Z cyklu "60/60 the best of SPCh" (3) [60 najciekawszych publikacji z 60 lat istnienia SPCh]
2025-01-18
Józef Tischner: Strukturalne zagadnienia refleksji i spostrzeżenia immanentnego w świetle niektórych tez Edmunda Husserla [Studia Philosophiae Christianae 2(1966)1, s. 205-257].
OPIS: Jest to jedna z pierwszych publikacji Józefa Tischnera, opublikowana po uzyskaniu przez niego doktoratu (1963 rok), i zarazem jedyny, choć obszerny jego artykuł opublikowany w SPCh (ponadto opublikował dwie recenzje). Praca jest poświęcona strukturalnej analizie aktów poznania refleksyjnego i spostrzeżenia immanentnego. Jej punktem wyjścia są podstawowe tezy teorii, którą w pewnych zarysach wysunął w swej fenomenologii transcendentalnej Edmund Husserl. Jak zapowiada autor we Wstępie "Praca ma charakter krytyczno-konstrukcyjny. Oznacza to, że jako swój cel stawia sobie, by rozstrzygnięciom Husserla, które wydają się nie dość uzasadnianie, przeciwstawić w miarę możliwości uzasadnione rozstrzygnięcia pozytywne. W poszukiwaniu rozstrzygnięć o takim charakterze nawiązuję częściowo do niektórych tez twórcy fenomenologii, które rozwijam, posługując się jego własnymi metodami analiz i opisów fenomenologicznych" (s. 205). Do grupy krytycznej należą wszystkie tezy wynikające z odrzucenia niektórych poglądów Husserla, uznanych przez Tischnera za niesatysfakcjonujące. Mamy tu tezy krytyczne dotyczące próby ustalenia, na czym polega poznanie refleksyjne; krytykę twierdzenia przypisującego refleksji charakter absolutnie iteracyjny; krytykę opisu obiektywizacji przeżyć przez akt refleksji; krytykę twierdzenia, że akt immanentnej percepcji nie jest samoistny w stosunku do swego przedmiotu; oraz krytykę przekonania Husserla (utrzymywanego w sposób implicite), że akt refleksji jest czasowo chwilowy. W ramach części konstrukcyjnej Tischner, po pierwsze, zajmuje się opisem charakteru poznania refleksyjnego. Zgodnie z tym opisem do istoty aktu refleksji należy to, że kierunek jego intencji poznawczej jest z góry zdeterminowany przez jego treść znakową, w ten sposób, że stawką jest zawsze uchwycenie „tego, co moje” w najszerszym sensie (w treści znakowej aktu występuje egotyczny moment posiadania). Dalej zajmuje się rozróżnieniem między aktami czystej refleksji, w których treść znakowa nie jest jednoznacznie określona pod każdym względem, a aktami refleksji, w których treść znakowa jest jednoznacznie określona. Akty refleksji są rzeczywiście „iteracyjne”, ale możliwość regresji w skończoność jest w zasadzie wykluczona przez absolutną samoświadomość aktów refleksji jako doświadczeń aktu szczególnego rodzaju. Wynika to w szczególności z tetycznego momentu aktu refleksji, „funkcjonującego w uwikłaniu” i zjednoczonego ze specyficzną „egzystencjalną siłą” aktu. Fenomenologiczny opis ujawnia szczególną sytuację immanentnej percepcji w aktach refleksji, które nie są immanentną percepcją: immanentna percepcja, o której mowa, funkcjonuje w tych aktach jako podstawowy składnik, chociaż jej intencja nie jest „wyraźnie” dana. Czasami percepcja immanentna „obiektywizuje” nasze doświadczenie, narzucając mu formę „zewnętrznego” przedmiotu. Takie „uprzedmiotowienie” ma miejsce zwłaszcza w aktach refleksji, które wyróżniają się jednoznacznie określoną treścią znakową. Grupę pozytywnych rezultatów przeprowadzonego badania uzupełnia ujawnienie czasowej rozciągłości niektórych przynajmniej aktów refleksji, a zwłaszcza aktów percepcji immanentnej. Warto przypomnieć tę publikację także z tego powodu, że Senat RP ustanowił rok 2025 Rokiem ks. prof. Józefa Tischnera.
STRESZCZENIE: Część I. §1. Husserlowska koncepcja ogólna refleksji. §2. Budowa spostrzeżenia immanentnego. Część II. R. I. Analiza krytyczna podstawowych tez ogólnej teorii refleksji. §1. Istota aktu refleksji. §2. Iteratywność refleksji i charakter momentu tetycznego. R. II. Analiza krytyczna niektórych elementów teorii spostrzeżenia immanentnego. §1. Z problematyki „uprzedmiotowienia”. §2. Przyczynek do zagadnienia immanencji. §3. Spostrzeżenie immanentne a czasowy charakter przeżyć.
Ta strona używa pliki cookie dla prawidłowego działania, aby korzystać w pełni z portalu należy zaakceptować pliki cookie.
English
Język Polski