The portraits of Jan Karol Chodkiewicz: a study in iconographic typology

Tojana Račiūnaitė

doi:10.21697/an.13469

Opublikowane: 2023-12-30

Nr 7 (2023)

The portraits of Jan Karol Chodkiewicz: a study in iconographic typology

Tojana Račiūnaitė

Artifex Novus

Dział: Artykuły tematyczne

https://doi.org/10.21697/an.13469

Abstrakt

Opisy i wizerunki Jana Karola Chodkiewicza (po 1570–1621), wojewody wileńskiego, hetmana Wielkiego Księstwa Litewskiego są bardzo liczne. Portrety Chodkiewicza nie doczekały się jednak kompleksowej i systematycznej analizy. Niniejszy artykuł jest jedną z pierwszych prób przedstawienia ikonografii Chodkiewicza, mającą na celu sklasyfikowanie jej ze względu na podobieństwo kompozycyjno-wizualne lub wspólny motyw. Taka analiza może potwierdzić hipotezę, że w niektórych przypadkach grupy portretów, które są podobne lub mają ten sam element ikonograficzny, można wiązać z określoną konstrukcją własnego wizerunku, doborem konkretnych treści i podkreśleniem pewnych cech. Ważnym elementem badań jest identyfikacja oryginalnych przykładów, które później zostały zreplikowane: portret nieznanego autora z lat 1601–1605; rycina Petera van de Jode z lat 20. XVII w.; portret namalowany przez nieznanego mistrza, znajdujący się dziś w Muzeum Jarosławskim; oraz obraz przechowywany w Lwowskiej Narodowej Galerii Sztuki, powstały wkrótce po śmierci hetmana. Są to jedne z najstarszych portretów, najbliższe modelowi.

Wyróżnienia w portretowej ikonografii Chodkiewicza wymagają ponadto obrazy imaginacyjne. Większość z nich powstała już po jego śmierci, w połowie i drugiej połowie XVII w., a nawet później w XVIII–XIX w., na ogół powielając wcześniejsze wizerunki. Znane są jednak również takie imaginacyjne portrety z czasów życia Chodkiewicza. Kilka z nich to emblematyczne drzeworyty w publikacji Sacra Lithothesis z 1621 r., w której hetman jest przedstawiony bardzo ogólnie jako Miles Christianus i można go zidentyfikować jedynie na podstawie tekstów i symboli heraldycznych. Inne to przedstawienia o charakterze mimetycznym. Należy do nich rycina Gerarda Seghersa 1609–1611, wykonana jako upamiętnienie rosyjskiej kampanii wojennej Zygmunta III. Paradoksalnie, być może ze względu na mistrzowskie wykonanie i ładunek emocjonalny, dzieło Godefridus Chodkiewicz Dux Moscovia określane jest w historiografii jako studium z natury. Badania ujawniły jednak, że Chodkiewicz nie pozował rytownikowi. Artysta nie opierał się także na innych źródłach ikonograficznych przekazujących wygląd hetmana.

Słowa kluczowe:

Jan Karol Chodkiewicz, ikonografia portretu, portret w XVII w., Wielkie Księstwo Litewskie, wizerunek hetmański w Wielkim Księstwie Litewskim

Pobierz pliki

PDF (English)

Zasady cytowania

Račiūnaitė , T. (2023). The portraits of Jan Karol Chodkiewicz: a study in iconographic typology . Artifex Novus, (7), 234–263. https://doi.org/10.21697/an.13469

Cited by / Share

Bibliografia

Muzeum w Jarosławiu – Kamienica Orsettich, Dokumentacja konserwatorska nr 62, PKZ w Jarosławiu, 1975.
Google Scholar

Archiwum Narodowe w Krakowie, Tekst epitafium Jana Karola Chodkiewicza w kościele w Ostrogu (XIX w.), Mik. J-14581.
Google Scholar

Birkowski Fabian, Jan Karol Chodkiewicz & Ian Weyner, wielmożni, waleczni, pobozni wojewodowie pamięcią pogrzebną wspomnieni…, Kraków 1627.
Google Scholar

Czarliński Bonawentura, Kazanie na pogrzebie [...] Jana Karola Chodkiewicza [...] wojewody wileńskiego, Korony Polskiej przeciw Osman sułtanowi, a W.X.L. hetmana naywyższego [...] miane w Ostrogu, w kościele farskim…, Wilno 1622.
Google Scholar

Małkot Franciszek / Malkotas Pranciškus, Tureckich i inflanckich wojen o sławnej pamięci Janie Karolu Chodkiewiczu głos / Karų su turkais ir Livonijoje balsas apie šlovingo atminimo Joną Karolį Chodkevičių, trans. Eglė Patiejūnienė, eds. Darius Antanavičius, Dariusz Chemperek, Eglė Patiejūnienė, Warszawa 2016.
Google Scholar

Materiały źródłowe do dziejów kultury i sztuki XVI-XVIII, oprac. Mieczysław Gębarowicz, Wrocław–Warszawa–Kraków 1973.
Google Scholar

Naruszewicz Adam, Żywot J.K. Chodkiewicza, wojewody wileńskiego, hetmana wielkiego W. Ks. Lit., Kraków 1858.
Google Scholar

Sacra Lithothesis in prima templi Magnae Virgini Matri dedicati erectione a patribus collegii Crosensis Societatis Iesu, liberalitate illustrissimi domini d. Ioannis Carolo Chodkiewicz [...] fundati auspicato celebrata, ab eiusde[m] collegij Chokieviciani studiosa iuuentute descripta, et honori eiusde[m] liberalissimi fundatoris oblata, Vilnae 1621.
Google Scholar

Adomonis Tadas, Čerbulėnas Klemensas, Lietuvos TSR dailės ir architektūros istorija, t. 1,
Google Scholar

Vilnius 1987.
Google Scholar

Antanavičius Darius, Jonas Karolis Chodkevičius: kelias į karvedžio šlovę. Istoriko įvadas, in: Franciszek Małkot / Pranciškus Malkotas, Tureckich i inflanckich wojen o sławnej pamięci Janie Karolu Chodkiewiczu głos / Karų su turkais ir Livonijoje balsas apie šlovingo atminimo Joną Karolį Chodkevičių, trans. Eglė Patiejūnienė, eds. Darius Antanavičius, Dariusz Chemperek, Eglė Patiejūnienė, Warszawa 2016, s. 7–26.
Google Scholar

Bernatowicz Tadeusz, Mitra i buława. Królewskie ambicje książąt w sztuce Rzeczypospolitej szlacheckiej (1697–1763), Warszawa 2011.
Google Scholar

Bernatowicz Tadeusz, Śmierć rycerza kresowego i jego sepulcrum, „Studia Muzealne”, t. 19, 2000, s. 62–63.
Google Scholar

Bieneck Dorothea, Gerard Seghers (1591–1651). Leben und Werke des Antwerpener Historienmalers, Lingen 1992.
Google Scholar

Blum Helena, Stanisław Wyspiański, Warszawa 1969.
Google Scholar

Bohdanov Serhyi, Portrait. Catalogue, Lviv 2021.
Google Scholar

Chachaj Marian, O dacie urodzenia i o edukacji Jana Karola Chodkiewicza, in: Studia z dziejów Wielkiego Księstwa Litewskiego (XVI–XVIII wieku), eds. Sławomir Górzyński, Mirosław Nagielski, Warszawa 2014, s. 49–58.
Google Scholar

Chrościcki Juliusz A., Sztuka i polityka: funkcje propagandowe sztuki w epoce Wazów, 1587–1668, Warszawa 1983.
Google Scholar

Czyż Anna Sylwia, Wizerunki Michała Kazimierza Paca – przegląd ikonografii hetmana litewskiego i wojewody wileńskiego, „Artifex Novus”, 2020, nr 4, s. 86–111. DOI: https://doi.org/10.21697/an.7927
Google Scholar

Dubas-Urwanowicz Ewa, Urwanowicz Jerzy, Jan Karol Chodkiewicz, Warszawa 1998.
Google Scholar

Dobrowolski Tadeusz, Polskie malarstwo portretowe. Ze studiów nad sztuką epoki sarmatyzmu, Kraków 1948.
Google Scholar

Hutten-Czapski Emeryk, Spis rycin przedstawiających portrety przeważnie polskich osobistości, w zbiorze Emeryka hrabiego Hutten-Czapskiego w Krakowie, Warszawa 2001.
Google Scholar

Holstein’s Dutch & Flemish etchings, engravings and woodcuts ca. 1450–1700, vol. 26, compiled by Dieuwke de Hoop Scheffer, ed. Karel Gerard Boon, Amsterdam 1982.
Google Scholar

Golichowski Norbert, Kościół OO. Bernardynów we Lwowie, Lwów 1911.
Google Scholar

Gottfried Kazimierz, Anna Ostrogska wojewodzina wołyńska. Zarys biograficzny na tle dziejów Jarosławia, Jarosław 1939.
Google Scholar

Gawron Przemysław, Organizacja i status prawny armii polsko-litewskiej w Inflantach w latach 1602–1611, „Biblioteka Epoki Nowożytnej”, nr 5/II: Hortus bellicus. Studia z dziejów wojskowości nowożytnej, eds. Konrad Bobiatyński, Przemysław Gawron, Krzysztof Kossarzecki, Dariusz Milewski, Piotr Kroll, 2017, s. 145–168.
Google Scholar

Griffiths Antony, The Print before Photography. An introduction to European printmaking 1550–1820, London 2016.
Google Scholar

Janonienė Rūta, Bernardiniškasis dailės paveldas Kretingos Apreiškimo Švč. Mergelei Marijai bažnyčioje, in: Kretingos pranciškonų bažnyčiai 400. Istorija. Kultūros paveldas. Žymūs asmenys, ed. Julius Kanarskas, Kretinga 2017, s. 133-143.
Google Scholar

Jonas Karolis Chodkevičius. Impavidus pro patria mori. Bebaimis mirti už tėvynę. Vilniaus universiteto bibliotekos dokumentai, eds. Sondra Rankelienė, Aušra Rinkūnaitė, Mindaugas Marazas, Brigita Zorkienė, Paulius Bagočiūnas, Vilnius 2022.
Google Scholar

Kałamajska-Saeed Maria, Genealogia przez obrazy. Barokowa ikonografia rodu Sapiehów na tle staropolskich galerii portretowych, Warszawa 2006.
Google Scholar

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 4: Miasto Kraków, cz. 4: Kazimierz i Stradom, red. Irena Rejduch-Samkowa, Jan Samek, Warszawa 1978.
Google Scholar

Klietkutė Jolanta, Sakraliniai kultūros paveldo objektai, in: Kretingos pranciškonų bažnyčiai 400. Istorija. Kultūros paveldas. Žymūs asmenys, ed. Julius Kanarskas, Kretinga 2017, s. 198–199.
Google Scholar

Kowalska Halina, Ostrogska z Kostków Anna, in: Polski słownik biograficzny, t. 24, ed. Emanuel Rostworowski, Wrocław–Warszawa 1979, p. 478–479.
Google Scholar

Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės valdovų ir didikų portretai iš Ukrainos muziejų, Lietuvos Didžiųjų Kunigaikščių rūmų parodų katalogai, ed. Romualdas Budrys, Vydas Dolinskas, Dalia Tarandaitė, Dalius Avižinis, Marijus Uzorka, Birutė Verbiejūtė, Vilnius 2012.
Google Scholar

Liškevičienė Jolita, Mundus emblematum: XVII a. Vilniaus leidinių iliustracijos, Vilnius 2005.
Google Scholar

Liškevičienė Jolita, Kražių bažnyčios statybos pradžia, in: Acta Academiae Artium Vilnensis, t. 36: Kražiai amžių sandūroje, eds. Juozas Girdzijauskas, Aistė Virbickaitė, Vilnius 2005, p. 33–38.
Google Scholar

Loh Maria H., Still Lives. Death, desire, and the portrait of the old master, Princeton 2015.
Google Scholar

Matušakaitė Marija, Apranga XVI–XVIII a. Lietuvoje, Vilnius 2003.
Google Scholar

Matušakaitė Marija, Portretas Lietuvos Didžiojoje Kunigaikštystėje, Vilnius 2010.
Google Scholar

Matušakaitė Marija, Senoji medžio skulptūra ir dekoratyvinė drožyba Lietuvoje, Vilnius 1998.
Google Scholar

Mrozowski Przemysław, Radvilų portretų ikonografija iki XVIII a. pabaigos, in: Radvilos Kunigaikščių istorija ir paveldas, t. 1: Tekstai, eds. Gintarė Džiaugytė, Rita Lelekauskaitė, Vilnius 2020, s. 433–504.
Google Scholar

Obirek Stanisław, Jezuici na dworcach Batorego i Wazów 1580–1668. Wpływ kapelanów dworskich i wychowawców książąt na postawy panujących i politykę państwa, Kraków 1996.
Google Scholar

Ostrowski Jan K., Kościół p.w. Św. Jana Chrzciciela, in: Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, cz. 1: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego, t. 19: Kościoły i klasztory Lwowa z okresu przedrozbiorowego, ed. idem, Kraków 2012, s. 13–34.
Google Scholar

Ostrowski Jan K., Portret w dawnej Polsce, Warszawa 2019.
Google Scholar

Paździor Marian, Nieznany obraz „Koronacji NMP” z XVII w. dzieło pracowni Hermana Hana, „Biuletyn Historii Sztuki”, t. 30, 1968, nr 4, s. 463–481.
Google Scholar

Pasierb Janusz St., Malarz gdański Herman Han, Warszawa 1974.
Google Scholar

Podhorodecki Leszek, Hetman Jan Karol Chodkiewicz 1560–1621, Warszawa 1976.
Google Scholar

Račiūnaitė Tojana, Liūtas ir erelis, žmogus ir kolona: hibridiniai atvaizdai Kretingos bažnyčios durų dekore, in: Acta Academiae Artium Vilnensis, t. 96: Kaukė ir veidas: atvaizdo istorijos aspektai, Vilnius 2020, s. 43–86. DOI: https://doi.org/10.37522/aaav.96.2020.46
Google Scholar

Radvilos. Kunigaikščių istorija ir paveldas. Tarptautinės parodos katalogas, t. 2: Eksponatai, eds. Gintarė Džiaugytė, Rita Lelekauskaitė, Vilnius 2020.
Google Scholar

Ровинский Дми́трий Алекса́ндрович, Материалы для русской иконографии [изоматериал в 12 вып.], , Санкт-Петербург 1884–1891 (Экспедиция заготовления гос. бумаг).
Google Scholar

Seghers Gérard 1591–1651. Un peintre flamand, entre Maniérisme et Caravagisme, [kat. wyst. Musée des Beaux-Arts de Valenciennes du 6 mai au 21 août 2011], [Valenciennes – Deauville 2011]
Google Scholar

Śliwiński Artur, Jan Karol Chodkiewicz. Hetman wielki litewski, Poznań 1922.
Google Scholar

Šarkauskienė Skirmantė, Motiejaus Kazimiero Sarbievijaus Akmens pašventinimas: tarp teatro ir emblemos, in: Motiejus Kazimieras Sarbievijus, Akmens pašventinimas (Sacra Lithothesis), trans. and ed. idem, Vilnius 2009, p. 7–35.
Google Scholar

Szpaczyński Przemysław, Mocarstwowe dążenia Zygmunta III w latach 1587–1618, Kraków 2013.
Google Scholar

Więckowska-Mitzner Wanda, Karol Chodkiewicz, Warszawa 1965.
Google Scholar

Zujienė Gitana, Insignijos ir ceremonialas Lietuvos viešajame gyvenime (XII–XVIII a.), Vilnius 2008.
Google Scholar

Żojdź Karol, Klientela hetmana wielkiego litewskiego Jana Karola Chodkiewicza i jej losy po śmierci patrona, „Przegląd Historyczny”, t. 106, 2015, s. 31–68.
Google Scholar

Żojdź Karol, Uroczystości pogrzebowe Jana Karola Chodkiewicza w Ostrogu w roku 1622 na tle sporu o jego schedę, „Przegląd Historyczny”, t. 111, 2020, s. 991–1009. DOI: https://doi.org/10.36693/202004p.991-1009
Google Scholar

Žemaičių vyskupijos istorija ir paveldas, parodų knyga Lietuvos nacionalinis muziejus, eds. Lijana Birškytė-Klimienė, Diana Streikuvienė, Vilnius 2015.
Google Scholar