https://www.corpusthomisticum.org/cps52.html (dostęp 03.12.2022).
Google Scholar

Thomas Aquinas, Quaestiones disputatae de potentia, q. 3 (corpusthomisticum.org), https://www.corpusthomisticum.org/qdp3.html (dostęp 03.12.2022).
Google Scholar

Thomas Aquinas, Quaestiones disputatae de veritate, q. 5–7 (corpusthomisticum.org), https://www.corpusthomisticum.org/qdv05.html (dostęp 03.12.2022).
Google Scholar

Thomas Aquinas, Scriptum super Sententiis, lib. 4 d. 18–19 (corpusthomisticum.org), https://www.corpusthomisticum.org/snp4018.html (dostęp 03.12.2022).
Google Scholar

Thomas Aquinas, Secunda secundae Summae Theologiae a quaestione I ad guaestionem LVI. Sancti Thomae Aquinatis Doctoris Angelici Opera omnia iussu edita Leonis XIII P.M. VIII. Secunda secundae Summae Theologiae a quaestione CXXIII ad guaestionem CLXXXIX. Sancti Thomae Aquinatis Doctoris Angelici Opera omnia iussu edita Leonis XIII P.M., X (Romae: Ex Typographia Polyglotta S. C. De Propaganda Fide 1895, 1899) (= STh); tłum. pol.: Tomasz z Akwinu, Suma teologiczna. 15. Wiara i nadzieja (2–2, qu. 1–22) (tłum. P. Bełch). 16. Miłość (2–2, qu.23–46) (tłum. A. Głażewski). 23. Charyzmaty. Szczególne dary i powołania w Kościele (2–2.171–189) (tłum. P. Bełch). 27. Sakramenty w ogóle chrzest bierzmowanie (3.60–72) (tłum. P. Bełch). 32. Małżeństwo (Suppl. 41–68) (tłum. F.W. Bednarski; London: Veritas 1966, 1963, 1982, 1984, 1982).
Google Scholar

Thomas Aquinas, Summa contra Gentiles. Sancti Thomae Aquinatis Doctoris Angelici Opera omnia iussu edita Leonis XIII P.M., XIII, XIV, XV (Romae: Typis Riccardi Garroni 1918, 1926, 1930) (= ScG); tłum. pol.: Tomasz z Akwinu, Summa contra Gentiles. Prawda wiary chrześcijańskiej w dyskusji z poganami innowiercami i błądzącymi (tłum. Z. Włodek – W. Zega; Poznań: W Drodze 2003, 2007, 2009) I–III.
Google Scholar

Tolan, J.V., Saracens. Islam in the medieval European imagination (New York, NY: Columbia University Press 2002).
Google Scholar

Tomasz z Akwinu, Jak uzasadniać wiarę? De rationibus Fidei, w: Tomasz z Akwinu, Dzieła wybrane (tłum. J. Salij – K. Suszyło – M. Starowieyski – W. Giertych; Kęty: Wydawnictwo Antyk – Marek Derewiecki 1999) 329–355.
Google Scholar

Tomasz z Akwinu, „Wykład Składu Apostolskiego czyli «wierzę w Boga»”, w: Tomasz z Akwinu, Dzieła wybrane (tłum. J. Salij – K. Suszyło – M. Starowieyski – W. Giertych; Kęty: Wydawnictwo Antyk – Marek Derewiecki 1999) 576–617.
Google Scholar

Torrell, J.P., „Saint Thomas et les non-chrétiens”, Revue thomiste 106/1–2 (2006) 17–49.
Google Scholar

Torrell, J.P., Wprowadzenie w św. Tomasza z Akwinu. Osoba i dzieło (tłum. A. Kuryś; Poznań – Warszawa: W Drodze 2021).
Google Scholar

Valkenberg, P., „Can We Talk Theologically? Thomas Aquinas and Nicholas of Cusa on the Possibility of a Theological Understanding of Islam”, Rethinking the Medieval Legacy for Contemporary Theology (red. A.K. Min; Notre Dame, IN: University of Notre Dame Press 2014) 131–166.
Google Scholar

Van Riet, S., „La Somme contre les Gentils et la polémique islamo-chrétienne”, Aquinas and problems of his time. Mediaevalia Lovaniensia series I studia V (red. G. Verbeke – D. Verhelst; Leuven – Hague: Leuven University Press – Martinus Nijhoff 1976) 150–160.
Google Scholar

Verbeke, G., „L’unité de l’homme: saint Thomas contre Averroès”, Revue Philosophique de Louvain 58/58 (1960) 220–249.
Google Scholar

Waldenfels, H., Ukrzyżowany i religie świata (tłum. P. Pachciarek; Warszawa: Verbinum 1985).
Google Scholar

Waltz, J., „Muhammad and the Muslims in St. Thomas Aquinas”, The Muslim Word 66/2 (1976) 81–95.
Google Scholar

Weisheipl, J.A., Tomasz z Akwinu. Życie, myśl i dzieło (tłum. C. Wesołowski; Poznań: W Drodze 1985).
Google Scholar

Winowski, L., Innowiercy w poglądach uczonych Zachodniego Chrześcijaństwa XIII–XIV wieku (Wrocław: Ossolineum 1985).
Google Scholar

Wróbel, J., „Wpływ metafizyki «Awicenny» i «Księgi o przyczynach» na filozofię Tomasza z Akwinu”, Studia philosophiae Christianae 10/2 (1974) 225–230.
Google Scholar

„Σαρακηνós”, Vocabolario della lingua greca (red. F. Montanari et al.; Torino: Loescher 2004) 1901.
Google Scholar