Powinności zarządcy majątku szlacheckiego w czasach saskich na przykładzie dworu Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej, kasztelanowej krakowskiej

Urszula Kicińska

doi:10.21697/sc.2024.31.2.8

Opublikowane: 2024-11-20

Tom 31 Nr 2 (2024)

Powinności zarządcy majątku szlacheckiego w czasach saskich na przykładzie dworu Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej, kasztelanowej krakowskiej

Urszula Kicińska

Saeculum Christianum

Dział: Rozprawy i Artykuły

https://doi.org/10.21697/sc.2024.31.2.8

Abstrakt

W dawnej Polsce dwór wraz z jego zapleczem uważany był za dobrze prosperujące gospodarstwo i jedną z najważniejszych form organizacyjnych szlacheckiego społeczeństwa. Do grona zatrudnionych na nim ludzi należeli oficjaliści dworscy i administratorzy dóbr, których obowiązkami były m.in.: nadzór nad gospodarką w poszczególnych majątkach, kontrola działań niższych urzędników folwarcznych, rozliczanie się z finansów z podstarościmi i arendarzami oraz pobieranie podatków i wpłacanie ich do kasy generalnej swej chlebodawczyni. Poza tym, co stało się głównym elementem niniejszych rozważań, ich powinnością był nadzór nad odbywającymi się dość często w poszczególnych folwarkach pracami budowalnymi i remontowymi. To właśnie w gestii zarządcy znajdowało się pozyskanie materiałów budowlanych, sprowadzenie specjalistów oraz nadzorowanie pracy. W tym kontekście za ciekawe uznano prześledzenie udziału administratorów we wspomnianych zadaniach i ukazanie, czym charakteryzowała się, jeśli w ogóle występowała, ich własna inicjatywa w tym zakresie.

Słowa kluczowe:

dwór, oficjaliści dworscy, ekonomia dworu, listy urzędników dworskich

Inne teksty tego samego autora

Artur Karpacz, Urszula Kicińska, Stanisław Witecki, Źródła do badań życia codziennego duchowieństwa parafialnego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów , Saeculum Christianum: Tom 30 Nr 2 (2023)
Urszula Kicińska, Codzienne sprawy w kręgu dworu Marii z Kątskich Potockiej (zm. 1768). Zarys problemu na podstawie korespondencji kierowanej do starościny lwowskiej w latach 1765-1766 , Saeculum Christianum: Tom 29 Nr 2 (2022)

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Kicińska, U. (2024). Powinności zarządcy majątku szlacheckiego w czasach saskich na przykładzie dworu Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej, kasztelanowej krakowskiej. Saeculum Christianum, 31(2), 113–125. https://doi.org/10.21697/sc.2024.31.2.8

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Codzienne kłopoty wielkie interesy i podwójna elekcja. Korespondencja radziwiłłowskich urzędników z księżną Anną z Sanguszków Radziwiłłową i jej synem Michałem Kazimierzem z 1733/1734 roku, wyd. J. Dygdała, Warszawa 2013.
Google Scholar

„Jaśnie Oświeconej Pani najniższym sługą”. Listy generalnego plenipotenta Stanisława Karwowskiego do kasztelanowej krakowskiej Izabeli Branickiej z lat 1771-1788, oprac. K. Syta, Toruń 2020.
Google Scholar

Korespondencja Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej, kasztelanowej krakowskiej, t. 2: Jaśnie Oświecona Mościa Księżno Dobrodziejko. Informatorzy i urzędnicy, oprac. i wyd. B. Popiołek, U. Kicińska, A. Słaby, Warszawa–Bellerive sur Allier 2016.
Google Scholar

Bąkowski-Kois D., Zarządcy dóbr Elżbiety Sieniawskiej – studium z historii mentalności 1704-1726, Kraków 2005.
Google Scholar

Gajewski J., Elżbieta Sieniawska i jej artyści: z zagadnień organizacji pracy artystycznej i odbioru w XVIII w, w Polsce, w: Mecenas, kolekcjoner, odbiorca. Materiały sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Katowice listopada 1981. Mieczysławowi Gębarowiczowi w 90. Rocznicę urodzin, red. T. Hrankowska, Warszawa 1984, s. 281-302.
Google Scholar

Gierowski J.A., Korespondencja urzędników latyfundialnych jako źródło do historii gospodarczej i społecznej, w: Kraków – Małopolska w Europie środka. Studia ku czci profesora Jana M. Małeckiego w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. K. Broński, J. Purchla, J. Szpak, Kraków 1996, s. 93-98.
Google Scholar

Gierowski J.A., Wrocławskie interesy hetmanowej Elżbiety Sieniawskiej, w: Studia z dziejów kultury i ideologii poświęcone Ewie Maleczyńskiej, Wrocław 1968, s. 222-248.
Google Scholar

Janczak J., Szarwark [hasło], w: Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 r., red. A. Mączak, Warszawa 1981, s. 353.
Google Scholar

Karkucińska W., Anna z Sanguszków Radziwiłłowa (1676-1746). Działalność gospodarcza i mecenat, Warszawa 2000.
Google Scholar

Kicińska U., Codzienne obowiązki zarządcy majątku na przykładzie korespondencji Piotra Morzyckiego do Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej, w: Epistolografia w dawnej Rzeczypospolitej, t. 6: Stulecia XVI-XIX. Nowa perspektywa historyczna i językowa, red. P. Borek, M. Olma, Kraków 2015, s. 293-305.
Google Scholar

Kicińska U., Codzienne sprawy w kręgu dworu Marii z Kątskich Potockiej (zm. 1768): zarys problemu na podstawie korespondencji kierowanej do starościny lwowskiej w latach 1765-1766, „Saeculum Christianum. Pismo Historyczne”, 29/2022, nr 2, s. 162-177. DOI: https://doi.org/10.21697/sc.2022.29.2.13
Google Scholar

Kicińska U., Korespondencja urzędników folwarcznych Marianny z Kątskich Potockiej, starościny lwowskiej jako przyczynek do analizy podstaw życia ekonomicznego dworu, „Klio”, 65/2023, nr 1, s. 73-97. DOI: https://doi.org/10.12775/KLIO.2023.003
Google Scholar

Kicińska U., „Zaufanie mi w interesach śp. JW. Państwa i Dobrodziejstwa było wypróbowane…” – współpraca urzędników dworskich z Katarzyną z Potockich Kossakowską (zm. 1803), kasztelanową kamieńską, „Przegląd Nauk Historycznych”, 22/2023, nr 1, s. 79-106. DOI: https://doi.org/10.18778/1644-857X.22.01.04
Google Scholar

Kolendo-Korczakowa K., Działalność ekonomiczna Anny z Sanguszków Radziwiłłowej – manufaktury hafciarskie w świetle nowych znalezisk, w: Dwory magnackie w XVIII wieku. Rola i znaczenie kulturowe, red. T. Kostkiewiczowa, A. Roćko, Warszawa 2005, s. 193-202.
Google Scholar

Kowalski M., Państwo magnackie w strukturach polityczno-administracyjnych Rzeczypospolitej Szlacheckiej na przykładzie Ordynacji Zamojskiej, „Przegląd Geograficzny”, 2009, nr 2, s. 173-203. DOI: https://doi.org/10.7163/PrzG.2009.2.2
Google Scholar

Manikowski A., Blech [hasło], w: Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945, red. M. Kamler, Warszawa 1981, s. 43.
Google Scholar

Mączak A., Folusznictwo [hasło], w: Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 r., red. M. Kamler, Warszawa 1981, s. 172-173.
Google Scholar

Nestorow R., Pro domo et nomine suo. Fundacje i inicjatywy artystyczne Adama Mikołaja i Elżbiety Sieniawskich, Warszawa 2016.
Google Scholar

Nowak J.S., Feyga Lejbowiczowa arendarka w Końskowoli Sieniawskich. Z dziejów gospodarczej aktywności kobiet żydowskich w początkach XVIII w., „Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie”, 48/2003, s. 212-236.
Google Scholar

Penkała-Jastrzebska A., Służba na kobiecym dworze magnackim: przyczynek do analizy zagadnienia w świetle rejestrów dworskich Anny Katarzyny z Sanguszków Radziwiłłowej, w: Dwór kobiecy w Rzeczypospolitej XVII i XVIII, red. B. Popiołek, A. Penkała-Jastrzębska, K. Pyzel, Kraków 2021, s. 155-175.
Google Scholar

Popiołek B., Dobrodziejki i klienci. Specyfika patronatu kobiecego i relacji klientalnych w czasach saskich, Warszawa 2020.
Google Scholar

Popiołek B., Dwór Jadwigi z Jabłonowskich Woroniczowej, kasztelanowej kijowskiej, jako przykład organizacji szlacheckiego dworu kobiecego w XVIII w., w: Dwór kobiecy w Rzeczypospolitej XVII i XVIII, red. B. Popiołek, A. Penkała-Jastrzębska, K. Pyzel, Kraków 2021, s. 125-154.
Google Scholar

Popiołek B., Kobiecy dwór szlachecki i mechanizmy jego funkcjonowania, w: Spotkania z mistrzami, t. 9, red. C. Kuklo, W. Walczak, Białystok 2022.
Google Scholar

Popiołek B., Kobieta zaradna: Konstancja Marianna z Potockich Szczukowa, podkanclerzyna litewska, w: Słynne kobiety w Rzeczypospolitej XVIII wieku, red. A. Roćko, M. Górska, Warszawa 2017, s. 21-40.
Google Scholar

Popiołek B., Królowa bez korony. Studium z życia i działalności politycznej Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej (ok. 1669-1729), Kraków 1996.
Google Scholar

Popiołek B., Nowak J., Wszyscy ludzie Elżbiety Sieniawskiej. Urzędnicy, oficjaliści dworscy, rzemieślnicy, kupcy i artyści kasztelanowej krakowskiej, Kraków 2023.
Google Scholar

Popiołek B., Rytuały codzienności. Świat szlacheckiego dworu w osiemnastowiecznej Rzeczypospolitej, Warszawa 2022.
Google Scholar

Popiołek B., Szlachecki dwór kobiecy w świetle raptularzy domowych i regestrów majątkowych z początku XVIII wieku na przykładzie dworu Teresy z Potockich Zamoyskiej, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 69/2021, nr 4, s. 477-496.
Google Scholar

Popiołek B., The courts of Marianna Lubomirska née Bielińska and Joanna von Stein Lubomirska, the wives of the Grand Standard Bearer of the Crown, as an example of a women's court in Old Poland, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 70/2022, nr 2, s. 183-200. DOI: https://doi.org/10.23858/KHKM70.2022.2.004
Google Scholar

Pośpiech A., Tygielski W., Społeczna rola dworu magnackiego w XVII-XVIII w., „Przegląd Historyczny”, 1978, t. 69, z. 2, s. 215-237.
Google Scholar

Przyboś K., Latyfundium Lubomirskich w połowie XVII wieku, „Studia Historyczne”, 35/1992, nr 1, s. 19-33.
Google Scholar

Przyboś K., Materiały do dziejów latyfundium Lubomirskich. Podział majątku Stanisława Lubomirskiego latach 1642-1649, „Przemyskie Zeszyty Historyczne”, 1993, z. 8-9, s. 229-243.
Google Scholar

Słaby A., Kobiety w kręgach administracyjnych latyfundium magnackiego – na przykładzie dóbr Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej, w: Epistolografia w dawnej Rzeczypospolitej, t. 6: Stulecia XVI-XIX: nowa perspektywa historyczna i językowa, red. P. Borek, M. Olma, Kraków 2015, s. 279-290.
Google Scholar

Słaby A., Rządzicha oleszycka. Dwór Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej jako przykład patronatu kobiecego w czasach saskich, Kraków 2013.
Google Scholar

Szkła z Huty Kryształowej w starostwie lubaczowskim 1717/1718 – koniec XVIII wieku, red. A.J. Kasprzak, Warszawa 2005.
Google Scholar

Zamorski K., Folwark i wieś: gospodarka dworska i społeczność chłopska Tenczynka w latach 1705-1845, Wrocław 1987.
Google Scholar

Zielińska T., Oficjaliści w dobrach magnackich w XVIII wieku jako urzędnicy ziemscy, w: Świat pogranicza, red. M. Nagielski, A. Rachuba, S. Górzyński, G. Rostkowski, Warszawa 2003, s. 267-281.
Google Scholar

Urszula Kicińska

https://orcid.org/0000-0002-7967-5312

Afiliacja:

Instytut Historii i Archiwistyki Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie Polska

Biogram

Urszula Kicińska, dr hab. profesor UKEN – historyk, zatrudniona w Katedrze Historii Nowożytnej Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie. Zajmuje się historią mentalności, dziejami szlachcianek, funkcjonowaniem kobiecych dworów szlacheckich, tanatologią oraz parenetyką.