Badanie roli czynnika niepełnosprawności w tworzeniu umysłowej reprezentacji kategorii złożonej

Nawoja Mikołajczak-Matyja

doi:10.21697/fp.2016.1.06

Opublikowane: 2017-01-11

Tom 6 Nr 1 (2016)

Badanie roli czynnika niepełnosprawności w tworzeniu umysłowej reprezentacji kategorii złożonej

Nawoja Mikołajczak-Matyja

Forum Pedagogiczne

Dział: Dział tematyczny

https://doi.org/10.21697/fp.2016.1.06

Abstrakt

Artykuł stanowi przyczynek do badań nad integracją poprzez sugestię uzupełnienia ich o badania psychosemantyczne, których przedmiotem są mentalne reprezentacje kategorii osób niepełnosprawnych. Proponuje się tu badanie struktury kategorii odnoszących się do podgrup osób niepełnosprawnych, podlegających tzw. wielokrotnej opresji. Kategorie takie należy rozpatrywać jako złożone, stanowiące subkategorie więcej niż jednej kategorii nadrzędnej/prostej, a strukturę kategorii złożonej można ujmować w terminach stopnia podobieństwa do każdej z kategorii nadrzędnych. W artykule przedstawiono przykład badania psychosemantycznego dotyczącego kategorii kobiet niepełnosprawnych. Niepowtarzalna specyfika opresji, charakterystyczna dla tej podgrupy, wyznaczająca budowę kategorii złożonej i jej związek z kategoriami nadrzędnymi (kategorią kobiety i osoby niepełnosprawnej), wynika z postrzegania dysfunkcji jako czynnika oddalającego kobiety niepełnosprawne od prototypowej kobiecości, utrudniającego pełnienie tradycyjnych ról kobiecych. Wyniki badania testem skojarzeń i testem skal potwierdzają duże różnice między kategorią kobiet z niepełnosprawnością i ogólną kategorią kobiety, a jednocześnie znacznie silniejszą i dominującą rolę czynnika niepełnosprawności w budowie tej kategorii złożonej.

Słowa kluczowe:

pojęcia, reprezentacja umysłowa, pamięć semantyczna, słownik umysłowy, niepełnosprawność, feminizm, kobieta niepełnosprawna, integracja

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Mikołajczak-Matyja, N. (2017). Badanie roli czynnika niepełnosprawności w tworzeniu umysłowej reprezentacji kategorii złożonej. Forum Pedagogiczne, 6(1), 81–100. https://doi.org/10.21697/fp.2016.1.06

Cited by / Share

Bibliografia

Aitchison J. (2003). Words in the mind. An introduction to the mental lexicon. Oxford (UK), Cambridge (USA): Blackwell.
Google Scholar

Atran S. (1999). Itzaj Maya folkbiological taxonomy: cognitive universals and cultural particulars. W: Medin D.L., Atran S. (red.). Folkbiology. Cambridge (Mass.): MIT Press, s. 119–203.
Google Scholar

Barnes C., Mercer G. (2003). Disability. Cambridge: Polity Press.
Google Scholar

Biernat M., Dovidio J.F. (2003). Stigma and stereotypes. W: Heatherton T.F., Kleck R.E., Hebl M.R., Hull J.G. (red.). The social psychology of stigma. New York: Guilford, s. 88–125.
Google Scholar

Byra S. (2010). Mechanizmy kształtowania się stereotypów dotyczących osób z niepełnosprawnością. W: Chodkowska M., Byra S., Kazanowski Z., Osik-Chudowolska D., Parchomiuk M., Szabała B. Stereotypy niepełnosprawności. Między wykluczeniem a integracją. Lublin: UMCS, s. 33–48.
Google Scholar

Collins A.M., Loftus E.F. (1975). A spreading-activation theory of semantic processing. „Psychological Review”, nr 82, s. 407–428. DOI: https://doi.org/10.1037/0033-295X.82.6.407
Google Scholar

Collins A.M., Quillian M.R. (1969). Retrieval time from semantic memory. „Journal of Verbal Learning and Verbal Behavior”, nr 8, s. 240–247. DOI: https://doi.org/10.1016/S0022-5371(69)80069-1
Google Scholar

Conklin H.C. (1962). Lexicographical treatment of folk taxonomies. W: Householder F.W., Saporta S. (red.). Problems in lexicography. Bloomington: University of Indiana, s. 119–141.
Google Scholar

Connor D., Bejoian L. (2007). Crippling school curricula: 20 ways to teach disability. „Review of Disability Studies: An International Journal”, nr 3, s. 3–13.
Google Scholar

Deegan M.J. (1985). Multiple minority groups: a case study of physically disable women. W: Deegan M.J., Brooks N.A. (red.). Women and disability. The double handicap. New Brunswick (USA), Oxford (UK): Transaction Books, s. 37–55.
Google Scholar

Dykcik W. (2005). Pedagogika specjalna wobec aktualnych sytuacji i problemów osób niepełnosprawnych. Poznań: PTP.
Google Scholar

Eyre P. (2014). Impaired or empowered? W: Bolt D. (red.). Changing social attitudes toward disability. Perspectives from historical, cultural, and educational studies. London, New York: Routledge, Taylor & Francis Group, s. 99–108.
Google Scholar

Fawcett B. (2000). Feminist perspectives on disability. Harlow, London, New York: Prentice Hall.
Google Scholar

Fine M., Asch A. (1988). Beyond pedestals. W: Fine M., Asch A. (red.). Women with disabilities: essays in psychology, culture and politics. Philadelphia: Temple University Press.
Google Scholar

Fine M., Asch A. (1985). Disabled women: sexism without the pedestal. W: Deegan M.J., Brooks N.A. (red.). Women and disability. The double handicap. New Brunswick (USA), Oxford (UK): Transaction Books, s. 6–22.
Google Scholar

Garland-Thomson R. (2004). Integrating disability, transforming feminist theory. W: Smith B.G., Hutchison B. (red.). Gendering disability. New Brunswick (USA), London: Rutgers University Press, s. 73–103.
Google Scholar

Gorajewska D. (2006). Fakty i mity o osobach z niepełnosprawnością. Warszawa: Integracja.
Google Scholar

Graham H. (1997). Feminist perspectives on caring. W: Bornat J., Johnson J., Pereira C., Pilgrim D., Williams F. (red.). Community care: a reader. Basingstoke: Open University Press/Macmillan, s. 124–133.
Google Scholar

Grzesiak H. (2011/2012). Kulturowe aspekty niepełnosprawności. W: Piekut-Brodzka D.M. (red.). Zrozumieć odmienność. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe ChAT, s. 34–58.
Google Scholar

Hodkinson A. (2014). Ethnic cleansing? Disability and the colonisation of the intranet. W: Bolt D. (red.). Changing social attitudes toward disability. Perspectives from historical, cultural, and educational studies. London, New York: Routledge, Taylor & Francis Group, s. 121–131.
Google Scholar

Kutza E.A. (1981). Benefits for the disabled: how beneficial for women „Journal of Sociology and Social Welfare”, nr 8, s. 2.
Google Scholar

Kwiatkowska A. (1999). Siła tradycji i pokusa zmiany, czyli o stereotypach płciowych. W: Miluska J., Boski P. (red.). Męskość – kobiecość w perspektywie indywidualnej i kulturowej. Warszawa: Instytut Psychologii PAN, s. 143–172.
Google Scholar

Lejzerowicz M., Książkiewicz I. (2012). Osoba z niepełnosprawnością a instytucje pomocowe. Wrocław: Gaskor.
Google Scholar

Levinson S.C. (1999). From outer to inner space: linguistic categories and non-linguistic thinking. W: Nuyts J., Pederson E. (red.). Language and conceptualization. Cambridge: University Press, s. 13–45.
Google Scholar

Lonsdale S. (1990). Women and disability. The experience of physical disability among women. New York: St. Martin’s Press. DOI: https://doi.org/10.1007/978-1-349-20893-7
Google Scholar

Łuszczyńska M., Baum M. (2011/2012). Inność – stygmat czy wyzwanie rozwojowe? W: Piekut-Brodzka D.M. (red.). Zrozumieć odmienność. Warszawa: Wydawnictwo ChAT, s. 7–33.
Google Scholar

Macrae C.N., Bodenhausen G.V., Milne A.B. (1995). The dissection of selection in social perception: inhibitory processes in social stereotyping. „Journal of Personality and Social Psychology”, nr 69, s. 397–407.
Google Scholar

Marszałek L. (2006). Niepełnosprawność – kobiecość – rodzina. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.
Google Scholar

Martínez-Manrique F. (2010). On the distinction between semantic and conceptual representation. „Dialectica”, nr 64, s. 57–78. DOI: 10.1111/j.1746-8361.2010.01226.x. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1746-8361.2010.01226.x
Google Scholar

Matthews G.F. (1983). Voices from the shadows: women with disabilities speak out. Toronto: The Women’s Press.
Google Scholar

Meekosha H., Dowse L. (1997). Distorting images, invisible images: gender, disability and the media. „Media International Australia”, nr 84, s. 91–101. DOI: https://doi.org/10.1177/1329878X9708400114
Google Scholar

Mikołajczak-Matyja N. (2016). Disability or femininity? The role of disability factor and sex factor in building mental representation of a compound social category. „Journal of Global Research in Education and Social Science”, 7 (4), 188–199.
Google Scholar

Mikołajczak-Matyja N. (2008). Hierarchiczna struktura leksykonu umysłowego. Relacje semantyczne w leksykonie widzących i niewidomych użytkowników języka. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Google Scholar

Mikołajczak-Matyja N., Niećko-Bukowska B., Anders J. (2013). Stereotypy kobiet w badaniach semantycznych. Porównawcze obrazy pojęciowych reprezentacji kategorii złożonych. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Google Scholar

Miller G.A., Johnson-Laird P.N. (1976). Language and perception. Cambridge, London, Melbourne: Cambridge University Press. DOI: https://doi.org/10.4159/harvard.9780674421288
Google Scholar

Neef M., Vater H. (2006). Concepts of the lexicon in the theoretical linguistics. W: Wunderlich D. (red.). Advances in the theory of the lexicon. Berlin, New York: Mouton de Gruyter, s. 27–55.
Google Scholar

Nowak A. (2012). Zagrożenie wykluczeniem społecznym kobiet niepełnosprawnych. Katowice: Uniwersytet Śląski.
Google Scholar

Ogden C.K, Richards I.A. (1923). The meaning of meaning: a study of the influence of language upon thought and of the science of symbolism. London: Kegan Paul, Trench, Trubner & Co.
Google Scholar

Oliver M. (1996). Understanding disability: from theory to practice. Basingstoke: Macmillan. DOI: https://doi.org/10.1007/978-1-349-24269-6
Google Scholar

Ostrowska A (2000). Niepełnosprawność. W: Encyklopedia socjologii. T. 2. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Google Scholar

Ostrowska A. (2002). Społeczeństwo polskie wobec osób niepełnosprawnych. Przemiany postaw i dyskursu. W: Sikorska J. (red.). Społeczne problemy osób niepełnosprawnych. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, s. 51–64.
Google Scholar

Ostrowska A., Sikorska J. (1997). Niepełnosprawność kobiet. Płeć jako dodatkowy czynnik marginalizujący. „Problemy Rehabilitacji Społecznej i Zawodowej”, nr 1, s. 54–64.
Google Scholar

O’Toole C.J. (2004). The sexist inheritance of the disability movement. W: Smith B.G., Hutchison B. (red.). Gendering disability. New Brunswick (NJ), London (UK): Rutgers University Press, s. 294–300.
Google Scholar

Panek M. P. (2012). Wymiary niepełnosprawności. Gdynia: Novae Res Wydawnictwo Innowacyjne.
Google Scholar

Przyłuska-Fiszer A. (2013). Niepełnosprawność jako przedmiot refleksji bioetycznej. Kraków: Wydawnictwo Fall.
Google Scholar

Renzetti C.M., Curran D.J. (2003). Women, men, and society. Boston: Allyn & Bacon.
Google Scholar

Schneider D.J. (2004). The psychology of stereotyping. New York, London: The Guilford Press.
Google Scholar

Schneider D.J. (1999). Współczesne badania nad stereotypami: niedokończone zadanie. W: Macrae, C.N., Stangor Ch., Hewstone M. (red.). Stereotypy i uprzedzenia, tłum. Majchrzak M., Kacmajor A., Kacmajor M., Nowak A. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, s. 335–367.
Google Scholar

Schur L. (2004). Is there still a „double handicap”? Economic, social, and politic disparities experienced by women with disabilities. W: Smith B.G., Hutchison B. (red.). Gendering disability. New Brunswick (USA), London: Rutgers University Press, s. 253–271.
Google Scholar

Shakespeare T. (1996). Disability, identity, difference. W: Barnes C., Mercer G. (red.). Exploring the divide: ilness and disability. Leeds: The Disability Press, s. 94–113.
Google Scholar

Shaul S., Dowling P.J., Laden B.F. (1985). Like other women: perspectives of mothers with physical disabilities. W: Deegan M.J., Brooks N.A. (red.). Women and disability. The double handicap. New Brunswick (USA), Oxford (UK): Transaction Books, s. 33–142.
Google Scholar

Smith B.G. (2004). Introduction. W: Smith B.G., Hutchison B. (red.). Gendering disability. New Brunswick (USA), London: Rutgers University Press, s. 1–6.
Google Scholar

Thomas C. (1999). Female forms. Experiencing and understanding disability. Buckingham, Philadelphia: Open University Press.
Google Scholar

Tulving E. (1972). Episodic and semantic memory. W: Tulving E., Donaldson W. (red.). Organization of memory. New York: Academic Press, s. 380–402.
Google Scholar

Vernon A. (1996). Fighting two different battles: unity is preferable to enmity. „Disablity and Society”, nr 11, s. 285–290.
Google Scholar

Zahorodna K. (2015). Problem reprezentacji umysłowych w rozszerzonych systemach poznawczych. Wrocław: Fundacja na rzecz Nauki Polskiej, dostępny na www.academia.edu/14373594/Katarzyna_Zahorodna (otwarty 1.03.2016).
Google Scholar

Nawoja Mikołajczak-Matyja

nawomiko@amu.edu.pl

Afiliacja:

Wydział Neofilologii Uniwersytet im. Adama Mickiewicza Poznań Polska

Biogram

Nawoja Mikołajczak-Matyja – profesor UAM, doktor habilitowana w Zakładzie Psycholingwistyki Instytucie Językoznawstwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Główne zainteresowania naukowe: leksykalne i semantyczne aspekty psycholingwistyki, leksykografia, semantyka, psychologia procesów poznawczych, psychopatologia. Autorka monografii: Definiowanie pojęć przez przeciętnych użytkowników języka i przez leksykografów (1998) i Hierarchiczna struktura leksykonu umysłowego. Relacje semantyczne w leksykonie widzących i niewidomych użytkowników języka (2008) oraz współautorka monografii Skojarzenia słowne w psycholeksykologii i onomastyce psycholingwistycznej (2002) i Stereotypy kobiet w badaniach psychosemantycznych. Porównawcze obrazy pojęciowych reprezentacji kategorii złożonych (2014). Adres do korespondencji: al. Niepodległości 4, 61-874 Poznań. Adres e-mail: nawomiko@amu.edu.pl