Brandskatt – jedno z mrocznych oblicz szwedzkich grabieży w okresie „potopu”

Katarzyna Wagner; Hubert Kowalski

doi:10.21697/sc.2022.2.11

Opublikowane: 2022-12-30

Tom 29 Nr 2 (2022)

Brandskatt – jedno z mrocznych oblicz szwedzkich grabieży w okresie „potopu”

Katarzyna Wagner

, Hubert Kowalski

Saeculum Christianum

Dział: Rozprawy i Artykuły

https://doi.org/10.21697/sc.2022.2.11

Abstrakt

Szwedzi, prowadząc wojnę w epoce nowożytnej poza terytorium swojego kraju, przenosili obowiązek zaprowiantowania i opłacania armii na okupowane terytorium (wojna ma się wyżywić sama). System organizacyjny poboru świadczeń był oparty na doświadczeniach z okresu wojny trzydziestoletniej, prowadzonej przez wojska Gustawa II Adolfa w Niemczech. Oprócz kontrybucji finansowych i prowiantowych, okupowane terytoria opłacały również brandskatt – wymuszoną daninę, stanowiącą zabezpieczenie zajętego terenu przed grabieżami lub zniszczeniem. Celem artykułu jest m.in. określenie miejsca brandskattu w systemie nadzwyczajnych podatków wojennych nakładanych na Rzeczpospolitą. Podstawę źródłową stanowić będzie odnaleziony w sztokholmskim Riksarkivet rejestr brandskattu z Warszawy z 1655 r.

Słowa kluczowe:

kontrybucje, „potop”, Warszaw, XVII wiek, rabunki, rezydencje

Inne teksty tego samego autora

Katarzyna Wagner, "Potop" a wielka Wojna Północna w Warszawie w świetle rejestrów podatkowych - przyczynek do porównania dwóch szwedzkich okupacji , Saeculum Christianum: Tom 20 Nr 1 (2013)

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Wagner, K., & Kowalski, H. (2022). Brandskatt – jedno z mrocznych oblicz szwedzkich grabieży w okresie „potopu”. Saeculum Christianum, 29(2), 139–149. https://doi.org/10.21697/sc.2022.2.11

Cited by / Share

Bibliografia

Riksarkivet, Stockholm, zespół: Preussiskaräkenskaper 1655-1660, Preussen 1655: I, War-schau – Räkenskap för brandskatt 1655, k. 10-13.
AGAD, WE 832, 838.
Grotius H., Trzy księgi o prawie wojny i pokoju w których znajdują wyjaśnienie prawo natury i prawo narodów a także główne zasady prawa publicznego, t. I-II, przeł. R. Bierzanek, Warszawa 1957.
Magnus Stenbock och Eva Oxenstierna. En brefväxling, t. 1, nr 291, red. C.M. Stenbock, Stockholm 1913.
Najdawniejsza taryfa okupu szwedzkiego z Warszawy w roku 1655, w: Starożytności Warsza-wy, wyd. A. Wejnert, t. 4, Warszawa 1856, s. 137-192.
Źródła do dziejów Warszawy. Rejestry podatkowe i taryfy nieruchomości 1510-1770, wyd. A. Berdecka i in., t. 1, Warszawa 1963.
Adamczyk W., Ceny w Warszawie w XVI i XVII wieku, Lwów 1938.
Andersson I., Dzieje Szwecji, tłum. S. Piekarczyk, Warszawa 1967.
Anusik Z., Gustaw II Adolf, Wrocław 2009.
Choińska-Mika J., Sejmiki mazowieckie w dobie Wazów, Warszawa 1998.
Dahlgren S., Karl X Gustav och reduktionen, Uppsala 1964.
Ekholm L., Kontributioner och krediter. Svensk krigsfinansiering 1630-1631, Uppsala 1974.
Gaunt D., Anders V. Kaare Frederiksen: Familierekonstitution. En modelstudie over befolk-ningsforholdene i Sejrø sogn 1663-1813. Københavns Universitet, Demografisk afde-ling, Statistisk institut: Publikation nr. 1. Kbh., Akademisk forlag 1976. 176 s., 50,00 kr. Kjeld Villadsen: Pest, skatter og priser. Befolkningsudviklingen i Køge 1629-72. Skrifter udgivet af lokalhistorisk afdeling nr. 7. København, 1976. 96 s., ca. 30,00 kr., „Histor-isk Tidsskrift”, 5/1978, nr 13, z. 2, s. 556-560.
Glete J., The Swedish Fiscal-Military State in transition and decline 1650-1815, w: War, State and Development Fiscal-Military States in the Eighteenth Century, red. R.T. Sanchez, Navarra 2007, s. 87-108.
Hårdstedt M., Om krigets förutsättningar. Den militära underhållsproblematiken och det civila samhället i norra Sverige och Finland under Finska kriget 1808-09, Umeå 2002.
Karabacak Z.I., An Extraordinary Leader: Queen Christina, „Mediterranean Journal of School Sciences”, 2015, t. 6, nr 2, s. 376-384.
Kuvaja C., Mat och foder för krigförande arméer Försörjningen i krigsområdet från trettioåri-ga kriget till Napoleonkrigen, w: Allt på ett bräde. Stat, ekonomi och bondeoffer. En vänbok till Jan Lindegren, red. P. Ericsson et al., Uppsala 2013, s. 45-55.
Landberg H., Decemberrådslagen 1654. Karl X Gustav, rådet och rustningsfrågan, „Karolin-ska Förbundets Årsbok”, 1968, s. 43-68.
Landberg H., Krig på kredit. Svensk rustningsfinansiering våren 1655, w: Carl X Gustaf inför polska kriget. Kungamakt och statsfinanser 1655, red. A. Stade, Kristianstad 1969, s. 1-141.
Landberg H., Statsfinans och kungamakt. Karl X Gustav inför polska kriget, Kristianstad 1969.
Laszuk A., Taryfy podatkowe zwierciadłem struktur społecznych, w: Między polityką a kulturą, red. C. Kuklo, Warszawa 1999, s. 183-198.
Lynn J.A., Early Modern Introduction, w: Feeding Mars. Logistics in Western Warfare from the Middle Ages to the Present, red. J.A. Lynn, New York 1993, s. 105-106.
Nordisk familjebok. Konversationslexikon och Realencyklopedi, Stockholm 1905.
Redlich F., Contributions in the Thirty Years’ War, “The Economic History Review. New Series”, 12/1959, nr 12, s. 247-254.
Roberts M., Gustawvus Adolphus and the Rise of Sweden, London 1973.
Svedelius V.E., Lemón E.A., Om reductionen af krono- och adeliga gods under K. Carl X Gustafs och K. Carl XI. regering, Uppsala 1949.
Theland T., Mildhet och saktmod. Den svenska konglomeratstaten och Jämtland efter freden i Brömsebro 1645, Sundsvall 2020.
Urzędnicy centralni i nadworni Polski XIV-XVIII wieku. Spisy, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1992.
Villadsen K., Pest, skatter og priser. Befolkningsudviklingen i Køge 1629-72, København 1976.
Wagner K., Economic violence or the law of war? Swedish contributions from the period of the Great Northern War as an example of extraordinary provisions imposed on the resi-dents of the cities within the Polish-Lithuanian Commonwealth, „Przegląd Histo-ryczny”, 2020, z. 3, s. 557-569.
Wagner K., Mieszczanie i podatki. Nierówności w wybranych miastach Korony w XVII wieku, Warszawa 2020.
Wagner K., Tax Registers as a Tool for the Analysis of Wealth Inequalities in Selected Towns of the Polish-Lithuanian Commonwealth in the 17th Century and the Beginning of the 18th Century. Overview and Research Problems, „Codrul Cosminului”, 2016, t. 22, z. 1, s. 7-18.
Wegner J., Warszawa w latach potopu szwedzkiego 1655-1657, Wocław 1957. Google Scholar

Katarzyna Wagner

http://orcid.org/0000-0002-5454-6151

Biogram

Katarzyna Wagner – doktor nauk humanistycznych, pracownik Wydziału Historii Uniwersytetu Warszawskiego. Zainteresowania badawcze: społeczno-ekonomiczne dzieje miast, stosunki polsko-szwedzkie w epoce nowożytnej, grabieże wojenne w epoce nowożytnej, historia muzealnictwa.

Hubert Kowalski

http://orcid.org/0000-0002-3800-5275

Biogram

Hubert Kowalski – doktor habilitowany w zakresie archeologii, pracownik Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego. Zainteresowania badawcze: recepcja kultury artystycznej starożytnej Grecji i Rzymu w sztuce polskiej XVII-XX wieku, grabieże dóbr kultury w epoce nowożytnej, historia muzealnictwa.