Bariery i ograniczenia w refleksyjnym rozwoju nauczycieli wczesnej edukacji

Bożena Muchacka; Iwona Czaja-Chudyba

doi:10.21697/fp.2018.2.02

Opublikowane: 2018-10-06

Tom 8 Nr 2 (2018)

Bariery i ograniczenia w refleksyjnym rozwoju nauczycieli wczesnej edukacji

Bożena Muchacka

, Iwona Czaja-Chudyba

Forum Pedagogiczne

Dział: Dział tematyczny

https://doi.org/10.21697/fp.2018.2.02

Abstrakt

Idea refleksyjnego rozwoju nauczycieli od lat jest ważnym zagadnieniem w edukacji, hasło to jednak pozostaje w przestrzeni życzeń i postulatów. Badacze najczęściej nie zagłębiają się w przyczyny uporczywego trwania nauczycieli na bezpiecznych pozycjach bezrefleksyjnego, instrumentalno-technicznego sposobu doświadczania rzeczywistości. Dlatego celem artykułu będzie analiza podmiotowych i zewnętrznych ograniczeń procesu refleksyjnego w rozwoju nauczycieli wczesnej edukacji. Przedstawiona klasyfikacja ograniczeń obejmować będzie bariery podmiotowe (poznawcze, emocjonalno-motywacyjne i osobowościowe) oraz (związane z czynnikami zewnętrznymi) bariery kulturowe, polityczne, środowiskowe i łączące się ze specyfiką procesu edukacji. Należy podkreślić, iż uświadomienie czynników hamujących lub ograniczających refleksyjny rozwój zawodowy może przyczynić się do lepszego zrozumienia sytuacji nauczycieli wczesnej edukacji, gdyż jest on jedną z bardziej optymalnych form współuczestniczenia w ponowoczesności.

Słowa kluczowe:

refleksyjność, ograniczenia rozwoju nauczycieli wczesnej edukacji

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Muchacka, B., & Czaja-Chudyba, I. (2018). Bariery i ograniczenia w refleksyjnym rozwoju nauczycieli wczesnej edukacji. Forum Pedagogiczne, 8(2), 17–32. https://doi.org/10.21697/fp.2018.2.02

Cited by / Share

Bibliografia

Beck U. (2002). Społeczeństwo ryzyka. W drodze do innej nowoczesności. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Scholar”.
Google Scholar

Bourdieu P. (2005). Dystynkcja. społeczna krytyka władzy sądzenia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Google Scholar

Brookfield S. D. (1995). Becoming a Critically Reflective Teacher. San Francisco: John Willey & Sons, Inc.
Google Scholar

Czaja-Chudyba I., Muchacka B. (2016). Nauczyciele wczesnej edukacji. Koncepcje, kształcenie, wyzwania. Kraków: Wydawnictwo „Petrus”.
Google Scholar

Czaja-Chudyba I. (2013). Myślenie krytyczne w kontekstach edukacji wczesnoszkolnej – uwarunkowania nieobecności. Kraków: Wydawnictwo Naukowe UP.
Google Scholar

Czerepaniak-Walczak M. (1997a). Aspekty i źródła profesjonalnej refleksji nauczyciela. Toruń: Wydawnictwo „Edytor”.
Google Scholar

Czerepaniak-Walczak M. (1997b). Rola krytycznej refleksji w procesie poznania pedagogicznego. Aksjologiczne aspekty przedmiotu poznania. W:
Google Scholar

Kukołowicz T., Nowak M. (red.). Pedagogika ogólna. Problemy aksjologiczne. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
Google Scholar

Czerepaniak-Walczak M. (2006). Pedagogika emancypacyjna. Rozwój świadomości krytycznej człowieka. Gdańsk: GWP.
Google Scholar

Day Ch. (2004). Rozwój zawodowy nauczyciela. Uczenie się przez całe życie. Gdańsk: GWP.
Google Scholar

Dewey J. (1988). Jak myślimy? Warszawa: PWN.
Google Scholar

Dobrołowicz W. (1993). Psychika i bariery. Warszawa: WSiP.
Google Scholar

Dróżka W. (2005). Metodologia refleksyjna jako perspektywa integracji teorii i praktyki w kształceniu nauczycieli. W: Sajak A. (red.). Praktyka tworzenia edukacyjnej wspólnoty. Kraków: Wydawnictwa Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar

Dróżka W., Madalińska-Michalak J. M. (2016). Droga do zawodu nauczyciela i motywy jej wyboru – w świetle autobiograficznych wypowiedzi studentów studiów pedagogicznych. „Forum Oświatowe”, 28 (1), dostępny na: http://forumoswiatowe.pl/index.php/czasopismo/article/view/416 (otwarto: 18.04.2018).
Google Scholar

Dylak S. (1996). Kształcenie nauczycieli do refleksyjnej praktyki. Zarys genezy, istoty i rozwój koncepcji. „Rocznik Pedagogiczny”, 16.
Google Scholar

Freire P. (2000). „Bankowa” koncepcja edukacji jako narzędzie opresji. W: Blusz K. (red.). Edukacja i wyzwolenie. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Google Scholar

Giddens A. (2001). Nowe zasady metody socjologicznej. Pozytywna krytyka socjologii interpretatywnych. Kraków: Nomos.
Google Scholar

Gołębniak B. D. (1998). Zmiany edukacji nauczycieli. Wiedza–biegłość–refleksyjność. Toruń: Wydawnictwo „Edytor”.
Google Scholar

Gołębniak D. i Zamorska, B. (2014). Nowy profesjonalizm nauczycieli. Podejścia–praktyka– przestrzeń rozwoju. Wrocław: Dolnośląska Szkoła Wyższa.
Google Scholar

Hatton N., Smith D. (1995). Reflection in teacher education: towards definition and implementation. „Teaching and Teacher Education”, 11, 1. DOI: https://doi.org/10.1016/0742-051X(94)00012-U
Google Scholar

Illeris K. (2006). Trzy wymiary uczenia się. Poznawcze, emocjonalne i społeczne ramy współczesnej teorii uczenia się. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.
Google Scholar

Kasačova B. (2004). Refleksyjna nauka w szkole podstawowej. W: Lewowicki T., Puślecki W., Włoch S. (2004). Transformacja w polskiej edukacji wczesnoszkolnej. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Google Scholar

Klus-Stańska D. (2002). Konstruowanie wiedzy w szkole. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
Google Scholar

Klus-Stańska D. (2004). Treści wychowawcze w nauczaniu początkowym – edukacja pozorów. W: Klim-Klimaszewska A. (red.). Mity dzieciństwa – dramaty socjalizacji, cz. 2. Siedlce: Wydawnictwo Akademii Podlaskiej.
Google Scholar

Klus-Stańska D. (2005a). Mentalne zniewolenie nauczycieli wczesnej edukacji – epizod czy prawidłowość. „Problemy Wczesnej Edukacji”, 1.
Google Scholar

Klus-Stańska D. (2005b). Bariery zmiany szkolnej kultury dydaktycznej. W: Sajak A. (red). Praktyka tworzenia edukacyjnej wspólnoty. Kraków: Wydawnictwa Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar

Klus-Stańska D. (2006a). Behawiorystyczne źródła myślenia o nauczaniu, czyli siedem grzechów głównych wczesnej edukacji. W: Klus-Stańska D., Szatan E., Bronk D. (red.). Wczesna edukacja. Między schematem a poszukiwaniem nowych ujęć teoretyczno-badawczych. Gdańsk: Wydawnictwo UG.
Google Scholar

Klus-Stańska D. (2006b). Doświadczenia pedagogiczne nauczycieli jako źródło ich niezdolności do refleksji nad własną aktywnością zawodową. W: Michalski J. (red.). Sapientia et adiumentum. W trosce o rozwój innych. Studia dedykowane Zbigniewowi Kwiecińskiemu. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie.
Google Scholar

Klus-Stańska D. (2008). Dokąd zmierza polska szkoła? – pytania o ślepe uliczki, kierunki, konteksty. W: Klus-Stańska D. (red). Dokąd zmierza polska szkoła? Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Google Scholar

Klus-Stańska D. (2012). Wiedza, która zniewala – transmisyjne tradycje w szkolnej edukacji. „Forum Oświatowe”, 1 (46), s. 21–40.
Google Scholar

Klus-Stańska D., Nowicka, M. (2005). Sensy i bezsensy edukacji wczesnoszkolnej. Warszawa: WSiP.
Google Scholar

Krause A. (2009). Iluzja dydaktycznej sprawczości – profesjonalizacja niekompetencji. W: Hurło L., Klus-Stańska D., Łojko M. (red). Paradygmaty współczesnej dydaktyki. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Google Scholar

Krzychała S. (2005). Refleksyjny akcjonizm – ku posttradycyjnej konstrukcji tożsamości. W: Dziemianowicz M., Gołębniak B. D., Kwaśnica R. (red.). Przetrwanie i rozwój jako niezbywalne powinności wychowania. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP we Wrocławiu.
Google Scholar

Krzychała, S. (2007). Ryzyko własnego życia. Indywidualizacja w późnej nowoczesności. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP we Wrocławiu.
Google Scholar

Kwiatkowska H. (1997). Źródła inspiracji nowego myślenia o edukacji nauczycielskiej. W: Kwiatkowska H., Lewowicki T. (red.). Źródła inspiracji współczesnej edukacji nauczycielskiej. Warszawa: Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP.
Google Scholar

Kwiatkowska H. (2005). Tożsamość nauczycieli. Gdańsk: GWP.
Google Scholar

Langer E. J. (1993), Problemy uświadamiania. Konsekwencje refleksyjności i bezrefleksyjności. W: Maruszewski T. (red.). Poznanie. Afekt. Zachowanie. Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Maciuszek J. (2013). Automatyzmy i bezrefleksyjność w kontekście wpływu społecznego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Michalak J. M. (2010). (red.). Etyka i profesjonalizm w zawodzie nauczyciela. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar

Muchacka B., Kaleta-Witusiak M., Walasek-Jarosz B. (2013). Autorefleksja i analiza pracy własnej. Kielce: Wydawnictwo SSW.
Google Scholar

Muchacka-Cymerman A., Tomaszek K. (2017). Syndrom wypalenia w zawodzie nauczyciela i w roli ucznia. Przegląd literaturowy. „Forum Oświatowe”, 30 (2). s. 95–115, dostępny na: http://forumoswiatowe.pl/index.php/czasopismo/article/view/526/368 (otwarto: 16.04.2018 r.).
Google Scholar

Nalaskowski A. (2002). Widnokręgi edukacji. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Google Scholar

Nęcka E. (1999). Proces twórczy i jego ograniczenia. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Google Scholar

Nowak-Dziemianowicz M. (2007). Czy świat człowieka ma postać narracji? O możliwościach badania, rozumienia i zmiany. W: Kurantowicz E., Nowak-Dziemianowicz M. (red.). Narracja–krytyka–zmiana–praktyki badawcze we współczesnej pedagogice. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP we Wrocławiu.
Google Scholar

Obuchowski K. (1993). Człowiek intencjonalny. Warszawa: PWN.
Google Scholar

Pietrasiński Z. (2001). Mądrość czyli świetne wyposażenie umysłu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.
Google Scholar

Pollard A. (1998). Reflective Teaching in the Primary school. A Handbook for the Classroom. London: Cassell.
Google Scholar

Renzulli J. (2005). The Three-Ring Conception of Giftedness. A Developmental Model for Promoting Creative Productivity. W: Sternberg R. J., Davidson J. E. (red.). Conception of giftedness. New York: Cambridge University Press.
Google Scholar

Schön D. A. (1983). The Reflective Practtioner. How Professionals Think in Action. Basic Books.
Google Scholar

Szymczak M. (red.). (1982). Słownik języka polskiego. Warszawa: PWN.
Google Scholar

Szymczak J. (2017). Refleksja nauczycieli wczesnej edukacji dotycząca pracy z uczniami (w perspektywie badań rekonstrukcyjnych). Studium teoretyczno-metodologiczne. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
Google Scholar

Szymczak J. (2015). Model rozwijania refleksyjności u (przyszłych) nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej – założenia, istota, motywy konstruowania i nadawania mu wymiaru praktycznego. „Problemy Wczesnej Edukacji”, 1 (28). DOI: https://doi.org/10.5604/01.3001.0008.5678
Google Scholar

Bożena Muchacka

bozena.muchacka@gmail.com
http://orcid.org/0000-0002-2851-5693

Afiliacja:

Wydział Pedagogiczny Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie Polska

Biogram

Bożena Muchacka – profesor, doktor habilitowany. Jest autorką ponad 120 publikacji w tym 12 monografii, m.in.:Zabawy badawcze w edukacji przedszkolnej(1999); Stymulowanie aktywności poznawczej dzieci w przedszkolu (2000); Strategia wspierania strukturyzacji wiedzy dzieci w sytuacjach edukacyjnych(wspólnie z I. Czają Chudyba2007);Educational aspects children’s play’s(2008);Nauczyciele wczesnej edukacji – koncepcje, kształcenie, wyzwania(2016). Ponadto jest autorką 21 redakcji prac zbiorowych oraz ok. 90 artykułów polskich i zagranicznych z zakresu pedagogiki przedszkolnej i wczesnoszkolnej oraz pedagogiki zabawy, dydaktyki i pedeutologii. Jest twórcą i redaktorem naczelnym czasopisma „Pedagogika Przedszkolna i Wczesnoszkolna”(6 pkt MNiSW).Od 1980 roku zatrudniona jest w Uniwersytecie Pedagogicznym im. KEN w Krakowie, gdzie pełniła funkcję dziekana Wydziału Pedagogicznego, a obecnie zajmuje tam stanowiska dyrektora Instytutu Pedagogiki Przedszkolnej i Szkolnej i kierownika Katedry Pedagogiki Przedszkolnej. Adres korespondencyjny: Instytut Pedagogiki Przedszkolnej i Szkolnej, ul. R. Ingardena 4, 30-060 Kraków. Adres e-mailowy: bozena.muchacka@gmail.com.

Iwona Czaja-Chudyba

Afiliacja:

Wydział Pedagogiczny Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie Polska

Biogram

Iwona Czaja-Chudyba – doktor habilitowany. Jest psychologiem i pedagogiem. Jej zainteresowania naukowe skupiają się wokół obszarów pedagogiki przedszkolnej i wczesnoszkolnej, psychopedagogiki twórczości, pedagogiki zdolności, pedeutologii i psychologii klinicznej. Jest autorką ponad 90 publikacji, w tym: czterech monografii autorskich, m.in.: Myślenie krytyczne w kontekstach edukacji wczesnoszkolnej – uwarunkowania nieobecności (2013) i Jak rozwijać zdolności dziecka? (2009), czterech pozycji współautorskich i wieloautorskich, a także dwóch programów nauczania dla edukacji wczesnoszkolnej: Jak odkrywać i wspierać zdolności dzieci oraz Twórczo odkrywam świat – program rozwijania twórczego myślenia uczniów edukacji wczesnoszkolnej (wspólnie z W. Wentem). Jest zastępcą redaktora naczelnego czasopisma „Pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna” (6 pkt MNiSW).Obecnie zatrudniona jest na stanowisku profesora nadzwyczajnego w Uniwersytecie Pedagogicznym im. KEN w Krakowie, w Instytucie Pedagogiki Przedszkolnej i Szkolnej, pełni tam funkcję kierownika Katedry Pedagogiki Wczesnoszkolnej i zastępcy dyrektora Instytutu. Adres korespondencyjny: Instytut Pedagogiki Przedszkolnej i Szkolnej, ul. R. Ingardena 4, Kraków. Adres e-mailowy: iwona.czajachudyba@gmail.com.