Holokaust i odrodzenie. Metamorfozy koloru w malarstwie artysty żydowskiego – Ocalonego Aleksandra Bogena (1916-2010). Wybrane przykłady

Magdalena Tarnowska

doi:10.21697/sc.2021.28.spec.12

Opublikowane:

Nr 28 (2021)

Holokaust i odrodzenie. Metamorfozy koloru w malarstwie artysty żydowskiego – Ocalonego Aleksandra Bogena (1916-2010). Wybrane przykłady

Magdalena Tarnowska

Saeculum Christianum

Dział: Rozprawy i Artykuły

https://doi.org/10.21697/sc.2021.28.spec.12

Abstrakt

Według prowadzonych przeze mnie badań, latach 1946-1950 było czynnych około 40 plastyków – Ocalonych z Zagłady. Jednym z nich był wilnianin – Aleksander Bogen (1916-2010). Partyzant, uczestnik akcji ratowania ludzi z getta. Lata 1947-1951 spędził w Łodzi. Emigrował do Izraela, gdzie uważany jest za jednego z wybitniejszych kolorystów. Chociaż nie było jego zamiarem podejmowanie tematyki Zagłady, w jego twórczości pojawiają się motywy stanowiące jej symboliczne odwzorowanie: grupa partyzantów, dziewczynka z lalką, rodzina deportowana z getta podczas jego likwidacji. Analiza jego twórczości w kontekście doświadczeń Holokaustu obrazowanych poprzez te motywy, pozwala opisać proces ich sublimacji poprzez metamorfozy formy, barwy i znaczeń.

Słowa kluczowe:

sztuka Holokaustu, Aleksander Bogen, koloryzm, metamorfozy, odrodzenie, ikonografia Zagłady, malarstwo

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Tarnowska, M. (2021). Holokaust i odrodzenie. Metamorfozy koloru w malarstwie artysty żydowskiego – Ocalonego Aleksandra Bogena (1916-2010). Wybrane przykłady. Saeculum Christianum, (28), 158–175. https://doi.org/10.21697/sc.2021.28.spec.12

Cited by / Share

Bibliografia

Amishai-Maisels Z., The Influence of the Holocaust on the Visual Arts, Oxford 1993.
Bogen A., Amishai-Maisels Z., Alexander Bogen, Israel 2005.
Cała A., Ochrona bezpieczeństwa fizycznego Żydów w Polsce powojennej. Komisje Specjalne przy Centralnym Komitecie Żydów w Polsce, Warszawa 2014.
Ćwiakowska A., Spacer z Aleksandrem Bogenem, „Nowiny Kurier”, Tel Awiw 1948, z 28 XII, s. 3.
Datner H., Po Zagładzie. Społeczna historia żydowskich domów dziecka, szkół, kół studentów w dokumentach Centralnego Komitetu Żydów w Polsce, Warszawa 2016.
Engelking B., Na łące popiołów: ocaleni z Holokaustu, Warszawa 1993.
Engelking B., Zagłada i pamięć: doświadczenie Holocaustu i jego konsekwencje opisane na podstawie relacji autobiograficznych, Warszawa 1994.
Epsztein T., Wstęp, w: Inwentarz Archiwum Wydziału Statystyki i Ewidencji Centralnego Komitetu Żydów w Polsce 1945-1950, Warszawa 2019, s. 2-13.
Gadowska I., Żydowscy malarze w Łodzi w latach 1880-1919, Warszawa 2010.
Gelbart S., Wystawa obrazów J. Muszkietowej i Al. Bogena, „Mosty”, 1948, nr 32, s. 3.
Gelbart S., Zbiorowa wystawa plastyków żydowskich, „Mosty – Nasze Słowo”, 1949, nr 41, s. 7.
Grabski A., Centralny Komitet Żydów w Polsce (1944–1950). Historia polityczna, Warszawa 2015.
Grygiel T., Wystawa zbiorowa Grupy Artystów Żydów w Łodzi, „Nasze Słowo”1948, nr 2, s. 6.
Grynberg M., Żydowska spółdzielczość pracy w Polsce w latach 1945-1949, Warszawa 1986.
H., Zbiorowa wystawa plastyków żydowskich, „Mosty”, 1949, nr 41, s. 7.
Hornowa E., Powrót Żydów polskich z ZSRR oraz działalność opiekuńcza Centralnego Żydowskiego Komitetu Żydów w Polsce, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego”, 1982, nr 1-2, s. 105-122.
Kacprzak D., Kolekcje ziemi obiecanej: zbiory artystyczne łódzkiej burżuazji wielkoprzemysłowej w latach 1880-1939, Warszawa 2015.
Kendziorek P., Program i praktyka produktywizacji Żydów polskich w działalności CKŻP, Warszawa 2016.
Kersten K., Repatriacja ludności polskiej po II wojnie światowej, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1974.
Malinowski J., Malarstwo i rzeźba Żydów polskich w XIX i XX wieku, Warszawa 2000.
Malinowski J., Katalog dzieł artystów polskich i żydowskich z Polski w muzeach Izraela, Warszawa 2018.
Melchior M., Zagłada a tożsamość, Warszawa 2004.
Mendelsohn A., Behold the Man: Jesus in Israeli Art, Jerusalem 2007.
Muzeum Żydowskiego Instytutu Historycznego. Zbiory artystyczne, Warszawa 1995.
Olejnik L., Polityka narodowościowa Polski w latach 1944-1960, Łódź 2003.
„Opinia”, 1947, nr 11, s. 9.
Piątkowska R., Między Ziemiańską a Montparnasse’em, Warszawa 2004.
Rajner M., Chagall’s ‘Jew in Bright Red’, “Ars Judaica: The Bar-Ilan Journal of Jewish Art”, 2008, t. 4, s. 61-80.
Rajner M., The Iconography of the Holy Family in Chagall’s 1909-1910 Works, w: Interaction between Judaism and Christianity in History, Religion, Art and Literature, red. M. Poorthius, J. Schwartz, J. Turner, Leiden, Holland 2009, “Jewish and Christian Perspectives Series”, t. 17, s. 495-507.
Rosner A. M., Obraz społeczności ocalałych w Centralnej Kartotece Wydziału Ewidencji i Statystyki CKŻP, Warszawa 2018.
Rykała A., Przemiany sytuacji społeczno-politycznej mniejszości żydowskiej w Polsce po drugiej wojnie światowej, Łódź 2007.
Segev T., Siódmy milion. Izrael – piętno Zagłady, tłum. B. Gadowska, Warszawa 2012.
Styrna N., Zrzeszenie Żydowskich Artystów Malarzy i Rzeźbiarzy w Krakowie 1931-1939, Kraków 2009.
Tarnowska M., Aleksander Bogen (1916-2010). Przemiany postawy w świetle twórczości i krytyki artystycznej z lat 1945-1951, w: Oblicza utopii, obłudy i zakłamania, t. 2, red. W. Łysiak, Poznań 2014, s. 107-118.
Tarnowska M., Artyści żydowscy w Warszawie 1939-1945, Warszawa 2015.
Tarnowska M., Żydowskie środowisko artystyczne w Warszawie w latach 1945-1949, „Pamiętnik Sztuk Pięknych. Sztuka Polska 1945-1970”, 2015, nr 9, s. 33-61.
Tarnowska M., Jewish Artistic Revival in Lower Silesia (Poland) 1945-1949: Art and Activity in the Light of Source Materials and Art Criticism, „Kwartalnik Historii Żydów”, 2020, nr 2, s. 425-450.
Wilno i cały świat w malarstwie Rafała Chwolesa, oprac. M. Supruniuk, M. Tarnowska, Toruń 2006, http://www.muzeum.umk.pl/pdf/chwoles.pdf (dostęp: 10.10.2020).
Zarys działalności CKŻP za okres od 1 stycznia do 30 czerwca 1946, Warszawa 1947.
Zientara M., Krakowscy artyści i ich sztuka w latach 1939-1945, Kraków 2013.
Żbikowski A., Sąd Społeczny przy CKŻP. Wojenne rozliczenia społeczności żydowskiej w Polsce, Warszawa 2014.
Żółkiewska A., Zerwana przeszłość. Powojenne środowisko żydowskiej inteligencji twórczej. Pomoc materialna i organizacyjna ze strony CKŻP, Warszawa 2017.
Żydzi w Polsce. Obraz i słowo, red. M. Rostworowski, Warszawa 1993.

Źródła archiwalne:
Archiwum ŻIH, ŻTKSP nr 361/I, Korespondencja z 13 XI 1948 w sprawie wystawy Bogena w Łodzi.
Archiwum ŻIH, ŻTKSP nr 361/II, Podanie A. Bogena do Komisji Opieki Społecznej CKŻP z X 1947.

Źródła internetowe:
Alexander Bogen Foundation, Alexander Bogen, http://alexanderbogen.com/ (dostęp: 20.05.2020).
Alexander Bogen Collection at the United States Holocaust Memorial Museum in Washington D. C., https://collections.ushmm.org/search?q=Bogen%2C%20Alexander.&search_field=Subject (dostęp: 15.03.2020).
Bogen A., The Jewish Partisans and Ghettos Fighters Memorial Monument in Latrun, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:PikiWiki_Israel_19380_Jewish_Patisans_and_Ghetto_fighers_memorial_in_Lat.JPG (dostęp: 12.02.2021).
Bogen (Katzenbogen) A. (Shura), The Onset of the Partisan Units in the Forest of Naroch, http://www.eilatgordinlevitan.com/vilna/vilna_pages/vilna_stories_alexander_bogen.htm (dostęp: 20.05.2020).
Merav J., Sternin M., Interview with Alexander Bogen, Survivor and Artist, https://www.yadvashem.org/articles/interviews/alexander-bogen.html (dostęp: 22.09.2020).
The Pen and the Sword, https://www.yadvashem.org/yv/en/exhibitions/bogen/index.asp (dostęp: 18.02.2020). Google Scholar

Magdalena Tarnowska

http://orcid.org/0000-0001-7229-2645

Afiliacja:

Instytut Historii Sztuki UKSW Polska

Biogram

Doktor Magdalena Tarnowska jest historykiem sztuki, kustoszem dyplomowanym. W kręgu jej zainteresowań naukowych znajdują się: kultura i sztuka Żydów połowy XIX i XX wieku w kontekście sztuki polskiej i europejskiej, w tym sztuka Holocaustu, podróże artystyczne do Palestyny, badania proweniencji dzieł sztuki. Członkini Zespołu ekspertów ds. badań proweniencyjnych w muzeach polskich w zakresie mienia pożydowskiego, MKiDN (2009-2011), jury Ogólnopolskiego konkursu wiedzy o historii i kulturze Żydów polskich Fundacji Shalom.