Jak możliwa jest adaptacyjna analiza sztuki? Niektóre problemy metodologiczne estetyki ewolucyjnej

Jerzy Luty

doi:10.21697/spch.2020.56.1.03

Opublikowane: 2020-03-31

Tom 56 Nr 1 (2020)

Jak możliwa jest adaptacyjna analiza sztuki? Niektóre problemy metodologiczne estetyki ewolucyjnej

Jerzy Luty

Studia Philosophiae Christianae

Dział: Artykuły naukowe

https://doi.org/10.21697/spch.2020.56.1.03

Abstrakt

Estetyka ewolucyjna jako młoda i obiecująca dyscyplina nadal w zasadzie nie posiada wypracowanej metodologii, choćby takiej jak neuroestetyka. Na przykład spory wokół tego, kiedy dane zachowanie artystyczne można uznać za adaptację (a może produkt uboczny adaptacji lub twór wyłącznie kulturowy), nie prowadzą do jasnych konkluzji, co wynika z faktu, że otrzymywane wyniki badań można często przypisać do wielu hipotetycznych funkcji. Z kolei, jeśli hipoteza o tym, że dane zachowanie jednoczy ludzi, zostanie potwierdzona empirycznie, to i tak nie musi to oznaczać, że zachowanie to jest adaptacją. Aby wyjaśnienie ewolucyjnego pochodzenia zachowania było wiarygodne, powinno ono przejść test Tinbergena (1951), a więc uzyskać potwierdzenie w każdym z czterech aspektów: (1) powinno ujawniać się spontanicznie na wczesnym etapie rozwoju osobniczego, (2) posiadać zidentyfikowaną funkcję oraz (3) historię ewolucyjną, a także (4) mechanizm emocjonalny wywołujący przyjemność lub odrazę, który uruchamia się w określonych okolicznościach. Jeśli każdy z tych warunków zostanie spełniony, z dużą dozą pewności można stwierdzić, że badane zachowanie jest adaptacją w sensie ścisłym. Czy jednak ścisłość jest domeną sztuki? W artykule starano się dowieść, że wyjątkowa idea konsiliencji nauk humanistycznych i przyrodniczych, pomimo licznych wątpliwości metodologicznych, w badaniach estetyków ewolucyjnych znajduje atrakcyjną z punktu widzenia współczesnych, uniwersalistycznych wyzwań, wykładnię. Pozwala też zbliżyć nas do zrozumienia wyjątkowości człowieka – jedynego gatunku, który powszechnie tworzy i konsumuje sztukę, będąc w niej bezgranicznie rozmiłowany.

-------------

Zgłoszono: 21/11/2019. Zrecenzowano: 20/12/2019. Zaakceptowano do publikacji: 09/01/2020

Słowa kluczowe:

sztuka, ewolucja, adaptacja, dobór płciowy, konsiliencja

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Luty, J. (2020). Jak możliwa jest adaptacyjna analiza sztuki? Niektóre problemy metodologiczne estetyki ewolucyjnej. Studia Philosophiae Christianae, 56(1), 55–78. https://doi.org/10.21697/spch.2020.56.1.03

Cited by / Share

Bibliografia

Aiken N.E., The Biological Origins of Art, Praeger, Westport, Connecticut 1998.
Google Scholar

Allen G., Physiological Aesthetics, H.S. King&Co., London 1877.
Google Scholar

Allen G., The Colour-Sense: Its Origin and Development, Trübner, London 1879.
Google Scholar

Bocheński J.M., Przeciw humanizmowi, w: Sens życia i inne eseje, Philed, Kraków 1993, 23–37.
Google Scholar

Boyd B., On the Origin of Stories: Evolution, Cognition, and Fiction, Harvard University Press, Cambridge, MA 2009.
Google Scholar

Buss D., Psychologia ewolucyjna, tłum. z ang. M. Orski, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2001.
Google Scholar

Cosmides L., Tooby J., Evolutionary Psychology: A Primer, http://www.psych.ucsb.edu/research/cep/primer.html, (dostęp: 28.12.2019).
Google Scholar

Cronin H., The Ant and the Peacock: Altruism and Sexual Selection from Darwin to Today, Cambridge University Press, Cambridge 1991.
Google Scholar

Cronin H., Zrozumieć naturę człowieka, w: Nowy Renesans, red. J. Brockman, tłum. z ang. P.J. Szwajcer, A.E. Eichler, Wydawnictwo CiS, Warszawa 1996, 59–70.
Google Scholar

Darwin K., Dobór płciowy, tłum. z ang. K. Zaćwilichowska, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1960.
Google Scholar

Davies S., Aesthetic Judgment, Artworks and Functional Beauty, The Philosophical Quarterly 56(2006), 224–241.
Google Scholar

Dissanayake E., What is Art For?, University of Washington Press, Seattle 1988.
Google Scholar

Dissanayake E., Homo Aestheticus: Where Art Comes From and Why, University of Washington Press, Seattle 1995.
Google Scholar

Dissanayake E., The Arts After Darwin. Does Art Have Origin and Adaptive Function w: World Art Studies: Exploring Concepts and Approaches, red. K. Zijlmans, W. van Damme, Valiz, Amsterdam 2008, 241–263.
Google Scholar

Dutton D., Instynkt sztuki. Piękno, zachwyt i ewolucja człowieka, tłum. z ang. J. Luty, Copernicus Center Press, Kraków 2019.
Google Scholar

Grosse E., The Beginnings of Art, D. Appleton and Company, New York – London 1914.
Google Scholar

Haddon A.C., Evolution in Art, Charles Scribner’s Sons, New York 1914.
Google Scholar

Hohol M., Wyjaśnić umysł. Struktura teorii neurokognitywnych, Copernicus Center Press, Kraków 2013.
Google Scholar

Jan Paweł II, Przesłanie do członków Papieskiej Akademii Nauk, https://nauka.wiara.pl/doc/469395.Magisterium-Kosciola-wobec-ewolucji (dostęp: 31.01.2020).
Google Scholar

Kaleta T., Etologia klasyczna i jej filozoficzne oraz psychologiczne źródła, Życie Weterynaryjne 93(2018)8, 532–536.
Google Scholar

Kocur M., Źródła teatru, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2013.
Google Scholar

Luty J., Sztuka jako adaptacja. Uniwersalizm w estetyce ewolucyjnej, Wydawnictwo Aureus, Kraków 2018.
Google Scholar

Miller G., Umysł w zalotach, tłum. z ang. M. Koraszewska, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2004.
Google Scholar

Miller G., Aesthetic fitness: How sexual selection shaped artistic virtuosity as a fitness indicator and aesthetic preferences as mate choice criteria, Bulletin of Psychology and the Arts, Special issue on evolution, creativity, and aesthetics 2(2001)1, 20–25.
Google Scholar

Miłkowski M., Perspektywy ewolucjonistyczne w badaniach społecznych, w: Oprogramowanie rzeczywistości społecznej, red. M. Gdula i L.M. Nijakowski, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2014, 185–208.
Google Scholar

Parry C.H., The Evolution of the Art of Music, Kegan Paul, London 1896.
Google Scholar

Pawłowski B., Adaptacje i ewolucyjna inercja ludzkiego umysłu, w: Ewolucja. Filozofia. Religia, red. D. Leszczyński, Oficyna Wydawnicza Atut, Wrocław 2010, 109–121.
Google Scholar

Prum R.O., Ewolucja piękna. Jak darwinowska teoria wyboru partnera kształtuje świat zwierząt i nas samych, tłum. z ang. K. Skonieczny, Copernicus Center Press, Kraków 2019.
Google Scholar

Scalise Sugiyama M., Carving Art Behavior at the Joints: Symbolic Behavior, Aesthetic Responses, and Artification, ASEBL Journal 11(2015)2, 44–47.
Google Scholar

Sully J., Art and Psychology, Mind 4(1876)1, 467–478.
Google Scholar

Tinbergen N., On aims of ethology, Zeitschrift fur Tierpsychologie 20(1963), 410–433.
Google Scholar

Trivers R., Parental investment and sexual selection, w: Sexual Selection & the Descent of Man, red. B. Campbell, de Gruyter, New York 1972, 136–179.
Google Scholar

Wilson E.O., Konsiliencja. Jedność wiedzy, tłum. z ang. P. Mikos, Zysk i S-ka, Poznań 2002.
Google Scholar

Zahavi A., Zahavi A., The Handicap Principle – A Missing Piece of Darwin’s Puzzle, Oxford University Press, New York 1997.
Google Scholar