Historia świecka i/a sakralna? Problem systematyzacji wiedzy o przeszłości w wybranych słownikach i encyklopediach długiego wieku osiemnastego

Joanna Orzeł

doi:10.21697/sc.2024.31.1.15

Published: 2024-11-10

Vol. 31 No. 1 (2024)

Profane and/or sacred history? The issue of systematisation of knowledge about the past in selected dictionaries and encyclopaedias of the long eighteenth century

Joanna Orzeł

Saeculum Christianum. Historical Writings

Section: Rozprawy i Artykuły

https://doi.org/10.21697/sc.2024.31.1.15

Abstract

In the long eighteenth century, it was fashionable among scholars to create encyclopaedic works to popularise knowledge. In French, British, and Polish dictionaries and encyclopaedias, their authors referred to the past concerning both the sacred and the profane. They ended the blind reverence for tradition and emphasised the need for a more critical approach to historical works, but also to sources, including the Bible. Increasingly, mainly French philosophers, followed by Polish scholars, ceased to include sacred history in the concept of “history,” interpreting the latter as the description of human history based on reason rather than faith.

Download files

PDF (Język Polski)

Citation rules

Orzeł, J. (2024). Profane and/or sacred history? The issue of systematisation of knowledge about the past in selected dictionaries and encyclopaedias of the long eighteenth century . Saeculum Christianum. Historical Writings, 31(1), 208–219. https://doi.org/10.21697/sc.2024.31.1.15

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.

References

Bayle P., Dictionaire historique et critique, t. 1, partie 1, Rotterdam 1697.
Google Scholar

Bayle P., Projet et fragmens d’un dictionnaire critique, Rotterdam 1692.
Google Scholar

Chambers E., Cyclopaedia, or, An Universal Dictionary of arts and Sciences, vol. 1, London 1728.
Google Scholar

Encyclopédie ou Dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers, t. 2, Paris 1751.
Google Scholar

Encyclopédie ou Dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers, t. 8, Paris 1765.
Google Scholar

Krasicki I., Zbiór potrzebniejszych wiadomości porządkiem alfabetu ułożonych, Warszawa–Lwów 1781.
Google Scholar

Moréri L., Le grand dictionnaire historique, ou le mélange curieux de l’histoire sainte et profane, Lyon 1674.
Google Scholar

Bayle P., Słownik historyczny i krytyczny. Wybór II, red. A. Grzeliński, K. Kaśkiewicz, A. Markwart, wprowadzenie A. Grzeliński, tłum. wielu, Toruń 2021.
Google Scholar

Encyklopedia albo Słownik rozumowany nauk, sztuk i rzemiosł […] (wybór), tłum. i przypisy E. Rzadkowska, wstęp J. Kott, Wrocław 1952.
Google Scholar

Encyklopedia albo Słownik rozumowany nauk, sztuk i rzemiosł […]. Wybór artykułów, wyd. A. Soboul, tłum. J. Rogoziński (artykuły Encyklopedii), J. Guranowski (wstęp i komentarze), Warszawa 1957.
Google Scholar

Jezierski F.S., Wybór pism, oprac. Z. Skwarczyński, wstęp J. Ziomek, Warszawa 1952.
Google Scholar

Le Rond d’Alembert J., Wstęp do Encyklopedii, tłum. J. Hartwig, Warszawa 2003.
Google Scholar

Orientalia w „Zbiorze potrzebniejszych wiadomości porządkiem alfabetu ułożonych” Ignacego Krasickiego, oprac. zespół, red. P. Siwiec, Kraków 2015.
Google Scholar

Blair A.M., To much to know. Managing Scholarly Information before the Modern Age, New Haven–London 2010.
Google Scholar

Bodard P., Un érudit provençal au XVIIe siècle: l’abbé Louis Moréri (1643-1680), „Bulletin de la Societé d’études scientifiques et archéologiques de Draguignan et du Var”, 16/1971, s. 48-82.
Google Scholar

Bost H., Histoire et critique de l’Histoire chez Pierre Bayle. La „Critique générale de l’Histoire du Calvinisme de Mr. Maimbourg”, 1682-1683, „Revue d’histoire et de philosophie religieuses”, 70/1990, nr 1, s. 69-108.
Google Scholar

Bost H., La refugie Pierre Bayle dans sa recherche d’une nouvelle patrie: La République des Lettres, w: Pierre Bayle dans la République des Lettres: Philosophe, religion, critique, red. A. McKenna, G. Paganini, Paris 2004, s. 20-33.
Google Scholar

Bots H., Waquet F., La république de lettres, Berlin 1997.
Google Scholar

Burrell P., Pierre Bayle’s „Dictionnaire historique et critique”, w: Notable encyclopedias of the seventeenth and eighteenth centuries: nine predecessors of the „Encyclopédie”, red. F.A. Kafker, Oxford 1981, s. 83-103.
Google Scholar

Chaunu P., Cywilizacja wieku oświecenia, tłum. E. Bąkowska, Warszawa 1989.
Google Scholar

Collison R., Encyclopaedias: Their history throughout the ages. A bibliographical guide with extensive historical notes to the general encyclopaedias issued throughout the world form 350 B.C. to the present day, New York–London 1964.
Google Scholar

Faguet É., Dix-huitième siècle. Études littéraires, Paris 1910.
Google Scholar

Gerber W., Philosophical dictionaries and encyclopedias, w: The Encyclopedia of philosophy, red. P. Edwards, t. 6, New York–London 1967, s. 170-199.
Google Scholar

Hazard P., Kryzys świadomości europejskiej 1680-1715, tłum. J. Lalewicz, A. Siemek, wstęp M. Żurowski, Warszawa 1974.
Google Scholar

Hubert R., Les sciences sociales dans l’Encyclopédie. La philosophie de l’histoire et le problème des origines sociales, Geneve 1923, reprint 1970.
Google Scholar

La Querelle des Anciens et des Modernes XVIIe-XVIIIe siècles, wstęp M. Fumaroli, Paris 2001.
Google Scholar

Lenient Ch., Étude sur Bayle, Paris 1855, reprint Genève 1970.
Google Scholar

Lough J., The „Encyclopédie”, London 1971.
Google Scholar

Miller A., Louis Moréri’s „Grand dictionnaire historique”, w: Notable encyclopedias of the seventeenth and eighteenth centuries: nine predecessors of the „Encyclopédie”, red. F.A. Kafker, Oxford 1981, s. 13-52.
Google Scholar

Moerman E.R., Ephraïm Chambers: de la source étrangère à la synthèse encyclopédique, w: L’éncyclopédie ou la création des disciplines, red. M. Groult, Paris 2003, s. 25-43.
Google Scholar

Orzeł J., Dykcjonarz Franciszka Salezego Jezierskiego. Publicystyka w formie encyklopedii, w: „Verba volant, scripta manent”. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Zbigniewowi Anusikowi w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin, red. M. Karkocha, P. Robak, Łódź 2022, s. 405-421.
Google Scholar

Pomian K., Piotr Bayle wobec socynianizmu. Przyczynek do kwestii roli socynianizmu w formowaniu się ideologii oświecenia, „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej”, 6/1960, s. 101-18.
Google Scholar

Rétat R., Le Dictionnaire de Bayle et la lutte philosophique au XVIIIe siècle, Lyon 1971.
Google Scholar

Roche D., Les républicains des Lettres, gens de culture et Lumières au XVIIIe siècle, Paris 1988.
Google Scholar

Rothenberger E., Pierre Bayle et le «Dictionnaire historique et critique». Scepticisme moderne et historiographie polémique, praca doktorska powstała w ramach co-toutelle na Université de Lorraine oraz Universität Augsburg, 2018.
Google Scholar

Rzadkowska E., Encyklopedia i Diderot w polskim oświeceniu, Wrocław 1955.
Google Scholar

Shargo N.N., History in the „Encyclopédie”, New York 1947, reprint 1970.
Google Scholar

Shorr Ph., Science and superstition in the eighteenth century. A study of the treatment of science in two encyclopedias of 1725-1750: Chambers’ Cyclopedia: London (1728), Zedler’s Universal Lexicon: Leipzig (1732-1750), New York 1932, reprint 1967.
Google Scholar

Stasiewicz-Jasiukowa I., Encyklopedia uniwersalna księcia biskupa warmińskiego i jej rola w edukacji obywatelskiej czasów stanisławowskich, Warszawa 1994.
Google Scholar

Treger B., Kaznodzieja i prześmiewca. Uwagi o niektórych zagadnieniach twórczości i życia Franciszka Salezego Jezierskiego, „Napis” 1999, seria V, s. 95-119.
Google Scholar

Whelan R., Le sourire du sage: représentations de l’écrivain dans la „Critique générale de l’ «Histoire du calvinisme» de Mr Maimbourg” (1682) de Pierre Bayle, „Travaux de Littérature”, 20/2007, s. 399-409.
Google Scholar

Whelan R., The Anatomy of superstition: a study of the historical theory and practice of Pierre Bayle, Oxford 1989.
Google Scholar

Wróbel Ł., „Cyclopaedia” Ephraima Chambersa – kompas sztuk i nauk, „Białostockie Studia Literaturoznawcze”, 2020, nr 17, s. 7-21, DOI: 10.15290/bsl.2020.17.01.
Google Scholar

Yeo R., Encyclopaedic Visions. Scientific Dictionaries and Enlightenment Culture, Cambridge 2001.
Google Scholar

Yeo R., Reading Encyclopedias: Science and the Organization of Knowledge in British Dictionaries of Arts and Sciences, 1730-1850, „ISIS. An international review devoted to the history of science and its cultural influence”, 82/19991, nr 311, s. 24-49.
Google Scholar

Joanna Orzeł

https://orcid.org/0000-0001-8816-5157

Affiliation:

Uniwersytet Łódzki Poland

Bio Statement (e.g., department and rank)

Joanna Orzeł – historyczka i polonistka, doktor nauk humanistycznych w zakresie historii, adiunktka w Katedrze Historii Nowożytnej Uniwersytetu Łódzkiego, stypendystka m.in. Fundacji Lanckorońskich, Fundacji z Brzezia Lanckorońskich oraz rządu francuskiego (Séjour Scientifique de Haut Niveau), wykonawczyni w kilku projektach zespołowych dotyczących historii kultury i edukacji epoki nowożytnej.