Mundus vult decipi. O fałszerstwach i mistyfikacjach w dziejach

Jerzy Strzelczyk

doi:10.21697/sc.2023.30.2.4

Opublikowane: 2023-12-31

Tom 2 Nr 30 (2023)

Mundus vult decipi. O fałszerstwach i mistyfikacjach w dziejach

Jerzy Strzelczyk

Saeculum Christianum

Dział: Rozprawy i Artykuły

https://doi.org/10.21697/sc.2023.30.2.4

Abstrakt

Spośród wielu udokumentowanych źródłowo dawnych fałszerstw i mistyfikacji, po krótkim wstępie, autor przedstawia trzy przykłady, jeden z XVIII wieku, dwa z XIX wieku, wszystkie bezpośrednio lub pośrednio związane z Polską, należące do kategorii mistyfikacji, mających na celu gloryfikację narodu poprzez wykazanie jego starożytności i/lub wysokiej kultury. Prekursorem tej tradycji był szkocki pisarz z XVIII wieku, James Macpherson, z opowieściami o Osjanie, a w XIX wieku najgłośniejsze były rzekomo starożytne (w rzeczywistości stworzone przez Vaclava Hankę) rękopisy staroczeskie. Ich historycznej doniosłości i artyzmowi nie dorównywała kronika rzekomego Prokosza, ujawniona i wydana drukiem przez Hipolita Kownackiego w 1825 r., próbująca cofnąć początki Polski głęboko przed wersję utrwaloną przed wiekami przez biskupa krakowskiego Wincentego Kadłubka. Głównym tematem artykułu, oprócz krótkiego przypomnienia treści kroniki, jest dyskusja naukowa prowadzona w XIX wieku i wznowiona w naszych czasach przez zwolenników teorii o rzekomo tysiącletniej historii Słowian/Polaków. Ponadto, w artykule omówiono kwestię tzw. idoli prillwickich (z Meklemburgii), odkrytych w XVIII w. i uznawanych wówczas za dowód kultu religijnego Słowian Połabskich; oraz ujawnionych w połowie XIX w. kamieni z Mikorzyna z rzekomymi runami i postaciami bóstw słowiańskich.

Słowa kluczowe:

fałszerstwa historyczne, James Macpherson, Vaclav Hanka, kronika Prokosza, Hipolit Kownacki, idole z Prillwitz, kamienie z Mikorzyna

Inne teksty tego samego autora

Jerzy Strzelczyk, Święci władcy Słowian południowych , Saeculum Christianum: Tom 26 Nr 2 (2019)

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Strzelczyk, J. (2023). Mundus vult decipi. O fałszerstwach i mistyfikacjach w dziejach. Saeculum Christianum, 2(30), 50–67. https://doi.org/10.21697/sc.2023.30.2.4

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Antyk, prawda i fałsz w średniowieczu, red. J. Kowalski, T. Ratajczak, Poznań 2011.
Google Scholar

Bieszk J., Słowiańscy królowie Lechii. Polska starożytna, Warszawa 2015.
Google Scholar

Boroń P., Ku pradawnej Słowian wielkości. Fałszywe zabytki runicznego pisma słowiańskiego, w: Fałszerstwa i manipulacje w przeszłości i wobec przeszłości, red. J. Olko, Warszawa 2012, s. 19-38.
Google Scholar

Boroń P., Uwagi o apokryficznej kronice tzw. Prokosza, w: Ad fontes. O naturze źródła historycznego, red. St. Rosik, P. Wiszewski (Acta Universitatis Wratislaviensis, Historia 170), Wrocław 2004, s. 363-374.
Google Scholar

Fälschungen im Mittelalter. Internationaler Kongreß der Monumenta Germaniae Historica, München 16.-19. Sept. 1986, t. I-V, Hannover 1988.
Google Scholar

Fälschungen und Fiktionen; Literarische Fälschungen der Neuzeit, München 1986.
Google Scholar

Fałszerstwa i manipulacje w przeszłości i wobec przeszłości, red. J. Olko, Warszawa 2012.
Google Scholar

Fuhrmann H., „Mundus vult decipi”. Über den Wunsch des Menschen, betrogen zu werden, „Historische Zeitschrift“ 1985, vol. 241, s. 529-541.
Google Scholar

Fuld W., Das Lexikon der Fälschungen. Lügen und Intrigen in Kunst, Geschichte und Literatur, München–Zürich 2000.
Google Scholar

Gefälscht! Betrug in Politik, Literatur, Wissenschaft, Kunst und Musik, red. K. Corino, Nördlingen 1988.
Google Scholar

Lelewel J., Rozbiory dzieł obejmujących albo dzieje, albo rzeczy polskie różnymi czasy, t. 1, Poznań 1844, t. 2, Poznań 1865.
Google Scholar

Levezow K., Über die Āchtheit der sogenannten Obodritischen Runendenkmäler zu Neu-Strelitz, Abhandlungen der historisch-philosophischen Klasse der Königlichen Akademie der Wissenschaften zu Berlin 1834 (druk 1836).
Google Scholar

Linnebach A., In den „Sümpfen der Hypothesen” – Wissensvermittlung auf Irrwegen: die Prillwitzer Idole und die landesarchäologische Forschung in der Aufklärungszeit, w: Buchkultur und Wissensvermittlung in Mittelalter und Früher Neuzeit, red. A. Gardt, M. Schnyder, J. Wolf, współpr. S. Schul, Berlin–Boston 2011, s. 293-310.
Google Scholar

Małecki A., Co rozumieć o runach słowiańskich i o autentyczności napisów na mikorzyńskich kamieniach?, „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego”, 7/1872, s. 232-238.
Google Scholar

Michalski M., Dawni Słowianie w tradycji polskiej pierwszej połowy XIX w. W poszukiwaniu tożsamości wspólnotowej, Poznań 2013.
Google Scholar

Potocki J., Podróże, zebrał. i oprac. L. Kukulski, Warszawa 1959.
Google Scholar

Potocki J., Voyage dans quelques parties de la Basse-Saxe pour la recherche des antiquités Slaves au Vendes, Hamburg 1795.
Google Scholar

Przeździecki A., Sprawozdanie z kongresu archeologicznego międzynarodowego odbytego w mieście Bonn w dniach od 14 do 21 września 1868 r., połączone z opisem zachowanych w Nowych Strzelicach Starożytności Prylwickich, „Rocznik Towarzystwa Naukowego”, 38/1869, s. 5-9.
Google Scholar

Roszkowska-Sykałowa W., Marcinkowski Kajetan Jaksa, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 19, Wrocław 1974, s. 590-591.
Google Scholar

Speyer W., Die literarische Fälschung im heidnischen und christlichen Altertum. Ein Versuch ihrer Deutung, München 1971.
Google Scholar

Strzelczyk J., Bohaterowie Słowian Połabskich, Poznań 2017.
Google Scholar

Strzelczyk J., Horst Fuhrmann (1926-2011), w: Mediewiści, red. J. Strzelczyk, t. 7, Poznań 2019, s. 49-54.
Google Scholar

Strzelczyk J., Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian, wyd. 2, Poznań 2007.
Google Scholar

Żuchowicz R., Wielka Lechia. Źródła i przyczyny popularności teorii pseudonaukowej okiem historyka, Warszawa 2018.
Google Scholar