Terapia słowem w rehabilitacji seniorów z niepełnosprawnością wzroku

Małgorzata Czerwińska

doi:10.21697/fp.2025.1.8

Opublikowane: 2025-08-27

Tom 15 Nr 1 (2025)

Terapia słowem w rehabilitacji seniorów z niepełnosprawnością wzroku

Małgorzata Czerwińska

Forum Pedagogiczne

Dział: Dział tematyczny

https://doi.org/10.21697/fp.2025.1.8

Abstrakt

Artykuł podejmuje tematykę psychospołecznego funkcjonowania seniorów z niepełnosprawnością wzroku oraz czynników warunkujących ich dostęp do słowa pisanego i mówionego. Szczególną uwagę poświęcono możliwościom wykorzystania biblioterapii reminiscencyjnej i poezjoterapii czynnej w działaniach edukacyjno-rehabilitacyjnych. Seniorzy z niepełnosprawnością wzroku – niewidomi, ociemniali i słabowidzący – stanowią zróżnicowaną grupę wymagającą specjalistycznych, tyflogeragogicznych oddziaływań, wspierających aktywność i samodzielność w starszym wieku. Materiał badawczy pozyskano na podstawie opisowo-krytycznej analizy źródeł polsko- i obcojęzycznych, uzupełnionej autorską autopsją i obserwacją, co pozwoliło na sformułowanie wniosków i postulatów badawczych i praktycznych w zakresie zasadności zastosowania biblio- i poezjoterapii w oddziaływaniach tyflogeragogicznych.

Słowa kluczowe:

niepełnosprawność wzroku, wiek senioralny, rehabilitacja, biblioterapia reminiscencyjna, poezjoterapia

Pobierz pliki

pdf

Zasady cytowania

Czerwińska, M. (2025). Terapia słowem w rehabilitacji seniorów z niepełnosprawnością wzroku . Forum Pedagogiczne, 15(1), 87–98. https://doi.org/10.21697/fp.2025.1.8

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Andrew N. (1988). Reniiniscence with elderly people. Icester.
Google Scholar

Boy J. (1996). Die Nutzung des Sehrestes bei der ER spaeterblindeter aelterer Sehbehindeter. W: Documentakion zum vierten Seminar des Deutschen Blindenverbandes fuer die Beauftragten seiner Landesvereine in der Elementare Rehabilitaion fuer neuerblindete aeltere Menschen. Osterode.
Google Scholar

Chatzipentidis K. (2020). Biblioterapia reminiscencyjna osób starszych i możliwości jej zastosowania podczas epidemii COVID-19. „Dyskurs i Dialog”, nr 4, s. 107-117.
Google Scholar

Clarke J. M., Bostle E. (Red.) (1988). Reading Therapy. London: Library Association Publishing.
Google Scholar

Coni N., Davison W., Webster S. (1994). Starzenie się. Tłum. Lipka J. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Crew J.E., Luxton L. (1992). Rehabilitacja podstawowa dorosłych w podeszłym wieku. W: Wzrok a starzenie się. Nowy Jork (mps, Tono, Laski).
Google Scholar

Czernianin W. (2008). Teoretyczne podstawy biblioterapii. Wrocław: „ATUT”.
Google Scholar

Czernianin W., Czernianin H. (2017). Poezjoterapia jako jedna z metod biblioterapii. W: Czernianin W., Czernianin H., Chatzipentidis K. Podstawy współczesnej biblioterapii. Podręcznik akademicki. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski.
Google Scholar

Czerwińska M. (1999). Pismo i książka w systemie Louisa Braille’a w Polsce. Historia i funkcje rewalidacyjne. Warszawa: SBP.
Google Scholar

Czerwińska M. (2003a). Alfabet Braille’a. W: Encyklopedia Pedagogiczna XXI Wieku. T. 1. Red. Pilch T. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Google Scholar

Czerwińska M. (2003b). Biblioterapia. W: Encyklopedia Pedagogiczna XXI Wieku. T. 1. Red. Pilch T. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Google Scholar

Czerwińska M. (2003c). Jakość życia osoby z dysfunkcją narządu wzroku w poetyckim zapisie niewidzących twórców – terapia przez sztukę w redukcji obaw i kreowaniu nadziei. „Prace Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie: Psychologia XI”, s. 17 – 28.
Google Scholar

Czerwińska M. (2004). "Słowem - światłem" - niewidomy jako podmiot i autor zapisu poetyckiego. W: Bąbka J. (red.). Człowiek niepełnosprawny w różnych fazach życia. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Google Scholar

Czerwińska M. (2005). Twórczość literacka osób niewidzących - sztuka i terapia. W: Kataryńczuk-Mania L. (red.). Metody i formy terapii sztuką. Zielona Góra: Uniwersytet Zielonogórski.
Google Scholar

Czerwińska M. (2006). Poezja osób niewidzących - sens życia - autokreacja – autorewalidacja. W: Baran J., Olszewski S. (red.). Świat pełen znaczeń. Kultura i niepełnosprawność. Kraków: „Impuls”.
Google Scholar

Czerwińska M. (2008). Twórczość osób z niepełnosprawnością wzroku - między terapią a sztuką. Rozważania interdyscyplinarne. W: Czerwińska M. (red.). Niewidomi w kulturze – od terapii do sztuki. Wybrane zagadnienia. „Przegląd Tyflologiczny”, nr 1-2, s. 29-66.
Google Scholar

Czerwińska M. (2012). Słowem potrafię wszystko. O piśmienniczości osób z niepełnosprawnością wzroku. Studium bibliologiczno-tyflologiczne. Zielona Góra: Uniwersytet Zielonogórski.
Google Scholar

Czerwińska M. (2019). Od systemu Braille'a do technologii wspomagających - rozważania nad information literacy osób z niepełnosprawnością wzroku. „Dyskursy Młodych Andragogów”, nr 20, s. 291-303. DOI: https://doi.org/10.34768/dma.vi20.27
Google Scholar

Czerwińska M. (2022). Dotknąć i usłyszeć - o haptyczno-kinestetycznej i audialnej obecności osób z niepełnosprawnością wzroku w układach kultury. W: Kotowski R. (red.). Wokół bibliotek i dziedzictwa kultury. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe i Edukacyjne Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, https://wydawnictwo.sbp.pl/wokol-bibliotek-i-dziedzictwakultury. ksiega-jubileuszowa-dedykowana-prof--dr-hab--elzbiecie-barbarze-zybert-z-okazji-45-lecia-pracy-naukowej-,49,261.html
Google Scholar

https://pers.uz.zgora.pl/skep-szukaj?wp_szukaj_fr=wzcz-22621
Google Scholar

Czerwińska M. (2024). Od doznania niepełnosprawności do przystosowania. O punktach zwrotnych i terapeutycznych wartościach życia i twórczości Michała Kaziowa. „Biografistyka Pedagogiczna”, t. 9, nr 1, s. 103-126. DOI: https://doi.org/10.36578/BP.2024.09.24
Google Scholar

Denzin N.K. (1989). Interpretative Biography. Newbury Park. CA: Sage. DOI: https://doi.org/10.4135/9781412984584
Google Scholar

Dudzikowska M. (1997). Uwagi o realizacji programu biblioterapii reminiscencyjnej z pensjonariuszami domu seniora. W: Zybert E.B. (red.). Książka w działalności terapeutycznej. Warszawa: SBP.
Google Scholar

Dudzikowska M., Tomasik E. (1998). O biblioterapii reminiscencyjnej. „Szkoła Specjalna”, nr 4, s. 279-284.
Google Scholar

Fischer J. (1994): Die fuer eine zweckmaessige ER benoetigte Infrastruktur.
Google Scholar

W: Dokumentation des zweites Seminar des Deutschen Blindenverbandes - Elementar-Rehabilitation fuer neuerblindete aeltere. Menschen: Meinerzhagen.
Google Scholar

Garett G. (1994). Dodać zdrowia do lat. Krótki poradnik, jak być zdrowym w starszym wieku. Warszawa: Wydaw. Medyczne.
Google Scholar

Jaroszczyk W. (1982). Podstawowe problemy psychologiczne człowieka starego.
Google Scholar

W: Wiśniewska-Roszkowska K. (red.). Gerontologia dla pracowników socjalnych. Warszawa: PZWL.
Google Scholar

Jernigan K. (1994). If Blindness comes. Baltimore: National Federation of the Blind.
Google Scholar

Kilian M. (2020). Rehabilitacja niewidomych osób w starszym wieku. W: Miechowska-Petrovskij E., Kuczyńska-Kwapisz J., Dycht. M. (red.). Kluczowe zagadnienia tyflopedagogiki i nauk pokrewnych. Kraków: „Impuls”.
Google Scholar

Kilian M. (2021). Tyflogeragogika. Niepełnosprawność wzrokowa w starszym wieku.
Google Scholar

W: Kilian M. (red.). Pedagogika specjalna osób w starszym wieku. Warszawa: „Impuls”.
Google Scholar

Kozielecki J. (1987). Koncepcja transgresyjna człowieka. Analiza psychologiczna. Warszawa: PWN.
Google Scholar

Krecek J. (1991). A Blind Teacher on the Job. W: What Color is the Sun. Baltimore: National Federation of the Blind.
Google Scholar

Krzyśka S. (2008). Lingwistyka statystyczna w terapii wierszem. W: Siemież M. i T. Arteterapia w edukacji i rozwoju człowieka. Wrocław: Wyd. Nauk. Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.
Google Scholar

Longo P.J. (2002). Poezja jako terapia. Tłum. M. Bojarun. „Biblioterapeuta. Kwartalnik Polskiego Towarzystwa Biblioterapeutycznego”, nr 2, s. 1-3.
Google Scholar

Majewski T. (1999). Niewidomi i słabowidzący seniorzy. Warszawa: PZN.
Google Scholar

Maslow A.H. (1986). W stronę psychologii istnienia. Warszawa: „Pax”.
Google Scholar

Obuchowska I. (1991). O autorewalidacji. W: Kuligowska K. (red.). Z problematyki kształcenia pedagogów specjalnych. Warszawa: WSPS.
Google Scholar

Rubin J. R. (1978). Bibliotherapy Sourcebook. London: Oryx Press.
Google Scholar

Siek S. (1985). Autopsychoterapia. Warszawa: Wyd. ATK.
Google Scholar

Schwede K. J. (1996). Psychologische Aspekte in der Arbeit mit neuerblindeten aelteren. Menschen. W: Documentation zum vierten Seminar des Deutschen Blindenverbandes fuer die Beauftragten seiner Landesvereine in der Elementare Rehabilitation fuer neuerblindete aeltere. Menschen: Osterode.
Google Scholar

Szczeklik A. (2003). Katharsis. Kraków: „Znak”.
Google Scholar

Szpunar M. (2023). O poezjoterapii i sile bezsilnej poezji. W: Paluch M. (red.). Słownik wyrazów ratujących życie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe UKSW, s. 358-369.
Google Scholar

Szulc W. (1994). Kulturoterapia. Wykorzystanie sztuki i działalności kulturalno-oświatowej w lecznictwie. Poznań: Wydawnictwa Uczelniane UAM.
Google Scholar

Szulc W. (1999). Terapia narracyjna – powrót do przeszłości. W: Zybert E.B. (red.). Książki, które pomagają żyć: Rewalidacyjna i terapeutyczna funkcja książki w zakładach opieki zdrowotnej i społecznej. Warszawa: SBP.
Google Scholar

Szulc w. (2000). Biblioterapia z Internetu. „Poradnik Bibliotekarza”, nr 11, s. 11-13.
Google Scholar

Tedeschi R.G., Calhoun L.G., (1996). The Post-Traumatic Growth Inventory: Measuring the positive legacy of trauma. “Journal of Traumatic Stress”, 9(3), s. 455–471. DOI: https://doi.org/10.1002/jts.2490090305
Google Scholar

Tedeschi R.G., Calhoun L.G. (2007). Podejście kliniczne do wzrostu po doświadczeniach traumatycznych. W: Linley P.A., Joseph S. (red.). Psychologia pozytywna w praktyce. Tłum. A. Jaworska-Surma. Warszawa: PWN.
Google Scholar

Tomasik E. (1997a). Biblioterapia jako jedna z metod pedagogiki specjalnej. W: Tomasik E. (red.). Wybrane zagadnienia z pedagogiki specjalnej. Warszawa: WSPS.
Google Scholar

Tomasik E. (1997b). Możliwości zastosowania biblioterapii względem osób starszych. W: Zybert E.B. (red.). Książka w działalności terapeutycznej. Warszawa: SBP.
Google Scholar

Tomasik E. (2001). Biblioterapia reminiscencyjna jako pomoc osobom starszym. W: Wychowanie do starości. Materiały posympozjalne. Warszawa.
Google Scholar

Yerstraten P. F. J. (1993). Motivation as a key factor in rehabilitaion of visually impaired erderly. W: E.B.U. Conference on the Situation of the Erderly Blind and Partially Sighted in Europe. Paris.
Google Scholar