Kult siedmiu archaniołów w średniowiecznej Nubii na tle kultu siedmiu planetarnych bogów w basenie Morza Śródziemnego

Magdalena Łaptaś

doi:10.21697/sc.2020.27.1.2

Opublikowane: 2020-09-30

Tom 27 Nr 1 (2020)

Kult siedmiu archaniołów w średniowiecznej Nubii na tle kultu siedmiu planetarnych bogów w basenie Morza Śródziemnego

Magdalena Łaptaś

Saeculum Christianum

Dział: Rozprawy i Artykuły

https://doi.org/10.21697/sc.2020.27.1.2

Abstrakt

Prace polskich archeologów w Sudanie, trwające od tzw. „Kampanii Nubijskiej” (1961-1964), stale wzbogacają wiedzę o chrześcijańskiej Nubii. Nowe badania nie tylko zmuszają do korygowania wiedzy na temat Nubii, ale także do świeżego spojrzenia na średniowieczne chrześcijaństwo. Ciekawym wątkiem nubijskiej angelologii są świadectwa kultu siedmiu archaniołów potwierdzone w inskrypcjach, a także w malarstwie i architekturze. W przypadku Nubii nie zachowały się obszerne opisy rozwoju kultu archaniołów i wiedza opiera się na łączeniu pojedynczych informacji, które po zebraniu tworzą pełny obraz. Celem niniejszego artykułu jest zebranie tych informacji i pokazanie, iż kult archaniołów rozwijał się w Nubii i istniał pewien stały skład imion tych archaniołów.

Słowa kluczowe:

Nubia, siedmiu archaniołów, ikonografia, kult, planetarne bóstwa

Inne teksty tego samego autora

Magdalena Łaptaś, Archanioł Rafał pokonujący demona (Asmodeusza) jako starotestamentowy typ Chrystusa zwyciężającego śmierć. Próba interpretacji malowideł i inskrypcji nubijskich , Saeculum Christianum: Tom 30 Nr 2 (2023)

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Łaptaś, M. (2020). Kult siedmiu archaniołów w średniowiecznej Nubii na tle kultu siedmiu planetarnych bogów w basenie Morza Śródziemnego . Saeculum Christianum, 27(1), 17–30. https://doi.org/10.21697/sc.2020.27.1.2

Cited by / Share

Bibliografia

Ancient Christian Magic. Coptic Texts of Ritual Power, red. M. Meyer, R. Smith, Princeton 1999.

Ancient Egyptian Magical Texts, red., tłum. J. F. Borghouts, Leiden 1978, „Nisaba”, t. 9.

Apokryfy Starego Testamentu, oprac. i wstęp R. Rubinkiewicz, Warszawa 2000.

Augustyn św., Państwo Boże, tłum. T. Kubicki, wstęp J. Salij, t. 2, Kęty 2015.

I Księga Henocha (Etiopska), w: Apokryfy Starego Testamentu, oprac. i wstępy R. Rubinkiewicz, Warszawa 2000, s. 144-189.

III Księga Henocha (Hebrajska), tłum., wstęp., kom. M. I. Prokopowicz, https://www.academia.edu/12891881/KSI%C4%98GA_HENOCHA_HEBRAJSKA, 1-84 (dostęp: 1.08.2019).

Marek Dion Kasjusz Kokcejan, Historia Rzymska 1, tłum. W. Madyda, Wrocław-Warszawa-Kraków 1967.

Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Warszawa-Poznań 2005.

Pliniusz Gajusz Secundus, Historia Naturalna 1. Kosmologia i Geografia. Księgi II-VI, tłum., wstęp i kom. I. Mikołajczyk et al., Toruń 2017.

Synaxarium ecclesiae Constantinopolitanae e codice Sirmondiano (Propylaeum ad Acta sanctorum Novembris), red. H. Delehaye, Brussels 1902.

Adams A., Kulubnarti I. The Architectural Remains, Lexington-Kentucky 1994.

Barbel J., Christos Angelos. die Anschauung von Christus als Bote und Engel in der gelehrten und volkstümlichen Literatur der christlichen Arianismus, Bonn 1941.

Buren Van Douglas E., The Seven Dots in Mesopotamian Art and their Meaning, “Archiv für Orientforschung”, 13/1939/1941, s. 277-289.

Büchsel M., Die Schöpfungsmosaiken von San Marco. Die Ikonographie der Erschaffung des Menschen in der frühchristlche Kunst, „Städel-Jahrbuch”, 13/1992, s. 29-80.

Chassinat É., Daumas F., Le temple de Dendera VI, Le Caire 1965.

Collon D., First Impressions. Cylinder Seals in the Ancient near East, London 2005.

Davidson G., Słownik aniołów, w tym aniołów upadłych, tłum. J. Ruszkowski, Poznań 1988.

Dawson W. R., Seven in Egyptian Texts, “Aegyptus”, 8/1927, nr 1/2, s. 97-107.

Daniélou J., Aniołowie i ich misja, tłum. K. Kubaszczyk, Warszawa 2006.

Demus O., The Mosaic Decoration of San Marco, Venice-Chicago 1988.

Dix G., The Seven Archangels and the Seven Spirits: A Study in the Origin, Development and Messianic Associations of the Two Themes, “Journal of Theological Studies”, 28/1927, s. 234-235.

Dunbabin K. M. D., Mosaics of the Greek and Roman World, Cambridge-New York 1999.

Hani J., Świat symboliki chrześcijańskiej, tłum. A.Q. Lavique, Kraków 1998.

Helck W., Hathoren, sieben, w: Lexikon der Ägyptologie, t. 2, red. W. Helck, W. Westendorf, Wiesbaden 1977, kol. 1033.

Jastrzębowska E., New Testament Angels in Early Christian Art: Origin and Sources, „Światowit”, 8(49)/2011, fasc. A, s. 153-164.

Kitzinger E., The Mosaics of the Cappella Palatina in Palermo: An Essay on the Choice and Arrangement of Subjects, “The Art Bulletin”, 31/1949, nr 4, s. 269-292.

Kobielus S., Concordia Novi et Veteris Testamenti. Zapowiedzi dzieła odkupienia i jego spełnienie w teologii i sztuce średniowiecza, Poznań 2013.

Lechmann K., The Dome of Heaven, “The Art Bulletin”, 27/1945, nr 1, s. 1-27.

Long Ch. L., The Pompeii Calendar Medallions, “American Journal of Archaeology”, 96/1992, nr 3, s. 477-501.

Łajtar A., Varia Nubica XII-XIX, “Journal of Juristic Papyrology”, 39/2009, s. 31-67.

Łajtar A., Vliet van der J., Qasr Ibrim. Greek and Coptic Inscriptions, Warszawa 2010, “Journal of Juristic Papyrolgy. Suplements”, t. 13.

Łaptaś M., Representation of the Angelic Hierarchy in a Nativity Scene from Faras Cathedral, “Gdańsk Archaeological Museum Reports”, 2/2003, s. 137-143.

Łaptaś M., Banganarti. The Wall Paintings, “Polish Archaeology in the Mediterranean. Reports 2003”, 15/2004, s. 244-252.

Łaptaś M., Archangels as Protectors and Guardians in Nubian Art, w: Between the Cataracts. Proceedings of the 11th Conference of Nubian Studies (Warsaw 27 August – 2 September 2006), t. 2.2, red. W. Godlewski, A. Łajtar, Warszawa 2010, s. 673-680.

Łaptaś M., The Archangel Raphael as protector, demon, tamer, guide and healer. Some aspects of the Archangel’s activities in Nubian painting, w: Aegyptus et Nubia Christiana. The Włodzimierz Godlewski Jubilee Volume on the Occasion of his 70th Birthday, red. A. Łajtar, A. Obłuski, I. Zych, Warszawa 2016, s. 459-479.

Moisan-Jablonski Ch., Symbolika obrazu «Alegorii Bożej Opatrzności» z klasztoru Sióstr Wizytek w Krakowie, „Saeculum Christianum”, 22/2015, s. 172-183.

Nunn J. F., Ancient Egyptian Medicine, Norman OK. 2002.

Pallas D. I., Himmelsmächte, Erzengel und Engel. w: Reallexikon zur byzantinischen Kunst III, red. K. Wessel, M. Restle, Stuttgart 1978, s. 13-119.

Peers G., Subtle Bodies. Representing Angels in Byzantium, Berkeley-Los Angeles-London 2001.

Ritner R. K., Oriental Institute Museum Notes no. 15: A Coptic Lintel from Qustul, “Journal of Near Eastern Studies”, 67/2008, nr 2, s. 107-115.

Stanzione M., Carmine A., Siedmiu archaniołów. Historia zapomnianego kultu, tłum. J. Ganobis, Kraków 2016.

Stierlin H., Imperium Romanum. Od Etrusków do upadku Cesarstwa Rzymskiego, tłum. A. Stawniak, J. Kołodziejczyk, Warszawa 1997.

Trachtenberg J., Jewish Magic and Superstition. A Study in Folk Religion, New York 1939.

Tyloch W., Dzieje Ksiąg Starego Testamentu. Szkice z krytyki biblijnej, Warszawa 1985.

Wallraff M., Christus verus Sol: Sonnenverehrung und Christentum in der Spätantike, Münster 2001.

Weitzmann K., Late antique and early Christian book illumination, New York 1977.

Weitzmann K., Kessler H. L., The Cotton Genesis: British Library, Codex Cotton Otho B VI, Princeton 1986.

Wiggermann F. A. M., Siebengötter, w: Reallexikon der Assyriologie und vorderasiatischen Archäologie, z. 12 (5/6), red. S. Ecklin, S. Pfaffinger, Berlin-New York 2010, s. 459-466.

Yacoub M., Splendeurs des mosaïques de Tunisie, Tunis 1995.

Zerubavel E., The Seven Day Circle: The History and Meaning of the Week, New York-London 1989.

Żurawski B., Kings and pilgrims: St. Raphael Church II at Banganarti, mid-eleventh to mid-eighteenth century [=Nubia 5], Warszawa 2014. Google Scholar

Magdalena Łaptaś

http://orcid.org/0000-0001-6548-8236

Afiliacja:

IHS UKSW, Warszawa Polska

Biogram

Magdalena Łaptaś jest historyczką sztuki i archeolożką pracującą w Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Jej głównym obszarem badawczym jest sztuka basenu Morza Śródziemnego, ze szczególnym uwzględnieniem ikonografii malarstwa pozyskiwanego podczas polskich wykopalisk. Od 2001 r. bierze udział w wykopaliskach w Banganarti (Sudan).