Cele kształcenia w poznańskich szkołach średnich okresu staropolskiego do 1773 r.

Michał Nowicki

doi:10.21697/sc.2020.27.2.8

Opublikowane: 2021-01-20

Tom 27 Nr 2 (2020)

Cele kształcenia w poznańskich szkołach średnich okresu staropolskiego do 1773 r.

Michał Nowicki

Saeculum Christianum

Dział: Rozprawy i Artykuły

https://doi.org/10.21697/sc.2020.27.2.8

Abstrakt

Poznań przed 1773 r. posiadał dwie szkoły średnie – Akademię Lubrańskiego oraz kolegium jezuickie. Obie prestiżowe i sławne w ówczesnej Rzeczypospolitej. Czy istniały jakieś elementy ich programu wychowania, które w znaczącym stopniu je różnicowały? Artykuł próbuje udzielić odpowiedzi na to pytanie poprzez analizę celów wychowawczych realizowanych w obu placówkach w omawianym czasie na podstawie tekstów o charakterze normatywnym, zeszytów uczniowskich, skryptów wykładów, publikacji twórczości uczniowskiej, programów teatralnych. Zwłaszcza ta druga kategoria źródeł jest ważna, gdyż pokazuje w sposób pewny, czego faktycznie uczono w tych szkołach, na jakie wartości zwracano szczególną uwagę.

Słowa kluczowe:

Akademia Lubrańskiego, Kolegium Jezuitów w Poznaniu, szkolnictwo średnie, historia nowożytna, historia wychowania

Inne teksty tego samego autora

Michał Nowicki, Kształcenie przyszłych senatorów w Akademii Lubrańskiego w XVII i XVIII w. , Saeculum Christianum: Tom 27: Wydanie specjalne/2020

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Nowicki, M. (2021). Cele kształcenia w poznańskich szkołach średnich okresu staropolskiego do 1773 r. Saeculum Christianum, 27(2), 103–114. https://doi.org/10.21697/sc.2020.27.2.8

Cited by / Share

Bibliografia

Academia controversa seu controversiarum Academiae Cracoviensis cum aemula Societate Iesu in regno Poloniae de iure Universitatis Analecta, collecta opera Martini Radyminski, Biblioteka Jagiellońska, rkps 227 III.

Barycz H., Historia Szkół Nowodworskich od założenia do reformy H. Kołłątaja, Kraków 1988.

Bielski J., Aleksy Wschodni Cesarz Tragedia, Biblioteka Uniwersytetu Wilneńskiego, sygn. IV 11651/5.

Bielski J., Konstantyn Wielki Pierwszy Chrześcijański Cesarz [...], 1751, Biblioteka Uniwersytetu Wilneńskiego, sygn. IV 11651/6.

Bieńkowski T., Szkolne wykształcenie retoryczne wobec wymogów praktyki (Uwagi o funkcji retoryki w Polsce w XVI i XVII w.), w: Retoryka a literatura, red. B. Otwinowska, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1984, s. 211-216.

Bogucka M., Dzieje kultury polskiej do 1918 roku, Wrocław-Warszawa-Kraków 1991.

Capitolium Copiose loquentis [...], 1679, Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu, rkps 588 I.

Chotkowski W., Szkoły jezuickie w Poznaniu 1573-1653, Kraków 1893.

Compendium humaniorum literarum, scilicet artis grammaticae, poeticae ac rhetoricae, Posnaniae 1691, Biblioteka Naukowa Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, rkps 557.

Danieluk R., Starania o przekształcenie poznańskiego kolegium jezuitów w uniwersytet w świetle dokumentów Rzymskiego Archiwum Towarzystwa Jezusowego, w: Wokół jezuickiej fundacji uniwersytetu z 1611 roku, red. D. Żołądź-Strzelczyk, R. Witkowski, Poznań 2011, s. 107-121.

Danysz A., Teorya pedagogiczna Kwintyliana, osobne odbicie z czasopisma filologicznego „Eos”, 1899, nr 5, s. 169-186.

Falińska M., Szulc I., Recepcja teorii heliocentrycznej Kopernika w Wielkopolsce XVI-XVIII w. Stan nauk matematyczno-astronomicznych, „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski”, 12/1977, nr 2, s. 127-137.

Grzelecki W., Szkoły-kolonie Uniwersytetu Krakowskiego 1588-1773. Problematyka kształcenia i wychowania, Wrocław 1986.

Hegendorfer C., De educandis erudiendique pueris nobilibus, libellius. In usum novae Academiae Posnaniensis conscriptus, Cracoviae 1533.

Hegendorfer C., Declamatio gratulatiora in coronationem Serenissimi Junioris Poloniae Regis, in Gymnasio Posnaniensi habita, w: Krzysztof Hegendorfin w akademii Lubrańskiego w Poznaniu w latach 1530-1535. Monografia z dziejów odrodzenia i reformacji w Polsce, red. S. Kossowski, Lwów 1905, s. 333.

Hegendorfer K., Racja studiowania, tłum. A. Pawlaczyk, „Kronika Miasta Poznania”, 1999, nr 2, s. 213-227.

Herbest B., Nauka Prawego Chrzescijanina [...], Kraków 1566.

Herbest J., Rhetorica, ex omnibus M[arci] Tullii Ciceronis rhetoricis, verbis eiusdem collecta, Cracoviae 1566.

Herka K.S., Recueil de quelques exercises de piété, de civilité et de la chronologie sacrée et prophane [...], Poznań 1752.

Judkowiak B., Poznańska szkoła jezuicka nowego dramatopisania w połowie XVIII wieku, „Kronika Miasta Poznania”, 2006, nr 4, s. 127-147.

Judkowiak B., Teatr i dramat jezuitów, „Kronika Miasta Poznania”, 2000, nr 3, s. 22-42.

Krasuski M., Praecepta rhetoricae ad usum politicum et ecclesiasticum accomodata [...], Posnaniae 1660-1661, Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu, sygn. MS 733,1.

Kronika Jezuitów poznańskich (młodsza), t. 1, wyd. L. Grzebień, J. Wiesiołowski, Poznań 2004.

Królikowski W., Cele i etapy formacji duchowej w pedagogice ignacjańskiej, w: Pedagogika ignacjańska: historia, teoria. praktyka, red. A. Królikowska, Kraków 2010, s. 23-40.

Kurdybacha Ł., Staropolski ideał wychowawczy, w: Pisma wybrane, t. 1, Warszawa 1976, s. 27-168.

Kuźmina D., Katechizmy w Rzeczypospolitej XVI i początku XVII wieku, Warszawa 2002.

Lepri V., Knowledge transfer and the early modern university: statecraft and philosophy at the Akademia Zamojska (1595-1627), Leiden -Boston 2019.

Liber annotationum in librum 4tum Epist. Ciceronis [...], 1579, Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu, sygn. MS 169.

Liber diligentiarum z lat 1658-1777, Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, rkps 90.

Lisiak B., Nauczanie matematyki w polskich szkołach jezuickich od XVI do XVIII wieku. Studia i materiały, Kraków 2003.

Loyola I., Konstytucje Towarzystwa Jezusowego, Kraków 1982.

Łempicki S., Polskie koneksje dynastii Manucjuszów, w: Renesans i humanizm w Polsce. Materiały do studiów, Kraków 1952, s. 33-99.

Malicki B.K., Auspicatum futurae felicitatis [...], Posnaniae 1683.

Mazurkiewicz K., Benedykt Herbest: pedagog-organizator szkoły polskiej XVI wieku, kaznodzieja-misjonarz doby reformacji, Poznań 1925.

Mazurkiewicz K., Początki Akademji Lubrańskiego w Poznaniu (1519-1535). Przyczynek do dziejów rozwoju nauk humanistycznych w Polsce, Poznań 1921.

Micanus S., Dialecticae et Rhetoricae praecepta, Cracoviae 1561.

Mokrzecki L., Szkolnictwo gdańskie na tle szkolnictwa Rzeczypospolitej w okresie przedrozbiorowym, w: Z dziejów polskiej kultury i oświaty od średniowiecza do początków XX w., red. K. Jakubiak, T. Maliszewski, Kraków 2010, s. 17-26.

Natoński B., Szkolnictwo jezuickie w Polsce w dobie kontrreformacji, w: Z dziejów szkolnictwa jezuickiego w Polsce, red. J. Paszenda, Kraków 1994, s. 309-337.

Nowacki J., Akademia Lubrańskiego, „Kronika Miasta Poznania”, 1999, nr 2, s. 152-180.

Nowicki M., Akademia Lubrańskiego, w: Wokół jezuickiej fundacji uniwersytetu z 1611 roku, red. D. Żołądź-Strzelczyk, R. Witkowski, Poznań 2011, s. 49-58.

Nowicki M., Akademia Lubrańskiego: organizacja szkoły i działalność wychowawcza, Warszawa 2015.

Oettinger J., Josephi Struthii medici posnaniensis vita et duorum ejus operum [...], Cracoviae 1843.

Okoń J., Na scenach jezuickich w dawnej Polsce, Warszawa 2006.

Parnassus Musis et Apollini sacratus sub gentilitio Lubranscianae pinus umbraculo erectusi […], Posnaniae 1690.

Piechnik L., Działalność jezuitów na polu szkolnictwa w Poznaniu w XVI w., „Nasza Przeszłość”, 30/1969, s. 171-210.

Piechnik L., Powstanie i rozwój jezuickiej „Ratio studiorum” (1548-1599), Kraków 2003.
Piechnik L., Przemiany w szkolnictwie jezuickim w Polsce XVIII wieku, w: Z dziejów szkolnictwa jezuickiego w Polsce: wybór artykułów, red. J. Paszenda, Kraków 1994, s. 183-209.

Poenitentia gloriosa. Aleksander VIII Pontifex Max. [...], 1690, Biblioteka Kórnicka, sygn. BK 02683.

Poplatek J., Studia z dziejów jezuickiego teatru szkolnego w Polsce, Wrocław 1957.

Puchowski K., Edukacja elit w szkolnictwie katolickim i protestanckim w Prusach Królewskich, „Czasy Nowożytne”, 24/2011, s. 133-148.

Puchowski K., Jezuickie kolegia szlacheckie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Studium z dziejów edukacji elit, Gdańsk 2007.

Quintilianus M.F., Institutionis oratoriae libri XII, red. L. Radermarcher, Lipsiae 1959.

Raport Franciszka Minockiego o Akademii Poznańskiej, wyd. T. Wierzbowski, w: Raporty generalnych wizytatorów z r. 1774, Warszawa 1906, s. 20-27.

Ratio atque institutio studiorum SJ czyli Ustawa szkolna Towarzystwa Jezusowego (1599), wyd. K. Bartnicka, Warszawa 2000.

Rationale Collegii Lubransciani Academiae Posnaniensis, Biblioteka Jagiellońska, rkps 95.

Rex dolorum […] Praevia in Collegio Lubransciano Academiae Posnaniensis per studiosam iuventutem promulgatione, Posnaniae 1674.

Ruta Z., Szkoły tarnowskie w XV-XVIII w., Wrocław-Warszawa-Kraków 1968.

Sanctiones et leges Collegii Lubransciani Nuperrime ROZRAZOVIANA liberalitate instaurati, Cracoviae 1619.

Sewerynowicz J.C., Vicarius in spiritualibus […], Posnaniae 1741.

Statuta Academiae Posnaniensis ex Antiquis Statutis et Ordinationibus ejusdem Academiae tum ex Punctis ab Illustrissimo Capitulo Posnaniensi recetrer transmissis [...], [Kraków] 1746, Biblioteka Jagiellońska, rkps 1157.

Statuta Akademii Lubrańskiego z 1619 roku, tłum. A. Pawlaczyk, „Kronika Miasta Poznania”, 1999, nr 2, s. 228-235.

Statuta Collegii Lubransciani, 1619, Biblioteka Jagiellońska, rkps BJ 227 III.

Subsidium artis oratoriae seu Praecepta rhetorica, 1720-1722, Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu, sygn. MS 703,3.

[Wybór dialogów wystawianych przez uczniów szkół jezuickich], 1753, Biblioteka Naukowa Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, rkps PAN Nr 729.

[Zapisy Leona i Filipa Raczyńskich na rzecz Akademii Lubrańskiego], 1750, Archiwum Państwowe w Poznaniu, sygn. 53/958/0/97.

Żołądź D., Ideały edukacyjne doby staropolskiej. Stanowe modele i potrzeby edukacyjne szesnastego i siedemnastego wieku, Warszawa-Poznań 1990.

Żołądź-Strzelczyk D., Powstanie i rozwój szkół jezuickich w Poznaniu w okresie do kasacji zakonu w 1773 roku, „Kronika Miasta Poznania”, 1997, nr 4, s. 7-16.

Żołądź-Strzelczyk D., Szkoły w Wielkopolsce od średniowiecznych początków do reform Komisji Edukacji Narodowej, Poznań 2010. Google Scholar

Michał Nowicki

mnowicki@amu.edu.pl
http://orcid.org/0000-0001-6147-9295

Afiliacja:

Wydział Studiów Edukacyjnych Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Polska

Biogram

Michał Nowicki – adiunkt w Zakładzie Historii Wychowania UAM, prowadzi badania naukowe z zakresu historii wychowania staropolskiego, zwłaszcza w odniesieniu do szkolnictwa, a także dziejów edukacji religijno-filozoficznej w szkołach filozoficznych Indii oraz Europy Zachodniej.