Codzienne sprawy w kręgu dworu Marii z Kątskich Potockiej (zm. 1768).  Zarys problemu na podstawie korespondencji kierowanej do starościny lwowskiej w latach 1765-1766

Urszula Kicińska

doi:10.21697/sc.2022.29.2.13

Opublikowane: 2022-12-30

Tom 29 Nr 2 (2022)

Codzienne sprawy w kręgu dworu Marii z Kątskich Potockiej (zm. 1768). Zarys problemu na podstawie korespondencji kierowanej do starościny lwowskiej w latach 1765-1766

Urszula Kicińska

Saeculum Christianum

Dział: Rozprawy i Artykuły

https://doi.org/10.21697/sc.2022.29.2.13

Abstrakt

Maria z Kątskich Potocka (1722-1768), starościna lwowska, to postać nietuzinkowa. Uznawana jest za prekursorkę polskiego oświecenia, bibliofilkę oraz mecenaskę sztuki. Dziedziczka ogromnej fortuny po Kątskich, Denhoffach i Szczukach, która stała się podstawą późniejszej potęgi ekonomicznej rodu Potockich. Była żoną Eustachego Potockiego (1720-1768), wraz z którym prowadziła rozległą działalność gospodarczą i patronacką. Wciąż jednak niewiele wiadomo na temat życia codziennego na dworze Potockiej. Stąd w artykule uwaga skupiona została na zaprezentowaniu jej aktywności, głównie w sferze zarządu nad rozległymi dobrami, wychowania i wykształcenia dzieci, czy też działalności fundatorskiej. Czynniki te kreowały jej codzienność.

Słowa kluczowe:

dwór szlachecki, codzienność, kultura szlachecka, Rzeczpospolita, XVIII wiek

Inne teksty tego samego autora

Artur Karpacz, Urszula Kicińska, Stanisław Witecki, Źródła do badań życia codziennego duchowieństwa parafialnego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów , Saeculum Christianum: Tom 2 Nr 30 (2023)

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Kicińska, U. (2022). Codzienne sprawy w kręgu dworu Marii z Kątskich Potockiej (zm. 1768). Zarys problemu na podstawie korespondencji kierowanej do starościny lwowskiej w latach 1765-1766. Saeculum Christianum, 29(2), 162–177. https://doi.org/10.21697/sc.2022.29.2.13

Cited by / Share

Bibliografia

Archiwum Akt Dawnych w Warszawie:
Archiwum Publiczne Potockich, sygn. 318, t. 1 i 2.
Anusik Z., Podział latyfundium Eustachego i Marianny z Kątskich Potockich w 1771 roku, „Przegląd Nauk Historycznych”, 18/2018, nr 1, s. 5-24.
Anusik Z., Potocki Jerzy Michał (1753-1801), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 28, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1984-1985, s. s. 44-47.
Augustyniak U., Dwór i klientela Krzysztofa Radziwiłła (1585-1640). Mechanizmy patronatu, Warszawa 2001.
Barczyk A., Rezydencje rodu Mniszchów w czasach saskich. Historia i założenia ideowe architektury, Łódź 2021.
Court, nobles and festivals. Studies on the Early Modern visual culture, red. O. J. Rojewski, M. Soboczyńska-Szczepańska, Katowice 2019.
Duchoňová D., Palatín Mikuláš Esterházy. Dvorská spoločnost’ a aristokratická každodennost’, Bratislava 2017.
Dwór kobiecy w Rzeczypospolitej XVII i XVIII wieku, red. B. Popiołek, A. Penkała-Jastrzębska, K. Pyzel, Kraków 2021.
Gombin K., Eustachy Potocki i Ludwik Markiewicz – rola kolatora i proboszcza przy budowie kościoła pałacowego p.w. św. Marii Magdaleny w Syrnikach, w: Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie. Materiały II sesji naukowej zorganizowanej w Muzeum Zamoyskich w Kozłówce 22-24 maja 2002, oprac. R. Maliszewska, Kozłówka 2003, s. 249-262.
Gobin K., Inicjatywy artystyczne Eustachego Potockiego, Lublin 2009
Gombin K., Krystian Gotfryd Deybel – architekt i adiutant Eustachego Potockiego, w: Studia nas sztuką renesansu i baroku, red. J. Lileyko, I. Rolska-Boruch, t. 5, Lublin 2004, s. 385-391.
Gombin K., Pałac Eustachego Potockiego w Radzyniu Podlaskim jako wyznacznik społecznej pozycji magnata, „Radzyński Rocznik Humanistyczny”, 6/2008, s. 55-66,
Grochulska B., Potocki Stanisław Kostka (1755-1821), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 28, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1984-1985, s. 158-170.
Grosfeld B., Potocki Eustachy (1719-1768), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 27, Wrocław-Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1983, s. 804-807.
Hill, B. Servants. English domestics in the eighteenth century, Oxford 1996.
Jakuboszczak A., Sarmacka dama. Barbara Sanguszkowa (1718-1791) i jej salon towarzyski, Poznań 2008.
Janeczek Z., Ignacy Potocki. Marszałek Wielki Litewski (1750-1809), Katowice 1992.
Janeczek Z., Korespondencja Marianny z Kątskich Potockiej z komendantem twierdz ukrainnych generałem Joachimem Potockim, z lat 1756-1769, w: Ród Potockich w odmęcie historii (XVII-XX w.). Wydanie II poprawione i uzupełnione, red. Z. Janeczek, Katowice 2010, s. 403-452.
Kaleta R., Wzmianki o życiu teatralnym Warszawy w korespondencji Marianny z Kąstkich Potockiej (1765-1766), „Pamiętnik Teatralny”, 15/1966, z. 1-4, s. 146-166.
Karkucińska A., Anna z Sanguszków Radziwiłłowa (1676-1746). Działalność gospodarcza i mecenat, Warszawa 2000.
Kicińska U., Listy Kazimierza Młockiego, preceptora młodych Szczuków, jako przykład źródła do badań nad staropolskimi podróżami edukacyjnymi, w: Źródła do dziejów staropolskich podróży edukacyjnych, red. D. Żołądź-Strzelczyk, M.E. Kowalczyk, Wrocław 2017, s. 327-344.
Koskiewiczowa T., Wstęp, w: Dwory magnackie w XVIII wieku. Rola i znaczenie kulturowe, red. T. Koskiewiczowa, A. Roćko, Warszawa 2005, s. 5-8.
Kowalik J., Maria z Kątskich Potocka (ok. 1720-1768): przyczynek do życia kulturalnego w Radzyniu w II połowie XVIII wieku, „Radzyński Rocznik Humanistyczny”, 2001, nr 1, s. 35-46.
Kowalik-Bylicka J., Ignacy Potocki 1750-1809, „Radzyński Rocznik Humanistyczny”, 1/2018, nr 16, s. 278-283.
Kowecka E., W salonie i w kuchni. Opowieść o kulturze materialnej pałaców i dworów polskich w XIX wieku, Warszawa 1984.
Krakowski B., Kossakowska Katarzyna z Potockich (1722-1803), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 14, Wrocław–Warszawa–Kraków 1968-1969, s. 255-260.
Kulesza-Woronicka I., Dwór Izabeli z Poniatowskich Branickiej 1771-1808, w: Izabela z Poniatowskich Branicka. Życie i działalność publiczna, red. C. Kuklo, Białystok 2014, s. 87-116.
Kulesza-Woroniecka I., Pozycja służby w strukturze i organizacji dworu magnackiego w XVIII wieku, w: Rodzina i gospodarstwo domowe na ziemiach polskich w XV-XX wieku. Struktury demograficzne, społeczne i gospodarcze, red. C. Kuklo, Warszawa 2008, s. 329-340.
Kulesza-Woroniecka I., Współpracownicy Izabeli Branickiej w latach 1771-1808, „Studia Podlaskie”, 20/2012, s. 155-174.
Kuras K., Dwór królowej Marii Leszczyńskiej. Ludzie, pieniądze, wpływy, Kraków 2018.
Lengyelová T., Život na šl’achtickom dvore. Odev, strava, domácnost’, hygiena a vol’ný čas, Bratyslava 2016.
Markuszewska A., Festa i muzyka na dworze Marii Kazimiery Sobieskiej w Rzymie (1699-1714), Warszawa 2012.
Morcinek R., Deybel de Hammerau Krystian Gotfryd (1725-1798), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 5, Kraków 1939-1946, s. 135-136.
Nowak J.S., Lekarze i służba medyczna na dworze Elżbiety i Adama Sieniawskich (1669-1729), w: Działalność Elżbiety Sieniawskiej. Polityka – gospodarka – kultura, red. B. Popiołek, Warszawa 2020, s. 305-326.
Penkała-Jastrzębska A., Służba na kobiecym dworze magnackim. Przyczynek do analizy zagadnienia w świetle rejestrów dworskich Anny Katarzyny z Sanguszków Radziwiłłowej, w: Dwór kobiecy w Rzeczypospolitej XVII i XVIII wieku, red. B. Popiołek, A. Penkała-Jastrzębska, K. Pyzel, Kraków 2021, s. 155-176.
Persson F., Women at the Early Modern Swedish Court. Power, Risk, and Opportunity, Amsterdam 2021.
Polski Grand Tour w XVIII i początkach XIX wieku, red. A. Roćko, Warszawa 2014.
Popiołek B., Dobrodziejki i klienci. Specyfika patronatu kobiecego i relacji klientalnych w czasach saskich, Warszawa 2020.
Popiołek B., Dwór Jadwigi z Jabłonowskich Woroniczowej, kasztelanowej kijowskiej, jako przykład organizacji szlacheckiego dworu kobiecego XVIII w., w: Dwór kobiecy w Rzeczypospolitej XVII i XVIII wieku, red. B. Popiołek, A. Penkała-Jastrzębska, K. Pyzel, Kraków 2021, s. 125-154.
Pośpiech A., Tygielski W., Społeczna rola dworu magnackiego w XVII-XVIII wieku, „Przegląd Historyczny”, 69/1978, z. 2, s. 215-234.
Roszak S., Dwór warszawski a dwory prowincji: między konfrontacją a potrzebą adaptacji, w: Dwory magnackie w XVIII wieku. Rola i znaczenie kulturowe, red. T. Koskiewiczowa, A. Roćko, Warszawa 2005, s. 9-18.
Rudnicka J., Maria z Kątskich Potocka, jako tłumaczka Moliera, w: Między Barokiem a Oświeceniem. Nowe spojrzenie na czasy saskie, red. K. Stasiewicz, S. Achremczyk, Olsztyn 1996, s. 285-296.
Ryba J., Dwory przyjmują gości (O kulturotwórczej funkcji królewskich odwiedzin), w: Dwory magnackie w XVIII wieku. Rola i znaczenie kulturowe, red. T. Koskiewiczowa, A. Roćko, Warszawa 2005, s. 57-68.
Sawicka-Jurek J., „Pod wdzięcznym onej rozkazem” – o kulturotwórczej roli dworu Aleksandry Ogińskiej w Siedlcach, w: Dwory magnackie w XVIII wieku. Rola i znaczenie kulturowe, red. T. Koskiewiczowa, A. Roćko, Warszawa 2005, s. 263-273.
Słaby A., Rządzicha oleszycka. Dwór Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej jako przykład patronatu kobiecego w czasach saskich, Kraków 2014.
Stasiewicz K., Aktywność kulturowa dworu księżnej Barbary z Duninów Sanguszkowej, w: Dwory magnackie w XVIII wieku. Rola i znaczenie kulturowe, red. T. Koskiewiczowa, A. Roćko, Warszawa 2005, s. 159-171.
Stojek-Sawicka K., Duchowieństwo katolickie w życiu Radziwiłłów nieświeskich w XVIII wieku, Toruń 2011.
Targosz K., Sawantki w Polsce XVII w. Aspiracje intelektualne kobiet ze środowisk dworskich, Warszawa 1997.
Targosz K., Uczony dwór Ludwiki Marii Gonzagi (1646-1667). Z dziejów polsko-francuskich stosunków naukowych, Wrocław 1975.
Ujma M., Archiwa prywatne rodzin szlacheckich z pogranicza Podlasia, Litwy i Lubelszczyzny w XVII-XIX w. (w świetle zbioru Zygmunta Glogera w Archiwum Państwowym na Wawelu), „Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej”, 16/2016, s. 9-20.
Zielińska Z., Potocki Jan Nepomucen Eryk (1760-1815), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 28, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1984-1985, s. 42-43.
Zielińska Z., Potocki Roman Ignacy Franciszek (1750-1809), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 28, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1984-1985, s. 1-17.
Żołądź-Strzelczyk D., „Jak rządzić mają rodzice córki swe”. Poglądy na wychowanie kobiet w XVI-XVIII w., w: Rola i miejsce kobiet w edukacji i kulturze polskiej, red. W. Jamrożek, D. Żołądź-Strzelczyk, t. 1, Poznań 1998, s. 53-63.
Żołądź-Strzelczyk D., Dzieje edukacji kobiet w Polsce przedrozbiorowej, w: Studia z dziejów edukacji kobiet na ziemiach polskich, red. D. Żołądź-Strzelczyk, W. Jamrożek, Poznań 2001, s. 13-124.
Żołądź-Strzelczyk D., Instrukcje rodzicielskie jako źródło do badania dziejów wychowania XVI i XVII wieku, w: Konteksty i metody w badaniach historyczno-pedagogicznych, red. T. Jałmużna, I. Michalska, G. Michalski, Kraków 2004, s. 161-170.
Żołądź-Strzelczyk D., O preceptorach i innych towarzyszach podróży, „Studia Edukacyjne”, 1996, nr 2, s. 77-89. Google Scholar

Urszula Kicińska

http://orcid.org/0000-0002-7967-5312

Afiliacja:

Instytut Historii i Archiwistyki Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie Polska

Biogram

Urszula Kicińska (ur. 1983 r.) – doktor habilitowany nauk humanistycznych w zakresie dyscypliny – historia. Adiunkt w Katedrze Historii Nowożytnej Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie. Prowadzi badania z zakresu mentalności, życia codziennego i kultury materialnej dawnej Polski. Interesuje się rodziną staropolską, aktywnością społeczną i gospodarczą kobiet, parenetyką oraz zagadnieniami eschatologicznymi. Przygotowała do druku ponad sześćdziesiąt publikacji naukowych i popularnonaukowych, w tym dwie książki autorskie – Wzorzec szlachcianki w polskich drukowanych oracjach pogrzebowych XVII wieku (Warszawa 2013) oraz „W tym osieroconym stanie…”. Pozycja wdowy w społeczeństwie szlacheckim w Rzeczypospolitej (od schyłku XVII wieku do połowy XVIII wieku) (Kraków 2020).