Nieobecność roślin w humanistyce. O potrzebie plant studies, symbolice drzew, lasu i ich terapeutycznych właściwościach

Magdalena Szpunar

doi:10.21697/fp.2022.2.08

Opublikowane: 2022-12-31

Tom 12 Nr 2 (2022)

Nieobecność roślin w humanistyce. O potrzebie plant studies, symbolice drzew, lasu i ich terapeutycznych właściwościach

Magdalena Szpunar

Forum Pedagogiczne

Dział: Dział tematyczny

https://doi.org/10.21697/fp.2022.2.08

Abstrakt

Humanistyka i nauki społeczne długo były niewrażliwe na rośliny, nie dostrzegając ich znaczenia i wartości w naszym życiu, co bywa określane mianem ślepoty na rośliny. W związku z tym, iż subtelne życie roślin rozgrywa się poza ludzką percepcją, zwykle pozostaje ono niedostrzegalne i tym samym nieobecne w naszej świadomości. Postrzeganie roślin jako pozbawionych ruchu lokuje je na najniższych poziomach bytów. Swoją widzialność zyskują one dopiero wtedy, gdy w świecie człowieka pojawiają się jako źródło pokarmu, lek, materiał budowlany, czy dekoracja. Celem artykułu było zwrócenie uwagi na praktyki kulturowe związane z roślinami, nasze relacjami z nimi, aby dostrzec międzygatunkową zależność oraz co nie mniej istotne, konieczność rozwijania studiów nad roślinami. Wychodząc naprzeciw temu wyzwaniu, tekst ten stara się zrehabilitować długoterminową nieobecność roślin w dyskursie humanistycznym, uwalniając je od antropocentrycznej izolacji. Artykuł stanowi rozprawę o charakterze metateoretycznym i metadyscyplinarnym, i czerpie z dorobku plant studies w obrębie kulturoznawstwa, socjologii oraz filozofii. Tekst wprowadza w problematykę plant studies, próbując ustalić ich zakres i cel, ale także zwraca uwagę na wielowymiarowość nurtu plant studies, który funkcjonuje jako obszar badań humanistycznych oraz praktyka społeczna, redefiniująca rozumienie tego, co ludzkie i pozaludzkie. Artykuł postuluje budowanie relacji z roślinami w ontologii myśli słabej, z pełnym poszanowaniem niewyraźności i niejednoznaczności roślinnego życia.

Słowa kluczowe:

roślino-ślepota, plant studies, symbolika drzew, biofobia, biofilia, shinrin-yoku, terapia lasem

Pobierz pliki

pdf

Zasady cytowania

Szpunar, M. (2022). Nieobecność roślin w humanistyce. O potrzebie plant studies, symbolice drzew, lasu i ich terapeutycznych właściwościach. Forum Pedagogiczne, 12(2), 101–114. https://doi.org/10.21697/fp.2022.2.08

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.

Bibliografia

Arystoteles. (1993). O roślinach, przeł. L. Regner, w: tegoż Dzieła wszystkie, t. 4, przeł. A. Paciorek, L. Regner, P. Siwek, Warszawa: PWN.
Google Scholar

Bednarek J. (2018). „Upojenie jako triumfalne wtargnięcie w nas rośliny”: obietnice i niebezpieczeństwa roślinnej seksualności, „Teksty Drugie”, nr 2, s. 186-205.
Google Scholar

Beer G. (2009). Darwin’s Plots. Evolutionary Narrative in Darwin, George Elliot and Nineteenth-Century Fiction, Cambridge University Press, New York.
Google Scholar

Bielinis L., Bielinis E., Zawadzka A., Omelan A., Makowska M., Kuszewska K. (2016). Wykorzystanie terenów przyrodniczo cennych województwa Warmińsko-Mazurskiego w terapii lasem: Konteksty, możliwości, ograniczenia, „Ekonomia i Środowisko”, 1(56), s. 236-245.
Google Scholar

Buell L. (2005). The Future of Environmental Criticism: Environ-mental Crisis and Literary Imagination, Blackwell Publishing.
Google Scholar

Ciesielski M., Stereńczak K. (2018). What do we expect from forests? The European view of public demands. „Journal of Environment Management”, 209, s. 139-151.
Google Scholar

Conder J. (2002). Kwiaty Japonii. Kraków: Universitas.
Google Scholar

Darwin K. (1959). O pochodzeniu człowieka, przeł. S. Panek, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne.
Google Scholar

Deleuze G., Guattari F. (2015). Tysiąc plateau, Warszawa: Fundacja Bęc Zmiana.
Google Scholar

Domańska E. (2013). Humanistyka ekologiczna, „Teksty Drugie”, nr 1–2, s. 13–32.
Google Scholar

Domańska E. (2008). Humanistyka nie-antropocentryczna a studia nad rzeczami, „Kultura Współczesnaˮ, nr 3, s. 9–21.
Google Scholar

Dziadek M. (2021). (Post)humanistyka antropocentrycznego exodusu – w stronę roślinnego socjetas, „Przegląd Kulturoznawczy”, 1 (47), s. 43–60.
Google Scholar

Dziekan M. M. (1997). Symbolika arabsko-muzułmańska. Warszawa: Wydawnictwo Księży Werbistów Verbinum.
Google Scholar

Eliade M. (1966). Traktat o historii religii. Warszawa: Książka i Wiedza.
Google Scholar

Fromm E. (2015). Serce człowieka. Kraków: Wydawnictwo Vis-à-vis Etiuda.
Google Scholar

Galera H. (2007). Morfologia a symbolika drzew. Pokrój ogólny, „Nauka”, 2, s. 117-129.
Google Scholar

Hall M. (2011). Plants as persons. A philosophical botany. Albany: State University of New York Press.
Google Scholar

Haller J. S. (2014). Shadow medicine: the placebo in conventional and alternative therapies, Columbia.
Google Scholar

Haraway D. (2008). Otherworldly Conversations, Terran Topics, Local Terms, w: S. Alaimo, S. Hekman (red.) Material Feminisms, Bloomington.
Google Scholar

Hegel G., Wilhelm F. (1990). Encyklopedia nauk filozoficznych, przekł. Ś.F. Nowicki, Warszawa: PWN.
Google Scholar

Heinrich B. (2018). Drzewa w moim lesie, Wydawnictwo Czarne.
Google Scholar

Karjalainen E., Sarjala T., Raitio H. (2010). Promoting human health through forests: overview and major challenges, „Environmental Health and Preventive Medicine” nr 1, s. 1-8.
Google Scholar

Kawakami K., Kawamoto M., Nomura M., Otani H. (2004). Effects of phytoncides on blood pressure under restraint stress in SHRSP, „Clinical and Experimental Pharmacology and Physiology” nr 31.
Google Scholar

Koehler W. (1971). Las-człowiek, „Sylwan”, nr 7.
Google Scholar

Konczal A. A., (2017). Antropologia lasu. Leśnicy a percepcja i kształtowanie wizerunków przyrody w Polsce, Warszawa: Wydawnictwo IBL.
Google Scholar

Kondo Michelle C., Jacoby Sara F., South E. C. (2018). Does spending time outdoors reduce stress? A review of real-time stress response to outdoor environments. „Health Place” 51, s. 136-150.
Google Scholar

Kopaliński W. (1987). Słownik mitów i tradycji kultury. Warszawa: PIW.
Google Scholar

Kotte D., Qing L., Won S. S., Michalsen A. (2019). International Handbook of Forest Therapy. Cambridge Scholars Publishing.
Google Scholar

Kowalski P. (1998). Leksykon znaki świata. Omen, przesąd, znaczenie. Warszawa, Wrocław: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Krajewski M. (2021). Miejsce drzew jest w lesie. O miejskiej biofobii, „Stan Rzeczy”, 1(20), s. 203-224.
Google Scholar

Lechtzin N., Busse A., Smith M., Grossman S. i in. (2010). Randomized trial of nature scenery and sounds versus urban scenery and sounds to reduce pain in adults undergoing bone marrow aspirate and biopsy, „The Journal of Alternative and Complementary Medicine”, nr 16(9), s. 965-972.
Google Scholar

Le Guin U. K. (1993). Szerzej niż imperia i wolniej, przeł. L. Jęczmyk, w: Dziewczyny Buffalo i inne zwierzęce obecności, Warszawa: Wydawnictwo Alkazar.
Google Scholar

Li Q. (2018). Shinrin-yoku. Sztuka i teoria kąpieli leśnych. Kraków: Isignis Media.
Google Scholar

Li Q., Kobayashi M., Inagaki H., Katsumata M. i in. (2008). A forest bathing trip increases human natural killer activity and expression of anti-cancer proteins in female subjects, „Journal of biological regulators and homeostatic agents” nr 22(1).
Google Scholar

Li Q., Nakadai A., Matsushima H., Miyazaki Y. i in. (2006). Phytoncides (Wood Essential Oils) Induce Human Natural Killer Cell Activity, „Immunopharmacol Immunotoxicol”, nr 28(2).
Google Scholar

Mancuso S., Viola A. (2017). Błyskotliwa zieleń, Wrocław: Wydawnictwo Bukowy Las.
Google Scholar

Marder M. (2013). Plant-Thinking. A philosophy of Vegetal Life, Columbia University Press, New York.
Google Scholar

Marselle M. R., Irvine K. N., Warber S. L. (2013). Walking for Well-Being: Are Group Walks in Certain Types of Natural Environments Better for Well-Being than Group Walks in Urban Environments?, „International Journal of Environmental Research and Public Health”, nr 10, s. 5603-5628.
Google Scholar

Nealon J. T. (2016). Plant Theory: Biopower and Vegatable Life, Stanford: CA.
Google Scholar

Ogrodowska B. (2000). Zwyczaje, obrzędy i tradycje w Polsce. Mały słownik. Warszawa: Wydawnictwo Księży Werbistów Verbinum.
Google Scholar

Ohtsuka Y., Yabunaka N., Takayama S. (1998). Shinrin-yoku (forest-air bathing and walking) effectively decreases blood glucose levels in diabetic patients, „International Journal of Biometeorology”, nr 41(3), s. 125-127.
Google Scholar

Orr D. W. (1994). Earth in Mind: On Education, Environment, and the Human Prospect, Island Press.
Google Scholar

Park B. J., Tsunetsugu Y., Kasetani K. Kagawa T. (2010). The physiological effects of Shinrin-yoku (taking in the forest atmosphere or forest bathing): evidence from field experiments in 24 forests across Japan, „Environmental Health and Preventive Medicine”, 15 (1), s. 18–26.
Google Scholar

Roszczynialska M. (2020). Drzewa i lasy – alternatywne przyrody w polskich księgarniach (w drugiej dekadzie XXI wieku), „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Folia Poetica”, 8, s. 3-26.
Google Scholar

Rutkiewicz A., Hulewicz M. A. (2016). Leśny produkt turystyczny „Leczenie Lasem” – analiza przypadku, „Studia i Materiały CEPL w Rogowie”, Zeszyt 52, s. 205-214.
Google Scholar

Schneekloth L. (2001). Plants: The ultimate Alien, „Extrapolation”, Vol. 42, No. 3.
Google Scholar

Siciński J. T. (1999). Człowiek i drzewo. „Drzewa, Krzewy, Park” nr 3, s. 7-9.
Google Scholar

Swenson H. (2015). The Secret Lives of Dead Plants. 50th International Congress on Medieval Studies. Kalamazoo, MI, USA.
Google Scholar

Szopa K. (2015). Rośl-inne myślenie, czyli przyczynek do plant studies, „Czas Kultury”, 1, s. 150-155.
Google Scholar

Szpunar M. (2021). O doniosłości niepewności i myśli słabej, „Zeszyty Prasoznawcze”, 2021/3, s. 87-99.
Google Scholar

Szpunar M. (2020). O istocie uważności w nieuważnym świecie, „Kultura-Media-Teologia”, nr 42, s. 22-36.
Google Scholar

Taylor A. F., Kuo F. E. (2009). Children with attention deficits concentrate better after walk in the park, „Journal of Attention Disorders” nr 12(5), s. 402-409.
Google Scholar

Teska M., Michałowski A. (2016). Symbolika lasu w wierzeniach celtów i germanów, „Studia Materiały Ośrodka Kultury Leśnej”, 6, s. 287–303.
Google Scholar

Ulrich R. (1993). Biophilia, Biophobia, and Natural Landscapes, „The Biophilia Hypothesis” 7, s. 73–137.
Google Scholar

Wandersee J. H., Schussler E. E. (2001). Toward a theory of plant blindness, „Plant Science Bulletin”, 47, nr 1, s. 2-9.
Google Scholar

Wilson E. O. (1986). Biophilia. The human Bond with other species. Harvard University Press.
Google Scholar

Wohlleben P. (2018). Instrukcja obsługi lasu, Wydawnictwo Otwarte
Google Scholar

Wohlleben P. (2017). Sekretne życie drzew, Wydawnictwo Otwarte.
Google Scholar

Zamorska M. (2020a). Etyka roślin. Wiedza, troska i stawanie się z Innymi, „Prace Kulturoznawcze”, 24, nr 3, s. 43-62.
Google Scholar

Zamorska M. (2020). Kulturowe herbarium. Polityka, etyka i estetyka roślin, „Prace Kulturoznawcze”, 24, nr 3, s. 9-21.
Google Scholar

Zamorska M. (2019). Kain, plantacjocen i wykluczanie światów roślinnych, „Kultura i Historia”, nr 26, s. 185-194.
Google Scholar

Zhang T., Deng S., Ma Q., Sasaki K. (2015). Evaluations of landscape locations along trails based on walking experiences and distances traveled in the Akasawa Forest Therapy Base, Central Japan. Forests 6(8 ), s. 2853-2878.
Google Scholar